CUSUM ve CUSUMSQ Testi

İstihdam değişkeninin bağımlı değişken olduğu ARDL (2,1,2,0,2) modeline ilişkin CUSUM ve CUSUMSQ test sonuçları şekil 19 ve şekil 20’de sunulmuştur.

Hem grafik (19) hem de grafik (20) incelendiğinde, CUSUM ve CUSUMSQ istatistiklerinin grafiklerinin, %5 anlam seviyesi için kritik hadleri gösteren kırmızı çizgiler arasında kaldığı görülmektedir. Bu nedenle istihdam değişkeninin bağımlı

Şekil 18 : ARDL (2, 1, 2, 0, 2) Modeline Ait Normal Dağılım Testi

değişken olduğu ARDL (2,1,2,0,2) modelinden elde edilen katsayıların dengeli olduğu sonucuna varılmıştır.

3.2.2. Granger Nedensellik Testi

Tablo 21: İstihdam Modeline Ait Granger Nedensellik Testi

Değişkenler Uygun

Gecikme Olasılık (P Değeri) Karar

ΔLNGOVE→ ΔLNEMP 2 0.29 Nedensellik Yok

ΔLNEXP→ ΔLNEMP 2 0.03** Nedensellik Var

ΔLNİMP → ΔLNEMP 2 0.07* Nedensellik Var

ΔLNİNV → ΔLNEMP 2 0.20 Nedensellik Yok

ΔLNİNV → ΔLNEXP 2 0.02** Nedensellik Var

ΔLNGOVE→ ΔLNEXP 2 0.01** Nedensellik Var

Tablo (21)’de yer alan sonuçlara göre, istihdam, devlet harcamaları, toplam ihracat, toplam ithalat ve toplam sermaye oluşumu arasında nedensellik yönü bulunup bulunmadığını inceleyerek, 1991-2014 dönemde Yemen ekonomisinde istihdam ile ekonomik büyümenin bileşenleri arasında Granger nedensellik ilişkisi Şekil 20 : ARDL (2,1,2,0,2) Modeline Ait Cusumsq Testi

analiz edilmiştir. Değişkenler arasında nedensellik ilişkisi varlığını belirlemek için Pairwise Granger nedensellik testleri kullanılmıştır.

Yukarıdaki elde edilen sonuçlar; istihdam ile ihracat ve ithalat arasında, (%5, %10) anlamlılık seviyesinde ΔLNEXP’den ΔLNEMP’ye ve ΔLNİMP’den ΔLNEMP’ye doğru tek taraflı bir nedensellik ilişkisi olduğu tespit edilmiştir . Devlet harcamaları ve toplam yatırım ile istihdam arasındaki granger nedensellik ilişkisine baktığımızda herhangi bir Granger nedensellik ilişkisine rastlanmamaktadır. Öte yandan devlet harcamaları ile ihracat arasındaki Granger nedensellik ilişkisine baktığımızda herhangi bir Granger nedensellik ilişkisine rastlanmaktadır.

SONUÇ

İşsizlik sorunun araştırılmasının ve analiz edilmesinin önemi, beşeri sermayesinin kalkınma sürecinin temeli olması, ayrıca sürekli artan işsiz sayısının oluşturduğu tehlike ve işsizlik durumuna eşlik eden sosyal ve siyasi sonuçlarda ortaya çıkan komplikasyonlara dayanmaktadır. İşsizlik, suç, aşırılıkçılık ve şiddetin büyümesi için uygun ortam oluşturmaktadır. İşsizlikle eş anlamlı sayılan gelir kaynaklarının kaybolması, yaşam standartlarında düşüşe ve yoksulluk sınırının altında yaşayan fakir insan sayısında artışa yol açmaktadır.

