Osmanlı İmparatorluğunda Amasya tarihinin dördüncü devresi 1099 senesi gurre-i şa‟bânından başlar, 1219 senesi rebiü‟l-evveline kadar yüz yirmi yıl devam ider. Bu devre-i tarihîyeyi açan Amasya‟nın eski hânedânından Kadı-zâde Hüseyin Paşa‟dır. /201/
Amasyalılarca ve müderris Abdî Efendi-zâde es-Seyyid eş-Şeyh Ali Efendi‟nin pederi tezkiresine zeylen yazdığı Sergüzeşt-i Amasya adlı mecmu‟asında meşhûr olan harîk ve kıtâl-i hadise-i feci‟ası esnâsında Sivas vâlisi Ankaralı Gedik Mehmed Paşa ve Amasya mutasarrıfı Yeğen Osman Paşa-zâde Hüseyin Paşa idi.
Bu acıklı hâdisede çok canlar telef olmuş, çok kıymetli binâlar, konaklar, hânlar yanub emvâl ve eşya-yı azîme yağma idilmişdi. Bu hadisenin müsebbibleri de sâdât kumândânı Mumcu-zâde Seyyid Ahmed Paşa ile kardaşı Deli Seyyid, Koca Emir, Sâçlı Emir sayılırdı.
Mutasarrıf Hüseyin Paşa‟nın etbâ„ı yeğenliler de emirlere, seyyidlere uyub her tarafı talan ve kıtâle iştirâk itmişlerdi. Bundan dolayı Amasya a‟yânı, gerek Yeğenli olan türidilere ve gerek Seyyid Paşalılara hasm-ı cân olmuşlardır. Bunlardan her tarafa şikâyetler yağdırmışlar, istimdâd itmişlerdi.
1099 senesi şa‟bânının ikinci günü Amasya müftisi Tursun-zâde Pîrî Mehmed Efendi bu fitne-i hâ‟ileden müte‟essiren vefât eylediğinden nakîbü‟l-eşrâf kâ‟im-makâmı olan müfti-i esbâk es-Seyyid Mustafa Efendi Amasya müftisi oldu. İhtifâ iden Kadı İbrahim Efendi‟ye de niyâbet eylediğinden Amasya‟nın hem nâ‟ibi hem müftisi hem de nakîbü‟l-eşrâf kâ‟im-makâmı olmuşdu.
Bu vâk„alar esnâsında zorbâların ve türidilerin medâr-ı kuvveti ve istinad-gâhı ser-asker olan Bayburdluoğlu vezir Yeğen Osman Paşa idi.
Yeğen Paşa Belgrad önünde yaptığı cür‟et-kârlıkdan dolayı fermânlı oldukda /202/ Topal Hüseyin Paşa, Anadolu müfettişi olub türidilerin kahr ve tedmîrine me‟mûr idilmiş, bundan dolayı türidiler can kaygısına düşmüşlerdi.
Fakat emirlerin nüfûz ve şefâ‟atiyle Sultân Bâyezid Câmi‟i kürsi şeyhi olan İbrahim Efendi tarikât-ı Şa„bânîye ricâlinden „âlim bir zât ise de hubb-ı Ali ve âl-i abâda müfrît, sâdâta pek mâ‟il olduğundan azliyle Hızır Efendi-zâde Ya‟kub Efendi üçüncü def‟a kürsi şeyhi oldu.
Sivas vâlisi Gedik Mehmed Paşa, ma„iyyet-i mevcûdesiyle Sivas‟dan kalkub Üsküdar‟a müteveccihen hareket ve zu‟munca Rûmili‟de gaza ve harbe niyet itmişdi. Hâlbuki maksâdı kendisinden
istimdâd iden Yeğen Osman Paşa‟nın nüfûz ve istibdâdına hizmet ve nusret itmekdi.
