3. ARAŞTIRMA BULGULARI
3.3. Familya: SCORPIONIDAE
3.3.1. Cins: Scorpio Latreille, 1804
Bu cinse ait türlerde keliser dişleri belirgindir. Sternum genellikle beş köşeli, yan kenarlarõ birbirine paralel ve en az genişliğinin yarõsõ kadardõr. Özellikle pedipalp’lerin chela’larõ çok güçlü ve genişçedir. Antero-lateral gözleri 3 çifttir.
Kuyruklarõnõn en son halkasõndaki iğne subterminal’dedir. Türkiye’de bu cinse ait sadece bir tür kayõt edilmiştir.
3.3.1.1. Scorpio maurus Linnaeus, 1758
1758. Scorpio maurus Linnaeus, Systema Naturae, Xth Ed., Stockholm.
Tip Yeri: Afrika.
Diagnostik özellikler: Chela manus’u yuvarlak, parmaklar çok kõsa ve küt, sternum beşgenimsi, pedipalp femur’u l tanesi dorsalde olmak üzere 3-4 trichobothria’lõ, tibia’nõn alt yüzeyindeki trichobothria’lar ventro-eksternal karina boyunca dizilmiş, iğne altõ tüberkülü yok.
Morfolojik özellikler : Boy 62.3,II. bacak 14.3 mm uzunluktadõr. Hakim renk kõrmõzõmsõ-kahverengi, yürüme bacaklarõ daha açõk renkte, telson sarõmsõ-kahverengi, iğne ise koyu kõrmõzõ-kahverengidir.
Vücut özellikleri :
Prosoma: Prosoma düz, karinasõz ve granülsüzdür. Median gözlerin arkasõndan başlayan antero-median oluk, bu gözlerin arasõndan geçerek prosomanõn ön kenarõnda sonlanõr (Şekil 24).
Şekil 25. Scorpio maurus’ta prosoma
Prosomanõn arka taraflarõnda ise üç kõsa ve boyuna oluk yer alõr. Karapaksõn ön-yan taraflarõnda ikişer lateral göz bulunmaktadõr. Karapaks uzunca olup, antero-median karinadan lateral gözlere doğru loplar oluşmuştur. Median gözler karapaksõn kõsmen orta gerisinde yer almaktadõr. Pedipalp segmentleri kõsa ve küttür. Femur iki karinalõdõr. Femurun karina aralarõnda ince, dağõnõk granüller yer alõr. Tibia da iki karinalõdõr. Chela 5 karinalõ olup, sabit parmağõ taşõyan manus, ortada şişkinleşmiş, ayrõca dorsale doğru yüksekliği artmõştõr (Şekil 25 A, B, C). Parmaklar kõsa ve kalõndõr. Sabit ve hareketli parmakta 4 kavisli granül sõrasõ yer alõr. Yürüme bacaklarõ da kõsa, kalõn ve küt görünümlüdür.
A B C
D
Şekil 26. Scorpio maurus’ta chela (A), tibia (B), femur (C); pedipalp hareketli (D) parmağõ
Mesosoma: Tergitler düz ve parlak yapõlõdõr. 1. ve 2. tergitlerde karina yoktur. III.-VI. tergitlerde 3’er karina vardõr ve pek belirgin değildir. Ventrum’da sternitler, koksalar, genital bölge ve taraklar sarõmsõ-kahverengi olup, düz ve parlaktõr. III.-VI.
sternitlerde boyuna iki lateral oluk yer alõr. VII. sternitte yan taraflarda birer çift olmak üzere toplam 4 lateral karina mevcuttur. Sternum beşgenimsidir, eni boyundan daha fazladõr. Koksa’lar köşeli olup karina bulundurmaz.
Metasoma: Metasomal segmentler hafif şişkincedir. I.-IV. segmentler 8, V.
segment ise 7 karinalõdõr. I.-IV. segmentte dorso-median karinalar az gelişmiş olup ince granüllüdür. Dorso-lateral, ventro-median ve ventro-lateral karinalar belirgindir. V. segmentin interkarinal sahalarõ az sayõda granüllüdür. Vezikül dorsalde pürüzsüz olup birkaç kõsa kõl taşõr. İğne kaidede kalõn olup son kõsmõ hafif kõvrõktõr.
