Coğrafya Eğitimi ve Müfredatının Temel Amaçları

Coğrafya dersine ilişkin, öğrencilerin coğrafya alanında yetkin birer genç vatandaşlar haline getirilmesi amacıyla, coğrafya eğitimi aracılığıyla öğrencilerin geliştireceği tutum, yetenek ve bilgilerin entegre edileceği bir anlayışa göre, coğrafya dersine özgü özel becerilerin oluşturulması amaçlanmıştır (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 107). Portekiz İlköğretim Dairesine göre, coğrafya alanında yetkin bir vatandaş uzamsal becerilere vakıftır ve şu konularda yetkin olduğunu gösterir:

 Gerçekleri uzamsal açıdan görselleştirebilmek ve ilişkilendirebilmek,  İçinde yaşadığı ya da çalıştığı ortamı doğru bir şekilde tanımlayabilmek, Çevrenin zihin haritasını geliştirebilmek, farklı ölçekli haritaları kullanabilmek, uzamsal örüntüleri anlayıp karşılaştırabilmek ve yeryüzüne ait yön bilgisine sahip olabilmek (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 107-108).

Bu uzamsal becerilerin yanı sıra, coğrafya alanında yetkin bir vatandaş, coğrafi bilgiyi eleştirel olarak yorumlayabilir ve analiz edebilir. Ayrıca ulusal ve kültürel kimlik/bölgesel miras ve bireysellik arasındaki ilişkiyi anlayabilir.

Coğrafya Müfredat Esasları aynı zamanda, İlköğretime katılan gençlerin coğrafya konusunda yetkin olabilmeleri amacıyla, öğretmenler için de birtakım rehber ilkeler belirlemiştir. Bu vesileyle, öğretme-öğrenme süreci boyunca, öğretmenlerden,

araştırmaya ilişkin becerileri geliştirecek eğitimsel yaşantıları teşvik etmeleri beklenmektedir. Bu amaçla, öğretmenlerden, öğrencilerin bilgiyi nasıl gözlemleyeceklerini, kaydedeceklerini ve işleyeceklerini kavratabilmeleri beklenmektedir. Fikirleri teşvik eden ve sonuçlar doğurabilen alan çalışmaları ve grup çalışmaları yoluyla coğrafi becerilerin geliştirilmesi önem taşımaktadır. İlgili bakanlıktan bir alıntı daha yapmak gerekirse öğrenciler coğrafya eğitimi sayesinde ‘Nerede bulunur? Neden orada bulunur? Nasıl dağılım gösteriyor? Karakteristik özellikleri neler? Etkisi ne? Hem insanlığın hem de çevrenin karşılıklı fayda göreceği şekilde nasıl yönetilmelidir? (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 109) gibi bir dizi soruya cevap vermeyi öğrenirler. Ayrıca coğrafi sorulara cevap arayışı; yeryüzü yüzeyindeki olguların konumu, durumu, etkileşimi, uzamsal dağılımı ve farklılaşmasını araştırmayı gerektirmektedir (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 109).

Resmi belgeler, yeterlilikleri üç alanda toplamaktadır: Bunlar Konum Belirleme, Alan ve Bölge Bilgisi, Alanlar Arası İlişki Dinamikleri’dir. Bu üç alan için 21 özel beceri önerilmekte olup, çeşitli öğrenme yaşantıları yoluyla ilköğretimde genel becerilerin geliştirilmesine katkı sağlamaktadır. Coğrafya dersi söz konusu olduğunda, becerilerin, ilköğretimin üçüncü kademesi boyunca geliştirilmesi gerekmektedir (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 8).

Coğrafya öğretmenleri de, öğretme-öğrenme sürecini, okul ve sınıfın bağlamlarına en iyi nasıl uyduğunu düşünüyorlarsa o şekilde düzenlemelidir. Bu sayede, öğrencilere, mekân hakkında düşünme bilgisi geliştirmelerine ve içinde yaşadıkları çevrede aktörler olabilmelerine olanak sağlayacak aktiviteleri yapma imkânı verilmiş olur (İlköğretimin sonunda gerçekleştirilmesi gereken bir beceri). Çok boyutlu bir mekânda yaşayan ve çeşitli konuları inceleme fırsatı olan öğrencilere, ezberlemeye ve konudan kopuk, coğrafi kavramları/gerçekleri konumlandırmaya dayalı bir Coğrafya eğitimi verilemez (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 8).

Müfredat Esaslarına göre, Coğrafya dersindeki çekirdek beceriler, bilgi arayışı, gözlem, hipotez oluşturma, karar verme, eleştirel tutum geliştirme, bireysel ve grup çalışmaları ve proje tamamlama (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 110) olarak tanımlanmaktadır. Aynı zamanda öğretme-öğrenme sürecinde, bu öğrenme yaşantıları, peyzaj, harita, alan çalışması, proje çalışması ve vaka çalışmaları hakkında uygulanması

gerekmektedir. Dahası, gençlerin fiziksel, duygusal ve entelektüel açıdan geliştikçe dünyayı anlama becerilerinin de geliştiğini varsayan Eğitim ve Bilim Bakanlığı, ilköğretim çalışmalarının üçüncü kademesinde, özellikle de Coğrafya alanında, öğrencilerin dünyayı keşfetme merakının teşvik edilmesini ve onlara yeryüzünde yeni yerleri ve mekânları keşfetme fırsatı verilmesini önermektedir. Bu nedenle, coğrafya dersi, “Portekiz’in, Avrupa’nın ve Dünyanın Keşfine Doğru” adlı bir organizasyon teması etrafında şekillenmeli ve bu temanın etrafında da Coğrafya Müfredat Esaslarında belirlenen altı ana tema alanı bulunmalıdır. Bu konular, ayrı ayrı ya da bütünleşmiş bir şekilde ele alınabilir (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 9).