Yemen, nüfus artış hızının yüksek olduğu ülkelerden biri sayılmaktadır. Yemen toplumunda sürekli nüfus artışı ve gençlik yapısı, Yemen'in ekonomik, sosyal ve siyasi açıdan bugünü ve geleceği için büyük zorluklar oluşturmaktadır. Bu nedenle işsizlik Yemen ekonomisinde özellikle 1990 İkinci Körfezi Savaşı ve Yemen Birliği sonrası dönem için ciddi bir sorundur. Bu çalışmada Yemen ekonomisinde istihdam ve işsizliğe etki eden faktörler araştırılmıştır. Çalışma iki ana modelden oluşmaktadır. Birinci modelde işsizlik (İşsizler) bağımlı değişken olarak, nüfus büyüklüğü, kişi başına düşen GSYİH, tüketici fiyat endeksi, sermaye birikimi ve siyasi istikrarsızlık bağımsız değişkenler olarak kullanılmıştır. İkinci modelde istihdam (işgücü talebi) bağımlı değişken olarak, ekonomik büyüme (harcama yöntemini kullanarak büyüme bileşenleri) bağımsız değişken olarak kullanılmıştır

.

Çalışmada ilk olarak

,

1991-2016 dönemi için yıllık verilere önce durağanlık (birim kök) testleri (ADF, PP ve KPSS) uygulandı. ADF, PP ve KPSS (birim kök testleri) testinden elde edilen sonuçlara göre bazı serilerin düzey değerlerinde bazı serilerin ise ilk farkta durağan oldukları ve hiçbir serinin iki ya da daha üst farkında durağan bulunmadığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

ARDL sınır testi yaklaşımı (ARDL bounds testing approach) kullanılarak nüfus büyüklüğü, kişi başına düşen GSYİH, tüketici fiyatı endeksi, sermaye birikimi ve siyasi istikrarsızlık işsizlik üzerindeki kısa ve uzun dönemde etkileri analiz edilmiştir. Öte yandan bu çalışmada harcama yöntemiyle GSYİH diye tabir ettiğimiz ekonomik büyüme ile istihdam (işgücü talebi) arasında uzun dönemde koentegrasyon

ilişkisi bulunup bulunmadığını teyit etmek amacıyla ARDL sınır testi yaklaşımı kullanılarak, eşbütünleşme analizi uygulanmıştır.

Bu çerçevede, ampirik analiz sonuçları, işsizlik ile nüfus büyüklüğü, kişi başına düşen GSYİH, tüketici fiyat endeksi, sermaye birikimi ve siyasi istikrarsızlık değişkenleri arasında ve istihdam (işgücü talebi) ile devlet harcama, toplam ihracat, toplam ithalat ve sermaye oluşumu değişkenleri arasında eş-bütünleşme (koentegrasyon) ilişkisi olduğunu ortaya koymuştur.

Uzun dönem katsayıları incelendiğinde, uzun dönemde nüfus büyüklüğü, kişi başına düşen GSYİH, tüketici fiyat endeksi ve sermaye birikimi işsizlik üzerinde anlamlı bir etkiye rastlanmıştır. İşsizlik ile siyasi istikrarsızlık arasında uzun dönemde anlamlı bir ilişkiye rastlanmamıştır. Nüfus büyüklüğü, kişi başına düşen GSYİH, tüketici fiyat endeksi ve sermaye birikimi uzun dönemde işsizliği en önemli etkileyn faktörler olarak tespit edilmiştir. Yani uzun dönemde nüfusta meydana gelecek %1’lik bir artışın işsiz sayısını %8,20 oranında artırması görülmektedir. Dahası, toplam ihracat, toplam ithalat ve sermaye oluşumu değişkenlerinin uzun dönemde istihdamın belirleyici faktörleri oldukları tespit edilmiştir.

Granger nedensellik testinden elde edilen bulgulara göre, kısa dönemde, işsizlik ve nüfus büyüklüğü arasında iki taraflı nedensellik ilişkisine rastlanmıştır. Ayrıca, toplam ihracattan istihdama, toplam ithalattan istihdama, sermaye oluşumundan toplam ihracata ve devlet harcamadan toplam ihracata tek taraflı bir nedensellik ilişkisine rastlanmıştır. Ayrıca modellerde otokorelasyon, model belirleme hatası ve değişen varyans gibi çeşitli ekonometrik problemin olmadığından emin olmak için modellerimiz bir dizi diagnostik teste bağlı tutulup, modellerde herhangi bir problem tespit edilememiştir.

Çalışmada, Yemen ekonomisinde İşsizliğe etki eden iki temel faktör; nüfus büyüklüğü ve ekonomik büyüme olduğunu göstermiştir. Ancak Yemen’de yükselen işsizlik sıkıntısı yapısal bir özellik taşımaktadır. Çalışma genç işsizlik oranın büyük olduğu Yemen’de hem nüfus artış hızının düşürülmesi hem de iktisadi büyüme hızının yükseltilmesinin gerekliliğine işaret etmektedir.

