Dönüştürücü (Transformasyonel) Liderlik

Dönüştürücü liderlik kavramı ilk olarak J.V.Downton’ un 1973 de yapmış olduğu “Baş kaldırıcı liderlik: Dönüşüm Sürecinde Vaat ve Karizma” isimli eserinde ortaya konmuşsa da bu kavramın ilgili literatüre girişi ve önemli bir yer alması Burns’ın (1978) “Liderlik” adlı eseriyle olmuştur. Daha sonra Bass (2004) da aynı konuya ilgi göstererek kavramın gelişmesini sağlamıştır.

Bass (2004: 270) dönüştürücü liderliğin ve onun çeşitli düzeylerdeki endüstriyel ve askeri örgütlerdeki etkilerinin kanıtlarını bulmak amacıyla yapmış olduğu araştırmada, öncelikle, 70 kıdemli yöneticiye dönüştürücü liderlik anlatılmıştır. Daha sonra, onlardan kariyerlerinin herhangi bir döneminde karşılaştıkları dönüştürücü liderliği detaylı olarak tanımlamaları istenmiştir. Katılımcıların çoğunun eski üst düzey bir yöneticisinden veya örgütteki daha yüksek yöneticilerin birinden bahsettiği, bazıları ise ailesindeki birinden, danışmanlarından veya danışanlarından söz ettiği rapor edilmiştir. Katılımcıların görüşlerine göre dönüştürücü lider, eğlenceli bir şekilde saatler boyu çalışarak ve beklediklerinden daha fazlasını yaparak izleyicilerini ikna etmiştir. Yanıt verenler dönüştürücü liderin beklentilerini karşılamayı ve liderin istediği desteğin tamamını vermeyi hedeflediklerini belirttiler. Onlar liderlerine benzemek istemiştiler.

Dönüştürücü liderlik; etkin olarak değişimi başlatma, bu değişime rehberlik edecek ileri görüşlülüğü yaratma ve değişim için duyulan ihtiyacı tanımlamada lidere olanak tanıyacak yeteneklerin bir kümesidir (Keçecioglu 2003: 34).

Dönüştürücü liderlik anlayışına göre, lider izleyicilerin ihtiyaçlarını, değer yargılarını değiştiren kişidir. Dönüştürücü lider organizasyonları, değişim ve yenilenmeyi gerçekleştirerek üstün performansa ulaştıran kişidir. Bu da liderin vizyon sahibi olması ve vizyonu izleyicilere kabul ettirmesi ile mümkündür. Yani vizyon örgütsel yasamı ‘anlamlı’ hale getirir, çalışanların heyecanını körükler (Peker ve Aytürk, 2000:78).

Dönüştürücü liderler astlarını veya izleyicilerinden normal olarak beklenenden daha iyi bir sonuç almak için ilk olarak onların tüm yetenek ve becerilerini ortaya çıkarılması ve kendilerine olan güvenlerini arttırılması gibi konulara yoğunlaşarak motive ederler. Böylece, örgüt üyeleri görevlerinin öneminin daha çok farkına varmakta örgütsel görevleri uğruna kendi bireysel çıkarlarının üstüne çıkmalarına yardımcı olunarak değiştirilmiş olmaktadır (Eren, 2008: 461). Böylelikle dönüştürücü liderlerin nasıl bir yol ortaya izlediklerini ifade ettikten sonra şimdi dönüştürücü lider kimdir sorusunu yanıtlamak gerekmektedir.

Dönüştürücü lider, astlarının veya izleyicilerinin ihtiyaçlarını kendi hedef ve amaçları doğrultusunda karşılayan kişi olarak tanımlanabilir. Dönüştürücü lider, izleyenleri tarafından ortak olarak paylaşılan olumlu bir gelecek vizyonunu dile getiren, farklılığa, yeniliğe önem veren ve astların kendilerinin yapabileceklerini düşündükleri performanstan daha iyisini ortaya koymaları için entellektüel bir uyarıcı olarak karakterize edilebilir. (Yammarino & Bass, 1990). Bass ve Avolio (1995) tarafından dönüştürücü liderliğin dört alt boyutunun olduğu belirlenmiştir. Bunlar; idealleştirilmiş etki, ilham verici motivasyon, entelektüel uyarım ve bireysel ilgidir.