Bunun için Rûmili‟ye gitmeden mümâna„at idildi. Müfettiş Hüseyin Paşa ile harb iderek mağlûbâne ric„ât ve Sivas‟da mütesellimi olan Amasyalı Kuloğlu Zor Abbas Aga‟dan istimdâd itmişdi. Sâbık Amasya mutasarrıfı Mirza Mehmed Paşa da âkibet hâle intizâren yahut gizli virilen emre binâ‟en Amasya‟da ikâmet idiyordu.
Bir tarafdan türidilerin belâsı, diğer tarafdan emir ve seyyid ünvânı alan mütegallibenin cefâsı yüzünden Amasya acıklı bir felakete uğramış, her tarafdan zuhûr iderek sâdâtın ve türidilerin kılıncından arta kalan Amasyalıları da tâ‟ûn ve kaht ü galâ öldürüyordu.
Ramazân evâ‟ilinde tevâlî iden fermânlarda Yeğen Osman Paşa‟nın fermânlı olub gerek kendisini ve gerek etbâ‟ını tenkîl ve istisâle herkesin me‟zûn /203/ olduğu emr ve nefîr-i „âm askeri taleb idilerek Amasya sancâğı ikinci def‟a Mirza Mehmed Paşa‟ya tevcîh ve mutasarrıf-ı sâbık Hüseyin Paşa ile etbâ‟ının katl ve i„dâmı tenbîh idildi.
Mirza Mehmed Paşa
Mutasarrıf-ı sâbıkdır. 1099 senesi ramazânının beşinci günü Amasya mutasarrıfı oldu. Müte‟âkıben gelen emr-i âlîde Seyyid Paşa‟nın Kastamonu beglerbegisi olub Rûmili harbine me‟mûr olduğu ve âcilen hareket itmesi iş‟âr ve te‟kîd idilmişdi.
Şevvâlin gurresinde Abdulbâki Efendi yine Amasya kadısı oldu.
Haftasında Mumcu-zâde Seyyid Ahmed Paşa da ma„iyyet-i mevcûdesiyle Amasya‟dan çıkub gitdi.
Bunun üzerine Mirza Mehmed Paşa, kendisine mû„in olan Amasya a‟yânının yardımıyla vak‟anın müsebbibleri olan Koca Emir Mahmud Aga, Saclı Emir Ömer Aga, Mumcu Deli Seyyid Mustafa Aga, Emir Aga-zâde Seyyid Halil Aga, Seyyid İbrahim Aga ve sâ‟ir belli başlı adamları ve dişli zorbâları habs ve tevkîf iderek tahkîkâta başladı.
Türedilerle seyyidlerden çokları firâr ve ihtifâ iderek yakalarını pençe-i te‟dîbden kurtardılar. Bunlardan Zanalı es-Seyyid Ahmed Efendi, Hicaz‟a can atdı. Ortaköylü Seyyid Abdülvehhab Efendi ile Ilgazlı es-Seyyid Yusuf Efendi köylerine gidüb gizlendiler.
Amasya alaybegisi Rüstem Beg-zâde Mustafa Beg aczinden dolayı azl idilüb Peçeli-zâde Hasan Beg, Amasya alaybegisi oldu. /204/ Kara Hasan-zâde Zor Mustafa Beg, Amasya havâlisi muhâfızı olarak türidilere karşı bayrak açdı.
Amasya a‟yânı, hâsseten esbâk bostancı-başı İnekci Hüseyin Aga, sâbık kul kethüdâsı Ömer Paşa-zâde Ebubekir Aga, kol, kol olub sancâğın etrâfını eşkiyâdan muhâfazaya me‟mûr olmuşlardı.
A‟yândan Bekir Beg-zâde Ömer Beg, Şamlıoğlu Raht-vân Mehmed Aga, Bağdadlıoğlu Kara Mehmed Aga, Peçeli-zâde Hasan Beg, Kara Hasan-zâde Mustafa Beg, Deli Hızır Beg-zâde Kurd Mehmed Beg oldukça kuvvetli idiler.
