Dönemler arası yaklaşım 1980‘lerin başında Sachs(1981), Buiter(1981), Svensson ve Razin (1983) nin çalışmaları ile gündeme gelip yaygınlık kazanmıştır. Bu yaklaşımın ortaya çıkmasındaki etkenler dünya sermaye piyasalarında yaşanan gelişmeler ve 1970’li yıllarda yaşanan petrol şoklarını izleyen cari işlemler dengesizlikleri olmuştur. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdeki cari işlemeler oluşumunun farklı kalıpları yaşanan dış şoklara optimal dinamik cevapların dönemler arası tanımlaması sorununu ortaya çıkarmıştır ve bu soruna Klasik, Parasal ve Keynesyen modeller olumlu açıklamalar getiremeyince de petrol şokları ardından gelişmekte olan ülkelere verilen banka kredilerinin artışı söz konusu ülkelerin dış borçlarını sürdürülemez hale getirmiştir. Gelişmekte olan ülkelerin borçlarının yeniden değerleme ihtiyacı olarak bir dönemler arası optimal cari işlemler açığı görüşüne yol açmıştır58.
58 Obstfeld, M. ve K., Rogoff, “The Intertemporal Approach To The Current Account”, Natiaonal
Yaklaşımı analiz edebilmek için öncelikle konunun teorik mantığı nedir sorusuna cevap vermek yerinde olacaktır. Dönemler arası yaklaşım cari dengeyi, reel iş çevrimleri modellerinde59 yer alan değişkenler; üretim, verimlilik artışı, hükümet harcamaları ile nominal değişkenler; döviz kuru, fiyatlar düzeyi, parasal şoklar60 hakkında oluşturulan geleceğe dönük beklentiler doğrultusunda optimal dinamik tasarruf ve yatırım kararlarının bir sonucu olarak görmektedir61. Bu çerçevede, cari işlemler dengesinin rolü, geçici olduğu düşünülen verimlilik veya talep şoklarına karşı “yastık görevi” görmek olarak tanımlanmaktadır62.
Dönemler arası modelin bazı ortak varsayımlarını şu şekilde sıralamak mümkündür. Küçük açık bir ekonomi basit bir mal bileşimini üretip tüketmektedir ve serbestçe ticaret yapmaktadır. Uluslararası aktif değişmeler serbesttir. Ekonomiler arasında borç alıp verme engeli yoktur. Uluslararası tam sermaye hareketliliği altında tüketiciler hem yurtiçi hem de yabancı sermaye piyasalarını kullanmaktadırlar. Yaşam döngüsü tasarruf modeli kullanılmaktadır. Yaşam döngüsü hipotezi, birimlerin ileriyi görme yetenek ve isteklerinin olduğunu varsayar bu nedenle cari kararlar ileriye dönük kararlar olarak nitelendirilebilirler. Bunlara ek olarak, yaklaşımda tanımlanan modellerde karar alıcıların tam bilgi sahibi oldukları ve mükemmel öngörü yapabildikleri göz önüne alınmaktadır. Bu bağlamda, tüketim dönemler arası bir optimize edici yapı içinde ele alınmaktadır. Tüketici dönemler arası fayda fonksiyonunu optimize etmek istemektedir ve dönemler arası bütçe kısıtında bekleyişlerine göre tüketimini ayarlamaktadır.
Dönemler arası yaklaşım cari işlemler dengesini ileriye dönük yatırım tasarruf kararlarının bir sonucu olarak ele almaktadır63. Bu yaklaşım cari gelecekteki
59 Calderon, C.A., Chong A.ve Vloayza N., “Determinants of Current Account Deficits in Developing
Countries”, Contributions to, Macroeconomics, II,1.2002, s.3.
60 Taylor, A. M., “A Century of Current Account Dynamics”, NBER Working Papers, 8927, 2002,
s.17.
61 Obstfeld, M. ve Rogoff K., “The Intertemporal Approach to the Current Account”., (Ed., G.
Grossman ve K. Rogoff). Handbook of International Economics III, 1995, s.1732.
