Coğrafi bilgi sistemlerinin uygulama alanları

Günümüzde özellikle coğrafya ve coğrafyanın alt dalı olan türevlerini tanımlayan veriler günlük yaşantımızın bir parçasıdır. Hemen hemen her türlü konuda kararlar bu verilerden elde edilmekte, bu veriler ile sınırlanmakta ve yönlendirilmektedir. Genel olarak değerlendirmek gerekirse durdurulamaz bir hal alan hızlı nüfus artışına karşılık giderek azalan doğal kaynaklar dünya üzerinde çok önemli ve geri dönülmez etkiler ortaya çıkarmaktadır. Bunların başlıcalarının etkileri ozon tabakasının incelmesi, tropik ormanların gittikçe yok edilmesi, bitki türü çeşitliliğinin azalması, asit yağmurları, zehirli kimyasalların artan doğal dengeyi bozucu etkisi, sera etkisi, tarımsal alanların betonlaşması veya kentleşmesi ve göç gibi birbiri ile ilişkili etkiler toplumsal ve ekonomik yapıyı olumsuz etkilemektedir. Tıpkı makro ölçeklerdeki normalleşme kararlarının alınmasında olduğu gibi, günlük şehir yaşamında olduğu gibi su, elektrik, altyapı gibi minimum kentsel yaşam standartlarının sağlanması ve

58

yönetilmesi ile gerek doğal, gerekse insan nedenli afetlerin olumsuz etkilerinin azaltılmasında, bilim adamları ve ileri gelen karar vericiler tarafından bu önemli konular hızla anlaşılmak zorundadır. Buradaki esas amaç, karar verme aşaması içerisinde gerek çözüm odaklı alternatif üretmek, gerekse aynı anda sanal olarak uygulamalı olarak farklı senaryoları değerlendirerek tüm süreci hızlandırmaktadır. Bu ise yalnız Coğrafi Bilgi Sistemleri sayesinde gerçekleşebilir.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, konumsal olarak coğrafi verilerin söz konusu olduğu her bölgede veya alanda uygulanabilir bir yapı sunmaktadır. Coğrafi verinin tanımının ne kadar geniş kapsamlı olduğu hatırlanırsa, CBS uygulama bölgelerinin de o denli uzun bir liste oluşturacağı sonucuna varılmış olur. Farklı bir yorum olarak CBS kullanıcı sayısı ile doğru orantılı kabul edilebilecek kadar farklı kullanıcısı vardır denilebilir. Yapılan araştırmalar neticesine göre CBS programlarıyla 9 temel branş alanında uygulamalar yapıldığı ortaya çıkmıştır. Bu uygulama alanları;

1. Tesis ve Demirbaş Envanteri: Doğal kaynakların yoğunluğunun tespiti ve amaca yönelik en uygun kullanmak amacı ile yer yüzeyinin üstünde ve altında dağılmış olan nesnelerin noktasal olarak konumlanması, adet olarak sayımı, dağılımı ve analizleri gibi uygulamalar. Örneğin orman amerajmanı, kadastral parsellerin kayıtları, altyapı ağı yönetimi gibi uygulamalar bu analiz yardımıyla yapılır.

2. Coğrafi Veri Toplama ve Üretimi: Uzaysal olarak veri tabanları oluşturmak kurmak, yaşatmak üzere coğrafi verilerin toplanması. Örnek olarak elektronik kontrol, mühendislik ve arazi ölçmeleri ve buna bağlı olarak değerlendirmelerin yapılması, sayısallaştırılan arazi ölçmeleri, sayısal harita üretimi, fiziksel ve kültürel olguların uzaktan algılanması gibi uygulamalar bu analiz yardımıyla yapılır.

3. Harita ve Plan Üretiminde: Karmaşık olan verilerin çok hızlı bir biçimde işlendiği ve güncel veriler ışığında çalışma imkanı olan bu sistemler planlama sektörü için bulunmaz bir kolaylıktır. Bu sayede sağlıklı ve doğru bir planlama yapma imkanı sağlar. Oluşturulacak olan haritaların baskı kalitesinde ve planların üretiminde de bu analiz yöntemi kullanılmaktadır. Örneğin

planimetrik, topografik, hava-deniz, ve tematik haritaların vb. kartografik ürünlerin tek başlarına dağıtım için ya da diğer basılı veya elektronik dokümanların içerisinde yer almak üzere üretimi için bu yöntem kullanılır. 4. Kaynak Tahsisi: Doğal ve insan yapısı kaynakların politik, sosyal veya

ekonomik kriterlere uygunluğuna göre tahsisi için konum olarak, kalite, sayı ve hareketlerin analizinde uygulama alanları bulunmuştur. Hedef pazarlama yapmak, satış bölge planlaması, hizmet ağı dağıtımı, öğrenci yerleştirme gibi uygulamalarda bu analiz yöntemi kullanılır.

5. Rota ve Akış Optimizasyonu: Ulaşım ağı analizi, hizmet ağları kapasite yönetimini incelemek, okul servis güzergahlarını incelemek, değerlendirmek, dağıtım ve toplama araçlarının güzergah ve zamanlama yönetimini incelemek gibi uygulamalarda yönlendirme ve optimum çözümleri sağlamakta bu analiz yöntemi kullanılır.

6. Rota Seçimi ve Navigasyon: Sağlık ve güvenlikle ilgili olayların konumsal olarak izlenmesi, analizi ve görüntülenmesinde uzmanlar CBS' nin faydasını görmüşlerdir. CBS teknolojisi ile bu hizmetler hızlı, sürekli, yüksek güvenilirlikli ve daha ekonomik olarak gerçekleştirebilmektedir. Saptanmış olan kriterlere göre bir ağ içinde yer alan en uygun güzergahın seçimi gibi uygulamalarda, özellikle sağlık alanında acil hizmet araçlarının hizmete gönderi1mesi, tehlikeli zararlı madde taşıyan araçların ve taksilerin güzergahlarının belirlenmesi gibi uygulamalarda bu analiz yöntemi kullanılmaktadır.

7. Tesis Yerlerinin Belirlenmesi: Özellikle turizm alanında tesisler için en uygun yerlerin irdelenerek araştırılması ve saptanması için kullanılabilmektedir. Üniversiteler, araştırma kuruluşları, ekonomik, sosyal ve endüstriyel alanlardaki araştırmalarını, kolaylıkla, güvenle ve doğru bir şekilde yapabilmektedir. İtfaiye, fabrika, sağlık tesisleri, karakol, alışveriş merkezi ve tehlikeli atık depolama yerlerinin belirlenmesi gibi alanlarda geniş uygulamalar yapılmaktadır.

8. Yeraltı ve Yerüstü Değerlendirmeleri: Doğal kaynakların tespitinde, korunmasında en avantajlı ve güvenilir kullanım için yeraltı ve yerüstündeki fiziksel olguların analizinde bu yöntem sıkça kullanılmaktadır. Topoğrafik,

60

hidrolojik, meteorolojik, jeolojik, jeofizik, geoteknik ve manyetik anomali modellendirmeleri gibi uygulamalar bu analiz yöntemi ile yapılmaktadır. 9. İzleme ve Gözleme: Sonuçlandırıcı ve düzenleyici tedbirler geliştirmek üzere

kullanılan bu yöntem, üzerine çalışı1an süreci anlamak için tekrarlı olayları kaydetmek ve analiz etmek ile çözüm üretmekte kullanılmaktadır. Örnek olarak reklam kampanyası sonuçlarının izlenmesi, seçim, suç, trafik kazaları ve çevre analizi gibi analizler CBS sayesinde kolay bir şekilde yapılmaktadır.