Mutasarrıf Mirza Paşa, ma„iyyet-i mevcûdesiyle sancâğı devr ve teftîşe çıkub Hâcı Beg-zâde Osman Aga Amasya mütesellimi oldu.
Çiğdem Beg-zâdeler dinilen Ali, Osman Agalar kaçub Zor Abbas Aga‟ya ilticâ itmişlerdi.
Amasya kethüdâ-yeri olan Kurşunlu Ali Aga ve rüfekâsından olan sipâhiler İstanbul‟da i„dâm idildiğinden yerine Hatîboğlu Halil Aga Amasya kethüdâ-yeri olmuşdu. Halil Aga da türidileri tenkîle me‟mûr oldu.
Yine bu esnâda meşâhir-i zu‟amâdan Deli Hızır Beg-zâde Kurd Mehmed Beg alaybegi vekîli olarak Amasya‟da kaldı. A‟yândan Türidi-zâde Hüseyin Aga da Kurd Beg‟e yardım itmeğe me‟mûren Amasya‟da kalmışdı. Çünkü Amasya‟da kalan kuvvet azdı. Zi-l-ka‟de evâhirinde bu halden istifâde itmeğe çalışan seyyidler /205/ ve bunlara uyan bir takım avâm, ansızın Amasya mahbûs-hânesine, kal‟a zindânlarına hücûm iderek türidi emirleri çıkarub salıverdiler.
Emirlerin mahbûs-hâneden çıkarıldıkları halk arasında şâyî oldukda bir kıyâmet daha kopdu. Mütesellim Osman, Türidi-zâde Hüseyin Agalarla Kurd Beg‟in müsâmahaları yüzünden yine kanlı bir arbede çıkdı.
Bu arbedeyi bastıracak kuvvet Amasya‟da yokdu.
Mutasarrıf Mirza Paşa vak‟ayı derhal duyub bütün kuvvetiyle Amasya‟ya geldi. Bekir Beg-zâde Ömer Beg de gelüb emirleri güç hâl ile tekrar elde iderek Kal‟a-ı Bâlâ zindânına atdılar.
Fakat, seyyidlere karşı za‟f ve tesâmüh gösteren Amasya mütesellimi Osman, alaybegi vekîli Kurd, Amasya a‟yânı Hüseyin Agalar azl ve habs idildikleri gibi Kal„a-i Bâlâ dizdârı Receb Aga da azl ve habs idilüb Hatîb-zâde Halil Aga Amasya mütesellimi ve kal„a kethüdâsı Osman Aga kal„a dizdârı oldu. Amasya fetvâsı, nakîb es-Seyyid Mustafa Efendi‟nin uhdesinden alınub Şeyh Ya‟kub-zâde Mustafa Efendi‟ye virildi.
Sâbık Amasya mutasarrıfı Hüseyin Paşa, birâderi Canik mutasarrıfı Hasan Paşa, „amm-zâdeleri Karahisâr-ı Şarkî mutasarrıfı Kara İbrahim Paşa-zâde Ahmed Paşa, Dayı Veli Paşa-zâde Mahmud Beg, Çiğdem
Beg-zâde Ali ve Osman Begler Amasya‟dan çıkub Geldiklan nâhiyesinde tertîb-i cem‟iyyet iderek icrâ-yı şekâvet itmeğe başlamışlardı.
Bu esnâda Sivas‟da Kuloğlu Zor Abbas Aga, Çorum‟da Ceridoğlu/206/ Mehmed Paşa kuvvetli eşkiyâdan olmuşlardı. Zor Abbas Aga, ma„iyyetine aldığı bin nefer levendâtıyla vâli Gedik Mehmed Paşa‟nın imdâdına koşub Anadolu müfettişi Bosnalı Topal Hüseyin Paşa‟yı harben bozmuş ve öldürmüşdü.
Bundan dolayı Anadolu‟ya müte‟addid yerlerden müfettişler ta‛yin idildi. Bu müfettişlerden biri de Adana beglerbegisi Kadı-zâde Hüseyin Paşa idi. Çünkü sancâkların çoğu türidilerin elinde kalmış, her taraf eşkiyâyla dolmuşdu.
