Milli Eğitim Sistemi içinde ortaöğretim kurumlarında 15-18 yaş aralığındaki bireyler eğitim görmektedir. Bu öğrencilere milli, manevi, kültürel değerlerin aktarımının yanı sıra evrensel değerlerin de aktarımı önemlidir. Bu bağlamda edebi eserlerin öğrencilere değer kazandırmada kullanımı, değerlerin doğrudan değil de metin içinde sembolleştirerek verilmesi şeklinde olmaktadır.
2005 Türk Edebiyatı Dersi Öğretim Programı’nda (TEÖP, 2005,s.7) belirtildiği gibi; edebi metinler kültür değerlerini hayatın gerçekliğinden hareketle somutlaştırır. Edebi eserler, insanın zevkinin gelişmesine ve mensubu olduğu toplumun değerlerini benimsemesine hizmet eder. Bu ifade edebi eserlerin değer kazandırmada kullanılabileceğini ortaya koymaktadır.
Bu konuda bir başka hususta Türk Edebiyatı dersinin genel amaçları arasında ;
1. Ulusal ve evrensel değerlerin edebi metinlerde zenginleşerek varlıklarını nasıl sürdürdüklerini kavratmak,
2. Toplumsal hayatın ve her türlü bireysel değerin edebi metinlerde nasıl yansıdığını belirlemek (TEÖP, 2005, s.11) hedeflerinin bulunmasıdır.
Edebiyat, doğrudan doğruya eğitim- öğretimi amaç edinerek yola çıkmamış olsa da estetiğin ve farkındalık yaratmanın ön plana çıktığı bir eğitim aracıdır. Edebiyatta kendine has türler ve söyleyişler vardır. Edebiyat kimi zaman şiir olarak karşımıza çıkarken kimi zamanda hikaye, masal, roman olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu edebi eserlerde pek çok değer doğrudan veya dolaylı yollarla verilmektedir. Edebiyatın bu yönünün yani öğrencilere değer kazandırmada kullanımının bir yansıması olarak Coğrafya Dersi Öğretim Programında da edebi eserlerin değer kazandırmada bir araç olarak kullanılması yer almaktadır. CDÖP(2005)’te “Programdaki değerler, bir örnek olaydan ya da öyküden hareketle, değerleri açıklama, ahlaki muhakeme ve değer analizi şeklinde verilmelidir” ifadesi bu düşünceyi doğrulamaktadır. Coğrafya dersi öğretim programında değer/ değerler kazanımların bir öğesi olarak yer bulmaktadır. Öğretmenlerin kazanım analizi yaparak kazanımın içinde yer alan değeri veya değerleri aktif öğrenme ortamları oluşturarak öğrencilere kazandırması beklenmektedir.
Coğrafya dersi öğretim programında öğretmenin rolü öğrenmeye rehberlik yapmak ve etkin öğrenme ortamları düzenlemek şeklinde ifade edilmektedir. Öğretmenlerden
34
öğrencileri milli, ahlaki, insani, manevi, kültürel değerler bakımından besleyici; demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını yerine getirmede yol gösterici olması beklenmektedir. Ayrıca programda öğretmenin derse ilişkin konuları sevdirecek roman, hikâye, hatıra, gezi yazısı, şiir ve fıkra gibi edebi ürünleri okumaya teşvik etmesi önerilmektedir.
Masallar içerik bakımından hem coğrafi unsurları hem de değer öğretimini kapsamaktadır. İyilik, güzellik, doğruluk, sadakat, çalışkanlık, sorumluluk, yardımseverlik, cesaret gibi etik ve estetik değerler; kin, nefret, intikam, sinsilik, kıskançlık, düşmanlık gibi olumsuz tutumlar masalların içinde yer alan unsurlardandır. Bu değer ve tutumlar seçilen kahraman ve objelerden faydalanılarak, zamanı zemini belli olmayan, hayali ortamlarda amaca ulaşmak için çeşitli maceralar ve mücadeleler içerisinde ele alınır. Örneğin; pek çok masalda karşımıza çıkan “suyun başını tutan dev” motifi tarih boyu gerek kişi gerekse devlet bazında kendini göstermemiş midir? “irinli ırmaktan su içmek” hayatta imkansız gibi görünen zorluklara katlanmak değil midir? Masallarda “kırk katır kırk satır” ifadeleriyle kötülerin yaptıklarının bir gün karşılığını göreceği, “üç kılı birbirine sürme” ritüeliyle de fırsatların değerlendirilmesi gerçeği ifade edilmeye çalışılmıştır. Masallarda kahramanın amacına giden yolda karşısına kötüler ve çeşitli engeller çıkar. Kahraman sonunda bütün kötülüklere ve zorluklara rağmen amacına ulaşır ve mutluluğa kavuşur. (Kaya, 2007, s.489).
Pek çok masal gerçek hayatta olmayan unsurları (dev, cin, peri, bir dudağı yerde bir dudağı gökte dev anası gibi) barındırmakla birlikte, dinleyenleri gerçek hayata hazırlamak ve toplumsal barışı artırmak amacıyla anlatılır. Bünyesinde birçok kültürel ortamı, mücadeleyi ve değerleri de barındırır. Boratav (2007, s.96) Masalların insanı özellikle çocukluk döneminden başlayarak hayata hazırlayan, içinde yaşadığı kültürel ortamda kendine güvenen bir birey olarak yetiştirme amacını taşıyan araçlar olduğunu ifade etmektedir. Bunu sağlayabilmek için de iletilerden yararlanıldığını İletinin de; masal içinde okuyucuya, dinleyiciye eğitim amaçlı verilmek istenilen olduğunu belirtmektedir. Aslında Boratav’ın burada iletiden kastı masalın içinde yer alan değerlerdir. Masallar değerlerin dolaylı olarak kazandırılmasını sağlar. Ortaöğretim öğrencileri yaş ve gelişimsel özellikleri itibariyle salt ahlak derslerinden hoşlanmamakta ve kendine akıl verme olarak algılamaktadır. Masallar ise bize bu noktada büyük fayda sağlamaktadır. Salt ahlak dersini yok edip bizi masal mekânına, coğrafi unsurlara, kahramanların hayatına götürerek
35
olaylara üçüncü bir gözle bakmamızı sağlar. Her zaman iyiliğin, doğruluğun, ahlakın ve dürüstlüğün ateşini içimizde yakar.
Masallar incelendiğinde, masal olaylarının hep toplumsal bir gerçekten kaynaklandığını görürüz. Masalların bu gizli gerçeğinin izi sürüldüğünde de bu iz sürme bizi pek çok toplumsal olayın, yaşanmış gerçekliğin gelişmesine ve bu gelişmenin de insanların beklentisine uygun, psikolojik dünyasını rahatlatacak bir şekilde sonuçlanmasına götürür. Bu iyiden, güzelden, doğrudan ve haklıdan yana olan sonuçların, Psikolog Martin Seligman’ın bulduğu ve depresyonun temel nedeni olarak gösterdiği, yenilmişlik ve buna bağlı olarak da bir çaresizlik ve vazgeçiş duygusunu tanımlayan “öğrenilmiş çaresizlik” olgusunun, yine Martin Seligman’ın tanımladığı “öğrenilmiş iyimserlik”e dönüşmesinde, ne denli etkili olacağı göz ardı edilmemelidir (Yavuz, 2009, s.17). Öğrenilmiş iyimserliğe sahip olan gençlerin ağaç, su, hava, toprak gibi coğrafi unsurlara sahip çıkması, koruması beklentisi coğrafya öğretimi yoluyla değer kazandırmada masalın kullanımıyla karşılanabilir.