62 Ghosh, A. R. ve Ostry J. D., “ The Current Account in Developing Countries: A Perspective from
the Consumption-Smoothing Approach”, The World Bank Economic Review, IX, 2, 1995, s.328. ve Ostry, J.D., ‘‘Current Account Imbalances in ASEAN Countries: Are They a Problem?’’. IMF
Working Paper, 97/51, 1997, s.8. ve Tiryaki, S. T., ‘‘Cari İşlemler Hesabına Çeşitli Yaklaşımlar,
Sürdürülebilirlik ve Türkiye Örneği’’, http://www.tcmb.gov.tr/research/work/wp9.pdf, 8.2002, s.7,
(12.06.2007).
fiyatların tasarruf ve yatırımlar üzerindeki etkilerini analiz etmektedir. Buna göre gelecekteki verimlilik artışı, hükümet harcama talepleri, reel faiz oranları vs. hakkındaki bekleyişlere dayalı ileriye dönük hesaplamalardan doğan özel tasarruf ve yatırım kararlarını hatta bazen hükümet kararlarını dikkate alarak toplam harcama yaklaşımını genişletmektedir.
Dönemler arası yaklaşım ekonomik değişmelerin ve/veya şokların cari denge üzerinde etkisinin üç temel unsura; kaynak, süreç ve zamanlamaya göre farklılık gösterdiğine işaret etmektedir. Şok kaynağına göre ülke bazlı veya global olabilmektedir. Global ölçekli şokların cari açık üzerinde etkisi ülke bazlı olana göre daha az varsayılmaktadır64. Dönemler arası yaklaşıma göre şokun süreci geçici veya devamlı olabilmektedir. Sürekli bir verimlilik şoku, toplam yatırımı tasarrufa göre daha fazla artırarak cari dengeyi negatif etkileyebilecektir. Buna karşılık, geçici verimlilik değişikliğine yatırım aynı oranda tepki vermeyeceği durumlarda cari denge olumlu etkilenecektir. Yaklaşıma göre zamanlama ise ekonomik değişmenin ve şokun sadece bir ülke ile kısıtlı olması veya tüm ülkeler üzerinde belirli bir dönem etkin olması olarak tanımlanmaktadır. Ülke bazlı olan şoklar genelde geçici ve kısa dönemli dinamik etkileri içerirken global ölçekli olanlar daha yapısal unsurlar kaynaklı ve uzun dönemlidirler65.
“Bireyler neden tüketimlerini dönemler arası ikame eder?” sorusuna verilecek cevapla genel çerçevesi yukarıdaki şekilde özetlenebilecek yaklaşımın içeriği daha net anlaşılabilecektir. Genel bir mikro ekonomik varsayım ile bireyler ortalama tüketim seviyelerinden sapmaları yani tüketim dalgalanmalarını pek tercih etmemektedirler. Bu nedenle, bireyler sahip oldukları varlıkları geçici gelir şoklarının tüketim etkisini en aza indirmek için kullanırlar66. Diğer bir ifade ile bunu gelirin göreli olarak yüksek olduğu iyi zamanlarda tasarruf edip, tersi zamanlarda yani zor günlerde tasarruflarını azaltmak suretiyle sağlarlar. Bu durum, şu benzetme
64 Razin, A., Understanding Interdependence, The Macroeconomics of the Open Economy, Ed.,
P. Kenen, New Jersey: Princeton, 1995, s.177. 65 Calderon ve diğerleri, a.g.m., s.3.
ile açıklanır. Bireyler iyi günde diğer bir deyişle gelirin yüksek olduğu dönemde kötü zaman yani “yağmurlu bir gün” için tasarruf ederler67.
Bu yaklaşımda birimlerin ileriye dönük davranışları önemli anlamlar taşımaktadır. Gelirdeki bir artış, ceteris paribus, aynı zamanda cari işlem açıklarına yol açar ki sonuçta cari işlemler fazlası bunu izleyecektir. Buna göre geçici şoklar sürekli şoklardan farklı etkilere sahip olacaklardır. Gelirdeki geçici bir azalma, tüketimi desteklemek için açıktaki bir artış tarafında kapanırken; sürekli bir gelir azalması tüketimin tam olarak yeniden intibakını gerçekleştirecektir68.
Cari işlemler bilânçosunun toplam harcama formuna bakılarak cari işlemlerin tek dönemli belirlenişinin eksikliği anlaşılabilmektedir. Modern yatırım ve tasarruf teorilerine göre tüketim ve yatırımın cari şoklara tepkileri bu şokların gelecekte ekonomik değişkenleri nasıl etkileyeceği beklentisine bağlıdır69. Bu bağlamda, şokların cari işlem dengesi üzerindeki etkilerini öngörmek için geçici olup olmadığı ve beklenip beklenmediği cevaplandırılmalıdır.