KAYNAKÇA

Abbas, S. (2014). Long Term Effect of Economic Growth on Unemployment Level in Case of Pakistan. Journal of Economics and Sustainable Development, 5(11), 103-108.

Abugamea, G. (2018). Determinants of Unemployment: Empirical Evidence from Palestine.

Akçoraoğlu, A. (2010). Employment, economic growth and labor market performance: The case of Turkey. Ekonomik Yaklasim, 21(77), 101-114. Ali, a. H., & kaushik, k. K. Unemployment and economıic growth: an empirical

analysis for ethiopıa (1974/75-2013/14).

Aljebrin, m. A. (2012). Labor demand and economic growth in saudi arabia. American journal of business and management, 1(4), 271-277.

Altaee, H. H. A., Al-Jafari, M. K., & Khalid, M. A. (2016). Determinants of economic growth in the Kingdom of Saudi Arabia: An application of autoregressive distributed lag model. Applied Economics and Finance, 3(1), 83-92.

Andrei, D. B., Vasile, D., & Adrian, E. (2009). The correlation between unemployment and real GDP growth. A study case on Romania. ANALELE UNIVERSITĂŢII DIN ORADEA, 316.

Arı, E., & Yıldız, A. (2017). Examination of Affecting Variables for Youth Unemployment with Cointegration Analysis. Alphanumeric Journal, 5(2), 309- 316.

Awad-Warrad, T. (2018). Trade Openness, Economic Growth and Unemployment Reduction in Arab Region. International Journal of Economics and Financial Issues, 8(1), 179-183.

Bahlul, M (2015). The Economic Determinants of Unemployment in the Palestinian Territories Econometric Study 1995 – 2012. The İslamic Univerisity-Gaza. https://library.iugaza.edu.ps/thesis/116082.pdf Erişim tarihi.30.7.2018.

Bauer, P. C. (2018). Unemployment, trust in government, and satisfaction with democracy: An empirical investigation. Socius, 4, 2378023117750533.

Bayar, Y. (2014). Effects of economic growth, export and foreign direct investment inflows on unemployment in Turkey. Investment Management and Financial Innovations, 11(2), 20-27.

Binhamude Necip, 2015Arap Mağrip ülkelerinde işsizlik ve belirleyicileri. https://bu.univouargla.dz/master/pdf/Benhammouda_Nadjib.pdf?idmemoire=1 173. Erişim Tarihi: 5.6.2018

Brooks, C. (2014). Introductory econometrics for finance. Cambridge university press.

Brown, R. L., J. Durbin, and J.M. Evans (1975), “Techniques for testing the constancy of regression relations over time”, Journal of the Royal Statistical Society, 37: 149-192.

Celal & Ahmed Muhammed Salih, 2013, Para ve maliye politikalarının gelişmekte olan ülkelerdeki enflasyonla mücadeledeki rolü

Çoban, O (2015). İktisada Giriş, Selçuk Üniversitesi Basımevi, 5.Baskı, Konya. Doğan, T. T. (2011). Macroeconomic variables and unemployment: the case of

Turkey. International Journal of Economics and Financial Issues, 2(1), 71-78. Dritsakis, N., & Stamatiou, P. (2016). The Effects of Unemployment on Economic

Growth in Greece. An ARDL Bound Test Approach. The Romanian Economic Journal, 19(62), 53-72.

Dünya bankası https://www.worldbank.org/ Erişim Tarihi:8.6.2018.

Ebaidalla, E. M. (2016). Determinants of Youth Unemployment in OIC Member States: A Dynamic Panel Data Analysis. Journal of Economic Cooperation & Development, 37(2), 81.

Eita, J. H., & Ashipala, J. M. (2010). Determinants of unemployment in Namibia. International Journal of Business and Management, 5(10), 92. Erişim Tarihi:2.5.2019)

Ertek, T(2006). Makroekonomiye Giriş, 2. Baskı.

Feridun, M. (2007). Immigration, income and unemployment: an application of the bounds testing approach to cointegration. The Journal of Developing Areas, 41(1), 37-49.