Ekolojik Özellikler: Yarõ kurak ve nemli habitatlarda yaşayan, diğer türlerden daha fazla toprağa bağõmlõlõk gösteren bir türdür. Bireyler populasyon gösterir biçimde yuvalarõnõ birbirlerine yakõn açarlar. Yuvalar, çoğunlukla steplerin açõk alanlarõnda, çayõrlõk ve tarla kenarlarõnda, ender olarak da orman içlerindeki açõk yerlerde kurulur. Deniz seviyesinden 1600 m yüksekliklere kadar olan alanlarda yaşarlar.
Coğrafik yayõlõşõ : Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da yayõlõş gösterir. Yurdumuzda bu türe ait olan örnekler Doğu Akdeniz, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu’nun güneydoğu kesimlerinden kayõt edilmişlerdir.
İncelenen örnekler ve lokaliteler :
Batman: Hasankeyf 6 (07/06/2000), Merkez 3 (08/06/2000), Hatay: İskenderun 1 (15/06/1994).
3.4. Familya: EUSCORPIIDAE
Bu taksonda yer alan cinslerin bazõlarõ bu gruptan ayrõlarak Chactidae familyasõ oluşturulmuştur. Fet ve arkadaşlarõ (2000) tarafõndan hazõrlanan “Dünya Akrepleri Kataloğu”nda 4 cins, 3 altcins, 14 tür ve 42 alttür yer almaktadõr. Medikal öneme sahip değildirler. Bu familyaya mensup türlerde metasoma düz ve parlak görünümlüdür. Metasomal segmentlerin dorsal karinalarõ pek belirgin değildir.
Prosoma, mesosoma ve metasoma kõsa dikenler ile örtülüdür. Türlerde hakim renk sarõmsõ kahverengidir.
3.4.1. Cins: Euscorpius (Thorell, 1876)
Bu cinse ait türlerde boy uzunluğu 20-50 mm arasõnda değişmektedir. Koyu kahve renginden siyaha değişen tonlarda renklere sahiptirler. Ekstremite ve kuyruk renkleri prosoma ve mesosoma’nõnkinden pek farklõ değildir. Pedipalp’lerin ventral yüzeyinde, türlere göre değişen sayõlarda ve farklõ diziliş gösteren trichobothrium’lar mevcuttur.
3.4.1.1. Euscorpius mingrelicus (Kessler, 1876)
1876. Scorpio mingrelicus Kessler, Trudy Russkago Entomologisheskago Obshch., 8: 25.
Tip Yeri: Transkafkasya.
1898. Euscorpius mingrelicõõs Birula, Horae Soc. Entomol. Soc., 33:138.
Diagnostik Özellikler: Pedipalp tibia’sõnõn ventralinde çoğunlukla 6, ender olarak 5-7 trichobothria, pedipalp chela’sõnõn ventralinde ise 3 adet trichobothrium bulunur.
Kuyruk segmentleri karinasõzdõr.
Morfolojik özellikler : Boy 32.6, II. bacak 8 mm uzunluktadõr. Türkiye’deki akreplerin en küçüğüdür. Hakim renk koyu kahverengidir. Karapaks, keliser ve pedipalpus’lar kõzõlõmsõ kahverengi olup, diğer kõsõmlar koyu kahverengidir.
Ventralden bakõldõğõnda sternitler, koksalar, genital bölge ve taraklar ise sarõmsõ-kahverengidir.
Vücut özellikleri :
Prosoma: Prosoma’nõn ön-yanlarõnda ikişer adet lateral göz yer alõr. Karapaks ön kenarõ düz veya ona yakõndõr. Prosoma’nõn eni boyundan fazladõr (Şekil 26).
Şekil 27. Euscorpius mingrelicus’ta prosoma
Granüller sadece lateral gözlerin gerisinde kõsmen dikkat çeker, diğer yerlerde granül ve karina dikkat çekmez. Median gözler ön tarafa biraz daha yakõndõr.