Zi-l-hiccede tâ‟ûn Amasya‟yı tedhiş idecek derecede artdı. Cenâzeleri gusl ve tekfîn itmeden, olduğu gibi eşdikleri çukurlara defn itmeğe başladılar.
Çünkü kesret-i meftâ, ufûnet-i ecsâd herkesi şaşırtmışdı.
1100 senesi gurre-i muharreminde Amasya mutasarrıfı Mirza Mehmed Paşa, kadısı Abdulbâkî Efendi, müftisi şeyh Ya‟kub-zâde Mustafa Efendi, nakîbü‟l-eşrâf kâ‟im-makâmı es-Seyyid Mustafa Efendi, evkâf-ı sultânîye mütevellîsi Bekir Beg-zâde Ömer Beg, alaybegi Peçeli-zâde Hasan Beg idi.
Merzifon, Köprü, Ladik, Mecidözü, Gümüş a‟yânı da Amasya a‟yânı kadar eşkiyâyı ta‟kîb ve tenkîl itmekde hizmet idiyorlardı. Ancak Merzifon‟da menfiyyen ikâmet iden Alâleli Ömer Aga türidilere karıştığından Peçeli-zâde Hasan Begle Merzifon a‟yânı Nuh-zâde Mehmed Aga‟nın himmetleri sâyesinde tutulub habs idildi.
Amasya mutasarrıfı Mirza Paşa ve a‟yân, büyük fedâkârlıklar ibrâz iderek /207/Amasya‟nın üç tarafını eşkiyâdan tathîr itmişlerdi. Ladik a‟yânı Hasan Aga da büyük hidmetler gösterdi. Yalnız Amasya‟nın garb tarafında kâ‟in Geldiklan nâhiyesi kâmilen Bayburdluoğullarının ve etbâ‟ının ellerinde kalmışdı.
Safer evâ‟ilinde gelen fermân-ı âlîde seyyidlerden mahbûs olan Koca Emir Mahmud, Saçlı Emir Ömer, Mumcu Deli Seyyid Mustafa, Amasya mütesellim-i sâbıkı Hâcı Beg-zâde Osman ve Alâleli Ömer Agaların i‟dâmı ve Kurd Beg‟in İstanbul‟a ve Türidi-zâde Hüseyin Aga‟nın nefyen Tokad‟a i‟zâmı emr idilmişdi. Emirlerle Osman ve Ömer Agalar, alâ melei-n-nâs salben i‟dâm ve emvâl ve emlâkları müsâdere idildikden sonra Deli Hızır Beg-zâde Kurd Mehmed Beg ve dizdâr-ı sâbık Receb Aga mukayyeden İstanbul‟a i„zâm idilerek Yedikule‟de habs idildi.
Türidioğlu Hüseyin Aga da ceddinin vatanı olan Tokad‟a gönderilüb Çardak zindânına konuldu.
Merzifon voyvadası Husanlı Mehmed Aga, Köprü voyvadası Çomar Ali Aga, Ladik voyvadası Yeğen Hasan Aga, Gümüş voyvadası Hâcıköylü Cevher Aga, Mecidözü voyvadası Evkâtlı İbrahim Aga, beşer yüz nefer süvârî kuvvetleriyle büyük yardımları sebk itdi.
Lâkin gitdikçe şiddetlenen kâht ü galâ, tâ‟ûn ü vebâ Amasya‟yı kasıb kavuruyordu. Herkese olan biten şeyleri unutdurmuş, halk arasında devam idüb giden ihtilâf ve nizâ‟ı kaldırub herkesi canı başı telâşına düşürmüşdü. Rebiü‟l-evvelin evâhirinde Sivas‟a mütevellî olan Ankaralı Gedik /208/ Mehmed Paşa, müfettişler tarafından tutulub i„dâm idildiğinden Sivas eyâleti Amasya‟da hidmeti ve yararlığı görülen Mirza Mehmed Paşa‟ya ve Amasya sancâğı da sâbık kul kethüdâsı Mustafa Aga‟ya tevcîh idildi.
