CO 2 Emisyon, Doğal Gaz, Yenilenebilir Enerji Kaynakları ve Ekonomik

Ekonomik Büyüme Bağıntısı Çalışmaları

Emisyon, doğal gaz, yenilenebilir enerji kaynakları ve büyüme bağıntısı çalışmaları doğal gaz talebindeki yüksek talep ve hızla artan karbondioksit emisyon seviyeleri ile birlikte, farklı ülkeler ve bölgelerde, karbondioksit emisyonları, ekonomik büyüme ve doğal gaz tüketimi arasındaki ilişki araştırılmıştır. Öte yandan, karbondioksit emisyonları-ekonomik büyüme-yenilenebilir enerji tüketimi bağıntısı, önceki çalışmalarda son yıllarda farklı ülkelerde ve alanlarda çok sayıda araştırmacının dikkatini çekmiştir (Dong ve diğ., 2018: 294).

Ayrıca Türkiye hızla gelişmekte olan bir ülke olarak bir taraftan yenilenebilir enerji kaynaklarını artırmaya çalışırken diğer taraftan doğal gaz transit ticaret yollarının kavşağında olması, doğal gaz ihtiyacını karşılamasına ve doğal gazın Avrupa’ya ulaştırılmasında önemli bir konumda bulunmaktadır. Bununla birlikte,

82

Türkiye enerji tüketicisi ve karbondioksit vericisi olmasına rağmen, az sayıda çalışma, doğal gaz ve yenilenebilir enerjinin etkinliğini analiz ederek Türkiye için karbondioksit emisyonları, doğal gaz, yenilenebilir enerji tüketimi ve ekonomik büyüme arasındaki dinamik nedensellik ilişkisini ele aldı. Ayrıca, bir serideki yapısal kırılmalar genellikle önceki çalışmalarda göz ardı edilir, bu da tahmin ve analizde hatalara yol açabilir.

Literatürde, ekonomik büyüme ile karbondioksit emisyonları, yenilenebilir, yenilenemeyen, birincil enerji, doğal gaz üretimi-tüketimi, dış ticaret, ithalat-ihracat, insani gelişim endeksi, gelir, vergi oranları, doğrudan yabancı yatırımlar vb. değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini konu alan dünyada ve Türkiye’de çok az sayıda çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmalar üzerinde özellikle son yıllarda önemle durulmakta ve geliştirilmektedir. Bu çalışmalar arasındaki bağlantıyı inceleyen ampirik çalışmaları iki grupta sınıflandırabiliriz.

4.1.1.1. Uluslararası Alanda Yapılan Çalışmalar

Lotfalipour, Falahi ve Ashena (2010) çalışmasında İran için 1967-2007 dönemine ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenemeyen enerji tüketimi ve karbondioksit emisyonu arasındaki ilişkiyi Toda-Yamamoto nedensellik testi ile test etmişlerdir. Analiz sonuçlarına göre ekonomik büyümeden emisyona doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi bulunurken, yenilenemeyen enerji tüketimi ile emisyon arasında ilişki bulunamamıştır.

Apergis ve Payne (2010) çalışmasında 20 OECD ülkesi için 1985-2005 dönemine ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir enerji tüketimi, işgücü ve sabit sermaye oluşumu değişkenleri arasındaki ilişki Panel Eşbütünleşme Testi ile analiz edilmiştir. Test sonuçlarına göre ekonomik büyüme ile yenilenebilir enerji tüketimi arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.

Kum, Öcal ve Aslan (2012) çalışmasında G-7 ülkeleri için 1970-2008 yıllarına ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, doğal gaz tüketimi ve sermaye değişkenleri arasındaki ilişkiyi Düzeltmeli Nedensellik Testi, Granger Nedensellik test ile analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarında doğal gaz tüketimi ile ekonomik büyüme arasında çift yönlü bir ilişki (3 ülke için) bulunurken doğal gaz tüketimi ile ekonomik büyüme arasında nedensellik ilişkisi (2 ülke için) bulunamamıştır. Ekonomik büyümeden doğal gaz tüketimine tek yönlü bir nedensellik ilişkisi (1 ülke için) bulunmuş ve doğal gaz

83

tüketiminden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü bir nedensellik (1 ülke için) bulunmuştur.

Salim, Hassan ve Shafiei (2014) çalışmasında 29 OECD Ülkesi için 1980-2011 dönemine ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir ve yenilenemez enerji tüketimi, işgücü, sermaye, sanayi üretimi değişkenleri arasındaki ilişki Westerlund Eşbütünleşme Testi ile analiz edilmiştir. Test sonuçlarına göre ekonomik büyümeden yenilenebilir enerji tüketimine doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.

Solarin ve Shahbaz (2015) çalışmasında Malezya da 1971-2012 yıllarına ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, doğal gaz, sermaye oluşumu, doğrudan yabancı yatırımlar, dışa açıklık değişkenleri arasındaki ilişkiyi Eşbütünleşme Testi, ARDL Sınır Testi ile analiz edilmiştir. Test sonuçlarına göre doğal gaz ile ekonomik büyüme, doğrudan yabancı yatırımlar ile ekonomik büyüme, doğal gaz ile doğrudan yabancı yatırımlar arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir.