İdealleştirilmiş Etki: Bu teoriye göre, liderler bu liderlik davranışını sergileyerek astlarını, görevlerini en iyi şekilde yerine getirme konusunda ikna etmektedir. Astlar, lidere karşı hayranlık ve saygı duyar ve güvenirler. Onu kendileri için başarılı bir model olarak görüp taklit etme ona benzemeye çalışma eğilimine girerler. Liderin bu itibarı görmesinin asıl nedeni, astların ihtiyaçlarını kendi ihtiyaçlarından daha ön planda tutmasıdır. Lider astlarıyla bilgiiy paylaşır ve kararlarının ahlaki ve vicdani sonuçlarını dikkate alır (Sökmen, 2010: 147).

İlham Verici Motivasyon: Bu boyut, liderin paylaşılan amaçlara anlam kazandırırken, astlarının işlerinin kabullenerek yapmaları için onları motive etmesini ifade eder. Bunu sağlayabilmek için, lider astlarıyla ortak hareket etme, onların duygu, düşünce, ilgi ve isteklerini dikkate almaya özen gösterir. Astlara karşı onların birer arkadaşıymış gibi davranır, onlara tavsiyelerde bulunur, destekler, yardım eder ve onları başarılı olmaya cesaretlendirir. Kendilerini geliştirmelerini veyaşanan değişim sürecine uyum sağlamalarını sağlar. Astların kendilerini, yeterli, bilgili ve işin içinde hissetmelerine yardımcı olur (Sabuncuoğlu ve Tüz, 2005: 229).

Entelektüel Uyarım: Bir lider, astlarında entelektüel bir uyarım sağlayabilmek için, örgütünün karşı karşıya olduğu fırsatlar, tehditler ve örgütün güçlü yanları ve zayıflıkları olarak ne gördüğünü ifade edebilmelidir. Liderlik, örgütün karşı karşıya olduğu önemli sorunları belirleme ve bunlara yüksek kaliteli çözümler geliştirme ve örgüt üyelerinin tam bağlılığı ile gerçekleştirilecek bir Şekilde sorun çözme sürecini yönetme gibi becerileri kapsamalıdır. Bu nedenle yöneticiler anlayışını, kavrayışını, hayalinde canlandırdıklarını ve kavramsallaştırmalarını astlarına iletebilmesi oranında dönüştürücü lider rolünü oynayabilir (Bass, 2004: 277).

Entelektüel uyarım boyutundaki dönüştürücü lider davranışlarının, astların zihinsel kapasitelerini tam olarak kullanmalarına olanak sağladığı söylenebilir. Günümüzde örgütlerin başarılı olabilmelerinde çalışanlarının zihinsel kapasitelerinden en üst düzeyde yararlanılması kaçınılmazdır (Kurt, 2009).

Bireysel Düzeyde İlgi: Bu boyut liderin, sahip olduğu izleyici grubunun her bir üyesiyle bireysel olarak ilgilenerek, onların bireysel ihtiyaçlarını, yeteneklerini ve isteklerini dikkatle değerlendirmesini ifade eder. Lider ayrıca, izleyiciler arasındaki bireysel farklılıkları kabullenecek şekilde davranır ve izleyicilerin bireysel gelişimini sağlayacak bir danışman ya da koç (coach) görevi üstlenir(Demir ve Okan, 2008). Dönüştürücü liderler, astlarına bireysel düzeyde ilgi göstererek onların kendilerini içinde bulundukları organ onların kendilerini içinde bulundukları organizasyon için değerli olduklarını hissetmelerini ve performanslarını daha iyi bir düzeye taşımalarını amaçlamaktadır.