Mustafa Beg
Amasyalı‟dır. Esbâk Amasya serdârı Dal Ahmed Aga‟nın mahdûmudur. Yeniçeri ocağında Çuçu, “Somuncu” dimekle meşhûrdur66. Bilâ-sebeb azl ve nefye giriftâr olduğundan afvıyla 1100 senesi rebiü‟l-âhirenin gurresinde Amasya sancâğı begi olub Rûmili harbine me‟mûr oldu.
İstanbul mâliyesinden istikrâz eylediği on beş bin guruş ile kapusını tanzim67 ve a‟yândan Raht-van Mehmed Aga‟yı Amasya mütesellimi ta‟yin iderek harbe gitdi. Nefir-i „âmm askeri de türidileri tenkîl ve istisâl itmekde idi.
Sivas beglerbegisi olan Mirza Mehmed Paşa, kethüdâsı Amasyalı Hatîb-zâde Halil Aga‟yı Sivas‟a mütessellim gönderdi. Kendisi de me‟mûr olduğu eşkiyâ tenkîline devam iderek Geldiklan nâhiyesine hareket itmek üzere iken tâ‟ûna tutuldu. /209/
Müfettiş Kadı-zâde Hüseyin Paşa, bu esnâda maktûl Gedik Paşa‟dan ayrılub Çorum havâlisinde gâret-kerâne şekâvet iden Ceridoğlu Mehmed Paşa‟yı basub cem‟iyyetini perişân ve kendisini i„dâm itdikden sonra Geldiklan nâhiyesine kadar gelmişdi.
Amasya mütesellimi Raht-vân Mehmed Aga, Kuloğlu Halil Aga‟yı Amasya kâ‟im-makâmı nasb idüb a‟yân kuvvetleriyle beraber Geldiklan‟a gitdi. Bütün nâhiyeyi her tarafdan abluka iderek daradılar. Nihayet
66Çuçu, Türk dilinde şirin, hoş-güvâr ma‟nâsınadır. Amasya‟da Çuçu-zâdelerin cedd-i a‟lâsıdır.
67 Evkâf mahzeninde görülen ikrâzât-ı mâlîye defterinde “Amasya Begi Çucu Mustafa Beg‟e Amasyalı Mustafa Efendi kefâletiyle virilen 15. 000 guruş gurre-i rebiü‟l-âhire” diye yazılıdır. Amasyalı Mustafa Efendi rûz-nâmeci Sefer Aga-zâdedir.
Bayburdluoğullarını tahassun ve ihtifâ itdikleri Bağlıca Çiftliği‟nde basub Hasan, Hüseyin, Ahmed Paşaları ve Hüseyin Paşa‟nın kethüdâsı ve mütessellimi Veli Paşa-zâde Mahmud Beg‟i ve yoldaşlarını ahz-ı i‟dâm iderek Amasya sancâğını türidilerden temizlediler.
Cümâd el-ûlâ evâ‟ilinde tâ‟ûndan müte‟essiren Amasya‟da vefât iden Sivas beglerbegisi Mirza Mehmed Paşa‟nın yerine Rakka beglerbegisi Derviş Süleyman Paşa vezâretle Sivas vâlisi oldu. Cümâd el-âhirede Hânya muhâfızı Amasyalı Halil Paşa‟ya ve receb evâ‟ilinde Çardâk muhâfızı Köprülü Amuca-zâde Hüseyin Paşa‟ya vezâret virildi.
Kezâlik Amasya a‟yânından hidmetleri sebk iden Peçeli-zâde Hasan Beg‟e Canik, Çomar Ali Aga‟ya, Çorum, Yeğen Hasan Aga‟ya Karahisâr-ı Şarkî sancâkları bâ-rütbe-i mîr-i mîrânî ve Bekir Beg-zâde Ömer Beg‟e de Divriği sancâğı, mütesellim Raht-vân Mehmed ve Bağdadlıoğlu Kör Mehmed Agalara dergâh-ı âlî kapucı-başılığı virildi.