Folawewo, A. O., & Adeboje, O. M. (2017). Macroeconomic determinants of unemployment: empirical evidence from economic community of West African states. African Development Review, 29(2), 197-210.

Friedrich-Ebert-Stiftung Yemen Office https://www.fesyemen.org/publications/ (20.1.2019).

Garang, A. P. M., Yacouba, K., & Thiery, K. K. Y. (2018). Time series bounds approach to foreign direct investment, unemployment and economic growth in Uganda. Modern Economy, 9(1), 87-96.

Gideon, E. H. (2017). Impact of population growth on unemployment in Nigeria (Doctoral dissertation, American University of Nigeria, Department of Economics).

Gujarati D.N. (2006). Temel Ekonometri, (çev: Ümit ġenesen ve Gülay Günlük ġenesen), Literatür Yayıncılık, Ġstanbul.

Gujarati, D. N., & Porter, D. C. (2009). Basic econometrics (5th ed). USA: McGraw- Hill. Boston, MA: McGraw-Hill/Irwin

Günaydın, D., & Çetin, M. (2015). Genç işsizliğin temel makroekonomik belirleyicileri: ampirik bir analiz.

Güriş, S., & Yaman, B. (2018). OECD Ülkelerinde İşsizliği Etkileyen Faktörlerin Panel Veri Modelleri ile Analizi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(1), 136- 146.

Hamdi Ahmed Al Anani, Makroekonomiye Giriş, Darül Mısriyye vel Lübnaniye, s. 79 https://www.ilo.org/global/lang--en/index.htm Erişim Tarihi:1.6.2018.

https://www.imf.org/external/index.htm )Erişim Tarihi:1.6.2018.)

http://www.Yemen-nic.info/contents/econmic/extirnaltrad/defian.php. Erişim tarihi: 7.1.2019.

İslam İşbirliği Teşkilatı (İTT) (2018) http://www.sesric.org/index.php Erişim Tarihi:10.7.2018.

Karakayalı., H (2002). Makro Ekonomi, Celal bayar Üniversitesi, Emek Matbaası, Manisa.

Kareem, R. O. (2015). Employment level and economic growth of Nigeria. Journal of Sustainable Development Studies, 8(1).

Kayode, A., Arome, A., & Silas, A. (2014). The rising rate of unemployment in Nigeria: the socio-economic and political implications. Global Business and. Khaing, Z. Z. (2016). The impact of foreign divestment on economic growth in

Myanmar: evidence from ARDL approach(Doctoral dissertation, University of Huddersfield).

Kheyar, s., & mendil, d. E. (2017). Les déterminants du chômage en algérie (doctoral dissertation) , université abderrahmane mira bejaia/aboudaou).

Khumalo, Z. Z. (2014). The determinants of unemployment in Swaziland: an eceonometric perspective and investigative analysis (Doctoral dissertation). Kılıç, E. (2008). An empirical analysis of the relationship between financial

deepening and economic growth: the case of turkey (doctoral dissertation, mİddle east technıcal unıversıty).

https://etd.lib.metu.edu.tr/upload/12609913/index.pdf (10.01.2019).

industry in South Africa: an econometric perspective and investigative analysis (Doctoral dissertation).

Shorbagy, M, 2009, Mısır Ekonomisinde Ekonomik Büyümenin İstihdama Etkisi, 6: 170-141

Meo, M. S., Khan, V. J., Ibrahim, T. O., Khan, S., Ali, S., & Noor, K. (2018). Asymmetric impact of inflation and unemployment on poverty in Pakistan: new evidence from asymmetric ARDL cointegration. Asia Pacific Journal of Social Work and Development, 28(4), 295-310.

Meyer, D. F. (2017). An analysis of the short and long–run effects of economic growth on employment in South Africa.

Mohammed, S. B. (2017). Examining the nexus between inflation and unemployment in Ghana: the Philips Curve Model (Doctoral dissertation). Mushabeb , G. (2015). Effect Of Private Banking Credit On Economıc Activity: A

Case Study Of Yemen. ISSN:2308-9954. https://journals.ju.edu.jo/ JJES/article/view/9527)13.01.2019( .

Nasef, a. M. (2015). Is there relationship between the employment and economic growth in libyan economy?.al-ostath , (9).

Nasir,s,(2016) Mısır'da İşsizliği Etkileyen Faktörler 1973-2013: Ekonometrik Bir Çalışma . Arap Ekonomik Araştırmaları Dergisi. No. 74-75, 85-118.