Paramati, Mo ve Gupta (2017) çalışmasında G-20 Ülkeleri (Gelişmekte Olan Ülkeler) için 1991-2012 yıllarına ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir ve yenilenemez enerji tüketimi, emisyon, sabit sermaye oluşumu, doğrudan yabancı yatırımlar, enerji verimliliği, piyasa kapitalizasyonu değişkenleri arasında Panel Eşbütünleşme Testi ile analiz edilmiştir. Sonuç olarak yenilenebilir enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.

İto (2017) çalışmasında 42 gelişmiş ülke için 2002-2011 dönemine ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir ve yenilenemez enerji tüketimi, karbondioksit emisyonu değişkenleri arasında Panel GMM (Generalized Methods of Moments) ve PMG (Pooled Mean Group Estimator) Testi ile analiz edilerek yenilenebilir enerji tüketiminden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.

Cherni ve Jouini (2017) çalışmasında Tunus için 1990-2015 dönemine ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir enerji tüketimi, emisyon değişkenleri arasında ARDL sınır testi ile analiz edilerek emisyon ile ekonomik büyüme ve yenilenebilir enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasında çift yönlü bir

84

nedensellik ilişkisi bulunurken karbondioksit emisyonu ile yenilenebilir enerji tüketim verileri arasında bir nedensellik ilişkisi bulunamamıştır.

Zafar, Shahbaz, Hau ve Sinha (2019) çalışmasında Asya-Pasifik Ekonomik İş Birliği (APEC) ülkeleri için 1990-2015 yıllarına ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir enerji tüketimi, doğal gaz tüketimi, sermaye oluşumu, Ar-Ge harcamaları, ticari açıklık değişkenleri arasında Panel Nedensellik testi ile analiz edilerek yenilenemeyen enerji tüketimi ile ekonomik büyüme ve yenilenebilir enerji tüketimi ile ekonomik büyüme arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.

Bazı çalışmalarda nedensellik ilişkisi bulunamamıştır. Bunlar arasında Menegaki (2011) çalışmasında 27 Avrupa ülkesi için 1997-2007 yıllarına ait verilerle çalışılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir enerji tüketimi, ekolojik ayak izi değişkenleri kullanılarak Çok Değişkenli Panel Veri testi ile analizi yapılmıştır. Belaid ve Youssef (2017) çalışmasında Cezayir için 1980-2012 dönemine ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir ve yenilenemez enerji tüketim verileri, karbondioksit emisyon değişkenleri arasında ARDL sınır testi ile analiz edilmiştir.

4.1.1.2. Türkiye’de Yapılan Çalışmalar

Büyükyılmaz ve Mert (2010) çalışmalarında Türkiye için 1960-2010 yıllarına ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir enerji tüketimi, emisyon değişkenleri arasında MS-VAR testi ile analiz edilmiştir. Test sonucunda ekonomik büyüme ile yenilenebilir enerji tüketimi arasında çift yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunmuştur.

Öcal ve Aslan (2013) çalışmalarında Türkiye için 1990-2010 yıllarına ait verilerle çalışılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir enerji tüketimi, işgücü, sabit sermaye oluşumu değişkenleri arasında ARDL sınır testi ile analiz edilmiştir. Test sonucunda ekonomik büyümeden yenilenebilir enerji tüketimine doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi bulunurken, yenilenebilir enerji tüketiminden ekonomik büyümeye doğru bir nedensellik ilişki bulunamamıştır.

Apergis ve Danuletiu (2014) çalışmalarında içinde Türkiye’nin de yer aldığı gelişmiş ve gelişmekte olan 80 ülke için 1990-2012 yıllarına ait verilerle çalışılarak yenilenebilir enerji tüketimi ile ekonomik büyüme değişkenleri arasında panel veri analiz yöntemini ve Canning-Pedroni nedensellik testini ile analiz edilmiştir. Test sonuçları yenilenebilir enerji tüketiminin ekonomik büyüme için önemli olduğu ve

85

ekonomik büyümeden yenilenebilir enerji tüketimine doğru bir nedensellik ilişkisinin bulunduğu tespit edilmiştir.

Doğan (2015) çalışmasında Türkiye için 1990-2012 yılarına ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir ve yenilenemez enerji tüketimi, işgücü, sermaye değişkenleri arasında ARDL sınır testi ile test edilerek yenilenebilir enerji tüketiminden ekonomik büyümeye doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisine ulaşılmıştır.

Bulut ve Muratoğlu (2018) çalışmasında Türkiye için 1990-2015 dönemine ait veriler kullanılarak ekonomik büyüme, yenilenebilir enerji tüketim değişkenleri arasında Eşbütünleşme testi ile analiz edilerek yenilenebilir enerji tüketim verileri ile ekonomik büyüme arasında bir nedensellik ilişkisi bulunamamıştır.