Pedipalp chela’sõ iyi gelişmiş olup uzun ve kalõn parmaklõdõr (Şekil 27 A, B). Chela kalõn ve şişkin olup, sabit parmağõ taşõyan manus dorso-internalde oldukça dõş bükeydir ve dorsale doğru giderek yükselmektedir (Şekil 27 C, D). Chela üç karinalõ olup, pek belirgin değildir, ventralinde üç adet trichobothria bulunmaktadõr. Tibia’nõn ventralinde segmentin eksternal kenarõ boyunca yedi trichobothria yer almõştõr (Şekil 28 A, B, C). Femur beş karinalõdõr. Yürüme bacaklarõnõn basitarsus’larõnõn ucunda ve telotarsus’ta tõrnaklarõn karşõsõnda birer tane ince diken yer almaktadõr.
Mesosoma: Tergit ve sternit’ler, düz, parlak, karinasõz ve granülsüzdür. Sternum beşgenimsidir.
Metasoma: Kuyruk segmentleri düz ve karinasõzdõr. IV. somitin lateral karinalarõ 4 veya 5 adet olup ince granüllüdür. Telson uzun, oval, yüzeyi düz ve parlaktõr.
İğnenin uç kõsmõ hafif kõvrõktõr.
A B
C D
Şekil 28. Euscorpius mingrelicus’ta dorsal (A) ve ventral (B) chela; pedipalpin hareketli (C) ve sabit (D) parmağõ
A B C
Şekil 29. Euscorpius mingrelicus’ta dorsal (A) ventral (B) ve eksternal (C) tibia
Ekolojik Özellikler: Araştõrma boyunca bu türe hep Pinus nigra (kara çam) ormanlarõnõn altõnda, taş, kütük veya kalõn kabuk diplerinde rastlanmõştõr. Bu türün adeta çam ormanlarõna bağõmlõlõğõ vardõr. Kõsmen nemli ve dağlõk alanlarda bulunur.
Toplandõğõ habitatlar deniz seviyesinden yaklaşõk 1000 m yüksektedir.
Coğrafik yayõlõşõ : Türkiye’de Karadeniz’in sahil şeridinde (Zonguldak-Karabük-Bartõn-Sinop-Samsun-Ordu-Giresun-Trabzon-Artvin illeri) yaygõn olan bir türdür.
Marmara Bölgesinde İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Balõkesir, Çanakkale, Bursa illerinde (Karataş, 2001) görülmüştür. Trakya Bölgesi’nden henüz kayõt yoktur.
İncelenen örnekler ve lokaliteler :
Ankara: Kõzõlcahamam, Soğuksu Milli Parkõ Çam Ormanõ 31 (13/06/2004), Çamlõdere - Çamkoru Ormanõ 6 (11/07/2004), Çamlõdere - Çamkoru Ormanõ 3 (25/07/2004).
3.5. Familya: IURIDAE
Iuridae familyasõna ait günümüze kadar 6 cins ve 21 tür tespit edilmiştir. Bu familyanõn cinslerinde chelicera hareketli kõsmõnõn iç tarafõnda geniş, belirgin, kararmõş dişler yer alõr. Bu özellik familyanõn karakteristik bir özelliğidir. Pedipalp chela’sõnõn üst kõsmõ zayõf karinalõ ve kõllõdõr. Manus’ta 15 ten fazla, sabit parmakta ise 10-12 kadar trichobothria yer alõr. Prosoma’nõn her iki yanõnda üç tane iyi gelişmiş, iki tane de aşağõ yukarõ tanõnabilir durumda olan körelmiş yanal göz vardõr.
Erginde prosoma uzunluğu 35 mm den daha fazladõr. Bu familyanõn akrepleri kuru veya yarõ kuru ortamlarda yaşarlar. Kõşõ aktif olarak geçiren türleri de bulunmaktadõr.
3.5.1. Cins: Iurus (Thorell, 1876)
Pedipalplerin patella kõsmõnõn ventral yüzeyinde Euscorpius cinsindeki türlerden farklõ dizilişte trichobothrium bulunur. Pedipalplerin chela kõsmõ tamamen yuvarlak değildir. Chela’nõn boyu eninden uzundur.