İlköğretimin üçüncü kademesinin üç yılı boyunca bu konuların nasıl bir dağılım göstereceğine okul ve sınıf projeleri yardımıyla karar verilmeli, ancak bu yapılırken kademenin altında yatan temel mantık ihmal edilmemelidir. “Yeryüzü Temsillerine” ilişkin olarak ise, konunun içeriğinin doğası gereği, bu konu ilk başta ele alınmalıdır (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 9). Müfredat Esasları belgesine göre, aynı zamanda müfredat yönetimi, izlencenin tanımlayıcı yönlerinden ziyade çeşitli ve farklı eğitim yaşantılarının yorumlayıcı yönlerine odaklanmalıdır.

Bu konular, incelenen coğrafi olguyu açığa çıkarmak amacıyla en uygun analiz ölçeğine dayalı olarak ele alınmalıdır. Ancak bu çalışmalar her zaman için Portekiz’in gerçekliğiyle ilgili olmalıdır. Bu sayede öğrenciler ilköğretim düzeyini tamamladıklarında, ülkelerinin coğrafyasına yönelik bir farkındalık kazanmış olacaklardır. Ancak bu gerçeklik, incelenmekte olan olguya bağlı olarak lokal, kıtasal ve küresel ölçekler doğrultusunda, benzer ya da farklı gerçekliklerle karşılaştırılmalıdır. Burada esas amaç, genç öğrencilerin şunu anlamasıdır: fiziksel ve insani faktörler dinamik bir ilişki içindedir ve bu ilişki farklı uzamsal etkiler doğurmaktadır (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 10).

Müfredat esasları aynı zamanda kullanılması gereken yöntemleri de önermektedir. Bu anlamda, yerel, bölgesel ya da ulusal düzeyde gerçek örneklere dayalı vaka çalışmaları ve durumlar vurgulanmakta, Portekiz referans alınarak verilen listeden benzer ya da farklı örnekler teşkil eden iki ülkenin karşılaştırılması önerilmektedir. Küresel ölçek; sadece büyük dağ dizileri, büyük nehirler, dünya genelinde iklim dağılımı, bitki örtüsü ve nüfus gibi dünya genelini ilgilendiren olguların incelenmesinde

kullanılmalıdır. Eğitim ve Bilim Bakanlığı yayınladığı belgelerde, her bir tematik alan için önerilen eğitim yaşantılarının zorunlu olmadığını, bunların sadece her okulun araçları/kaynakları ve imkânları dâhilinde çekirdek becerilerin nasıl geliştirilebileceği noktasında birer örnek teşkil ettiğini (Ministério da Educação e Ciência, 2001: 11) ifade etmektedir.

Alan çalışmaları, belge araştırmasını kapsayan grup çalışmaları, bilgi işlem çalışmaları ve sonuçların sunulmasına dayalı çalışmalar en azından yılda bir kere yapılmalıdır. Bunun yanı sıra, alan gezileri, simülasyonlar, oyunlar ve vaka çalışmaları da coğrafya derslerinde üzerinde çalışılması gereken yaşantılar olarak önerilmektedir. Tüm bunlarla beraber, coğrafya biliminin, bir dizi açık konu ile Ulusal Müfredat tasarlanmasına olanak sağlayacak şekilde öğretilebileceği ve bu tür bir müfredatın her bir okulun ve her bir sınıfın yerel olarak idare edilebileceği bir metodoloji çerçevesinden de bahsedilmektedir. Bu konular, belirli yerel koşullar doğrultusunda öğretmenler tarafından yorumlanmalarına olanak sağlayacak şekilde sunulmaktadır ve bu sayede dersin müfredatı lokal bir bakış açısına göre tasarlanabilmektedir. Bu nedenle, Müfredat Esasları, Ulusal Müfredatın Esnek Yönetimi adlı belgenin talimatlarıyla işbirliği içindedir ve bu talimatların da lokal olarak ele alınması gerekmektedir. Bu sayede, ulusal olarak tanımlanan talimatların bir proje olarak görülmesi mümkün olacaktır. Coğrafya dersinin vaka çalışmalarına dayandırılmasındaki ve öğrenme-öğretme sürecinin farklı analiz ölçekleriyle (lokal, bölgesel ve küresel) geliştirilmesindeki amaç, lokal bir müfredat çıkarabilmek ve bu lokal müfredatın, farklı yollar izlese de herkes için okul ilkesini benimsemesini sağlamaktır.