Nwaka, I. D., Uma, K. E., & Tuna, G. (2015). Trade openness and unemployment: Empirical evidence for Nigeria. The Economic and Labour Relations Review, 26(1), 117-136.

Okun & Selim, (2019), Ekonomik değişkenlerin işsizlik oranına etkisinin ölçülmesi, Analitik ölçüm çalışması, Cezayir örneği, (Doktora tezi).

Okun, A. 1962. Potential GNP: its measurement and significance. American Statistical Association, proceedings of the business and economic statistics section, pp 98-104.

Oloni, E. F. (2013). The impact of economic growth on employment in Nigeria. International Business and Management, 6(1), 113-119.

Özer, M., & Yeldan, A. E. (2015). Dynamic linkages of current account deficits and unemployment: evidence from Turkey. Wulfenia Journal, 22(1), 1-25.

Parasız, İ (1998).Makro Ekonomi Teori ve Politika, Uludağ Üniversitesi, 7. Baskı, Ezgi Kitabevi, İstanbul.

Pesaran, M. H., Shin, Y., & Smith, R. J. (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal of applied econometrics, 16(3), 289- 326.

Phillips, A. W. (1958). The Relation Between Unemployment and the Rate of Change of Money Wage Rates in the United Kingdom, 1861–1957 1. economica, 25(100), 283-299.

Planlamave Uluslararası İşbirliği Bakanlığı 2018 (http://www.yemen.gov.ye ) Erişim tarih 5.5.2018.

Puspadjuita, E. A. (2017). Factors that Influence the Rate of Unemployment in Indonesia. International Journal of Economics and Finance, 10(1), 140.

Seyfried, W. (2011). Examining the relationship between employment and economic growth in the ten largest states. Southwestern Economic Review, 32, 13-24. Shamsi Salem, (2017). Entelektüel işsizlik ve Yemen toplumunda kalkınma sürecine

etkisi. Al-Andalus İnsan ve Sosyal Bilimler Dergisi, No. 15 (16), 133-158. Shrestha, M. B., & Bhatta, G. R. (2018). Selecting appropriate methodological

framework for time series data analysis. The Journal of Finance and Data Science, 4(2), 71-89.

Sun, y., & Xu, Y. (2010). Dynamic linkages between china and us equity markets under two recent financial crises.

Topcu, M. (2010). İşsizlik ve enflasyon arasındaki ilişkilerin analizi: G8 ülkeleri üzerine uygulama (Master's thesis, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü).

Toporowski, Jan (2005). Theories of Financial Disturbance: an examination of critical theories of finance from Adam Smith to the present day. Cheltenham: Edward Elgar Limited.

Tzougas, J. (2013). Immigration, Economic Growth and Unemployment in Greece: An Application of the ARDL Bounds Testing Approach to Cointegration. Ukun,s .(2010). Ekonomik değişkenlerin işsizlik oranına etkisinin ölçülmesi ,

http://www.univsetif.dz/MMAGISTER/images/facultes/SEG/2010/Agoune%2 0salim.pdf Erşim tarihi 24.7.2018.

Usame Beşir Al Dabbağ, (2007), İşsizlik ve Enflasyon: Teorik hipotezler ve ekonomik politika yaklaşımları, El Ehliye yayın ve dağıtım, Ürdün, Birinci Baskı.

Ümit, A. Ö., & Karataş, Ö. (2018). Türkiye'de İşsizlik ve İşsizliği Etkileyen Makroekonomik Faktörlerin Ekonometrik Analizi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 14(2), 311-333.

Zakan, Ahmed, Balabbas, Rabih ,(2019), Kamu harcamaları ile işsizlik arasındaki ilişki, ampirik çalışma (1973-2008), İslam Ekonomisi ve Finans Ansiklopedisi, Uluslararası forumda hükümetin işsizliği önleme ve sürdürülebilir kalkınmayı sağlama stratejisi üzerine bir çalışma sayfası, Massila Üniversitesi, Cezayir https://iefpedia.com/arab/?p=29837Erişm Tarihi: 12.3.2019.

Belgede Yemen ekonomisinde işsizliği etkileyen faktörler: Ekonometrik bir analiz (sayfa 92-101)