Şa‟bân evâ‟ilinde Amasya sancâğı begi Mustafa Beg muhârebede /210/ gösterdiği yararlıklara binâ‟en Konya beglerbegisi olub Amasya sancâğı Anadolu müfettişlerinden Hüseyin Paşa ya tevcîh idildi.
Hüseyin Paşa
Amasyalı‟dır. Amasya alaybegisi olan Kadı-zâde Hasan Beg‟in mahdûmudur. 1100 senesi şa‟bânının altıncı günü Amasya sancâğı mutasarrıfı olub Anadolu teftîşine me‟mûr olduğundan Hasan Aga Amasya mütessellimi oldu.
Bu esnâda Merzifon voyvadası Mehmed Aga, 300 nefer piyâde ve 500 nefer süvârî nefîr-i âmm askeriyle Rûmili harbine gidüb Kara Hasan-zâde Mustafa Beg Amasya alaybegisi oldu.
Ramazân-ı şerîf evâ‟ilinde tâ‟ûnun def‟i için bütün ulemâ ve huffâz cem‟ idilerek Kur‟an-ı Kerîm ve sünen-i Buhârî ve Müslîm kırâ‟at idilüb hatimler indirildi. Amasya‟nın her tarafı tathîr ve hatm-î şerîf okunarak devr idildi.
Ramazân evâhirinde tâ‟ûn mündef‟i olub Kastamonu beglerbegisi ve sâdât baş-buğu Mumcu-zâde Seyyid Ahmed Paşa‟nın irtikâbâtı sâbit olduğundan başı kesilüb yerine Emir Paşa-zâde es-Seyyid Lütfullah Paşa Kastamonu beglerbegisi ve sâdât baş-buğu oldu.
Şevvâlin gurresinde Ebe-zâde Hüseyin Efendi Amasya kadısı olub geldi. Zi-l-ka‟de evâ‟ilinde alaybegi Zor Mustafa Beg‟e Kırşehrî sancâğı virilüb yerine Deli Emir Paşa-zâde es-Seyyid Mustafa Beg Amasya alaybegisi oldu. /211/
Bu sene kuzât ve mevâlîden el-Hâcc Dâniş Mehmed, el-Hâcc Zühdü Mehmed Efendilerle a‟yândan sâbık Tokad voyvadası ve Amasya beytü‟l-mâl emîni Topçu-zâde El-hacc Mehmed Aga, Hızır ve Mehmed Paşalar evkâfı mütevvellisi Hayreddin-zâde Ahmed Çelebi, Sultân Bâyezid Câmi‟i ser-mü‟ezzini Bülbül Hâfız Ahmed Efendi vefât itdi.
Ahmed Çelebi mahdûmu Ali Beg, Hızır ve Mehmed Paşalar evkâfına mütevellî olub mü‟ezzin-i sânî İnce Ali Efendi mü‟ezzin-başı ve meşhûr Yeniceli Hâfız Mehmed Efendi mü‟ezzin oldu. Bu esnâda Sultân Bâyezid Câmi‟-i şerîfînin imâm-ı evveli Hâce-zâde el-Hâcc Halil Efendi bin Abdulllatif Efendî de meşâhir-i huffâz ve sulehâdan idi.
1011 senesi muharreminin yirmi birinde Köprülü-zâde Fazıl Mustafa Paşa sadr-ı a‟zam ve kapu kethüdâsı Çiğ-zâde Mehmed Aga kethüdâ-yı sadr-ı âlî oldu. Safer evâ‟ilinde nakîb es-Seyyid Mustafa Efendi‟nin azliyle es-Seyyid Osman Aga nakîbü‟l-eşrâf kâ‟im-makâmı ve birkaç gün sonra vefât iden şehir kethüdâsı Mehmed Aga‟nın yerine Hâcı Mansur-zâde el-Hâcc Abdulkadir Aga bin el-Hâcc Ali Aga şehir kethüdâsı oldu.
Rebiü‟l-evvelde Amasya serdârı Mustafa Aga‟nın ref‟inden İsmail Aga yeniçeri serdârı oldu. Mutasarrıf Hüseyin Paşa, isyân iden Kayseriyye mutasarrıfı Polat Mehmed Paşa‟yı te‟dîbe me‟mûren Halil Agasıyla beraber gitdiğinden a‟yândan Nasuh-zâde Nasuh Aga Amasya mütesellimi oldu.
Receb gurresinde Kadı Hüseyin Efendi İstanbul‟a gidüb yerine Müfti-zâde /212/ Ömer Efendi Amasya nâ‟ibi oldu. Ramazân evâ‟ilinde sâdât ile yeniçeriler arasında hâsıl olan bir hâdise üzerine serdâr İsmail Aga‟nın ref‟iyle Apardı İbrahim Aga yeniçeri serdârı ve şevvâl evâ‟ilinde nakîb es-Seyyid Osman Aga‟nın da azliyle Emir Aga-zâde es-Seyyid Halil Aga nakîbü‟l-eşrâf kâ‟im-makâmı ve Amasyalı Abdulcelil-zâde Hasan Paşa Musul beglerbegisi oldu.
Zi-l-ka‟de evâsıtında müfti Şeyh Ya‟kub-zâde Mustafa Efendi‟nin uhdesinde bulunan Sultânîye müderrisliği alınub sâdât-ı ulemâdan es-Seyyid Mustafa Efendi‟ye virildiğine müte‟essir olduğundan zi-l-hicce evâ‟ilinde Amasya fetvâsından istifâ iderek İstanbul‟a gitdi. Yerine Hâfız es-Seyyid Ali Efendi Amasya müftisi oldu.
Çünkü türedîler ortadan kaldırılmış ise de bunların bırakdıkları tarafdârlık, halk arasında birbirine karşı dargınlık a‟yân arasında geçimsizlik pek artmışdı. Ufak bir hâdise, büyük bir fitneye sebeb oluyordu.
Bunu nazar-ı dikkate alan Sadr-ı a‟zam Fazıl Mustafa Paşa a‟yân ve müteneffizânın tagallüb ve istibdâdına meydan virmemek, kadılarla nâ‟iblerin hükümlerini, muhâkemelerini murâkabe iderek sû‟i-isti‟mâle mâni‟ olmak, a‟yân ve halk arasında te‟lîf-i kulûb itmek mülâhazasıyla divân-ı hümâyûnun bir nâzırı olarak her beldede bir meclis-i a‟yân açdı.
Zi-l-hiccede buna dâ‟ir olan fermân-ı âlî gelüb merâsimle okundu.
Bunun üzerine halk arasında nüfûz ve servetiyle temâyüz iden vücûh-ı /213/ memleket mütesellim Nasuh Aga‟nın konağında toplanub dokuz zât a‟yân ve bir baş-a‟yân intihâb ve bir de esnâf şeyhi ta‟yin idildi.
1102 senesi gurre-i muharreminden i‟tibâren meclis-i a‟yân açıldı.
İlk meclis-i a‟yân re‟isi Hâcı Ma‟den-zâde el-Hâcc Ahmed Aga ve ilk esnaf şeyhi Hâce Sultân Tekyesi şeyhi el-Hâcc İbrahim Efendi ve ilk sâ‟i-başı ya‟ni a‟yân ve esnâf kâtibi de hutût-ı mütenevvi‟ada da mahâreti müsellem olan kâtib Ali Efendi oldu.
Müte‟âkıben sâbık Tokat kadısı Murtaza Efendi Amasya kadısı ve tarafından Müfti-zâde Ömer Efendi yine Amasya nâ‟ibi oldu.
Safer evâ‟ilinde müfti Hâfız es-Seyyid Ali Efendi‟nin fetvâsına ulemâ tarafından i‟tirâz idildiğinden azliyle Sultânîye müderrisi es-Seyyid Mustafa Efendi Amasya müftisi oldu.
Safer ortalarında nakîb es-Seyyid Halil Aga, seyyidlerin şikâyetleriyle azl idilüb yerine selefi es-Seyyid Osman Aga nakîbü‟l-eşrâf kâ‟im-makâmı ve bu esnâda Van vâlisi Erzurumlu Deli Ömer Paşa Sivas vâlisi oldu.
Şa‟bânda kethüdâ-yı sadr-ı âlî Çig-zâde Mehmed Aga yeniçeri agası olduğundan defter emîni olan Köprülü Dede-zâde Mustafa Efendi kethüdâ-yı sadr-ı âlî oldu. Ba„dehû sadr-ı a‟zam Fazıl Mustafa Paşa serdâr-ı ekrem olub harbe gitdi.
Şevvâlin on beşinci günü İkinci Sultân Süleyman‟ın vefâtına binâ‟en kardaşı İkinci Sultân Ahmed Hân Osmanlı tahtına cülûs itdi. /214/
Bu esnâda Sofya sahrâsında bulunan Fazıl Mustafa Paşa sadâret ve serdârlıkda ibkâ idildi.
Zi-l-hicce evâ‟ilinde sadr-ı a‟zam Fazıl Mustafa Paşa Ciğerdelen muhârebesinde şehîd olduğunu bükâ iderek i‟lân eylediğinden dolayı kethüdâ-yı sadr-ı âlî Köprülü Mustafa Efendi ve sipâhiler agası Merzifonlu Dayı Ömer Aga azl ve habs idildi.
1102 senesi gurre-i muharreminde Hâcı Efendi-zâde İbrahim Efendi Amasya kadısı ve Kaya Ali Aga kethüdâ-yeri ve Amasya mütesellimi ve a‟yân-ı meşhûreden Şa‟bân-zâde Şa‟bân Aga Sivas vilâyeti ve Amasya
sancâğı cizye muhassılı ve Müfti-zâde el-Hâcc Feyzullah Efendi bin İsmail Efendi baş-a‟yân oldu.
Muharremin üçüncü günü bî-çâre kethüdâ-yı sadâret Köprülü Mustafa Efendi ile Dayı Ömer Aga i‟dâm idilerek emvâl ve emlâkı müsâdere idildi. On yedisinde çavuşândan Amasyalı Mehmed Aga, evkâf-ı sultânîye mütevellîsi olub geldi.
Saferde şehir kethüdâsı el-Hâcc Abdulkadir Aga‟nın azliyle yerine Yegen es-Seyyid Hasan Aga bin Hüseyin Aga şehir kethüdâsı oldu.
Yegen es-Seyyid Hasan Aga, Deli Emir Paşa‟nın hemşîre-zâdesi olduğundan “Yegen Hasan Aga” dimekle meşhûr idi.
Rebiü‟l-evvelde müfti es-Seyyid Mustafa Efendi fetvâdan azl idilüb nakîb es-Seyyid Osman Aga‟nın akrabâsından olan es-Seyyid Ali Efendi yine Amasya müftisi ve cümâd el-ûlâda Tokadlı Genç Mehmed Aga, Sivas /215/ beglerbegisi olub receb evâ‟ilinde Diyarbekir vâlisi Merzifonlu el-Hâcc Ali Paşa sadr-ı a‟zam ve kethüdâlığında bulunan
Rebiü‟l-evvelde müfti es-Seyyid Mustafa Efendi fetvâdan azl idilüb nakîb es-Seyyid Osman Aga‟nın akrabâsından olan es-Seyyid Ali Efendi yine Amasya müftisi ve cümâd el-ûlâda Tokadlı Genç Mehmed Aga, Sivas /215/ beglerbegisi olub receb evâ‟ilinde Diyarbekir vâlisi Merzifonlu el-Hâcc Ali Paşa sadr-ı a‟zam ve kethüdâlığında bulunan