3.5.1.1. Iurus dufoureius (asiaticus) (Birula, 1903)
1903. lurus dufoureius (asiaõicõõs) Birula, Ezheg. zool. Muz., 1903, pp. 295-299.
Tip Yeri: Toroslar, Türkiye. 1981. Iurus asiaõicus Francke, Bull. Br. arachnol. Soc., 5 (5): 221-224.
Diagnostik Özellikler: Prosoma antero-lateralinde 2 adet lateral göz mevcuttur, iyi gelişmiş olan pedipalp’te tibianõn ventralinde 1, pedipalp chelasõ’nõn ventralinde 5 trichobothria bulunur, sternum beşgenimsidir, kuyruk vücuda oranla zayõf ve az gelişmiştir, iğne altõ tüberkülü bulunmaz.
Morfolojik özellikler : Boy 95, II. bacak 33 mm uzunluktadõr. Türkiye akreplerinin en büyüğüdür. Hakim renk koyu kõzõlõmsõ siyahtõr. Yürüme bacaklarõ, sternitler, genital bölge ve taraklar kõzõlõmsõ koyu kahverengidir.
Vücut özellikleri :
Prosoma: Ön orta yerde çukurdur ve içe girintilidir. Ön yanlarda ikişer lateral göz bulunmaktadõr. Median gözler nispeten küçüktür ve prosoma’nõn ön tarafõna yakõn yerde bulunur (Şekil 29).
Şekil 30. Iurus dufoureius (asiaticus)’ta prosoma
Prosomanõn arka kenar genişliği yaklaşõk boyu kadardõr. Median gözlerin önünde ve arasõnda frontal ve süpersiliar karinalar bulunmamaktadõr. Karapaksõn ön ve arka orta yerlerinde boyuna iki oluk yer almaktadõr. Bu oluklarõn haricinde karapaksõn bütün
yüzeyi, sõk ve kaba granüller ile örtülüdür. Pedipalpler kõllar ile örtülü olup, sert ve kuvvetli kitinlidir. Dorso-ventral yönde basõk olan chela’lar iyi gelişmiştir ve serttir (Şekil 30 A, B, C).
A B C
Şekil 31. Iurus dufoureius (asiaticus)’ta dorsal (A) ventral (B) ve eksternal (C) chela
Parmaklar kõsa ve kalõndõr. Femur 5 karinalõdõr. Tibia kavisli karinalõdõr. Chela’da 5, tibia’da 1 trichobothria bulunmaktadõr. Chela manus’u kalõn ve geniş olup 8 adet belirgin karina taşõmaktadõr. Sternum’a alttan bakõldõğõnda 2. coxa’lar dörtgenimsi, 3.
ve 4. coxa’lar üçgenimsidir. Geriye doğru gidildikçe coxa’larõn boyu artar (Şekil 31).
Şekil 32. Iurus dufoureius (asiaticus)’ta sternokoksal bölge
Mesosoma: Tergitlerin hepsi karinasõzdõr. Renk mat olup, ortada ince, yan1arda ise kaba granüller vardõr. Sternum beşgendir. Sternitler karinasõz, düz ve parlaktõr.
Sadece yan taraflarõnda kõllar bulunmaktadõr. Yürüme bacaklarõ çok kõllõdõr;
pretarsusta mahmuzlar yok iken, basitarsus’ta birer çift mahmuz bulunmaktadõr.
Metasoma: Kuyruk vücuda nispeten zayõf ve incedir. Segmentlerin genişlikleri değişmezken, uzunluklarõ posteriore doğru giderek artar. I. ve II. segment 10 karinalõ, III. ve IV. segment 8 karinalõ, V. segment ise 5 karinalõdõr. V. segmentte aksial ve ventral karinalar iyi gelişmiş olup düzenli dişlidir. Telson uzun ve ovaldir.
İğne kõrmõzõmsõ-kahverengidir, yarõsõndan itibaren oldukça kõvrõktõr ve bir çengeli andõrmaktadõr.
Ekolojik Özellikler: Nemi seven bir türdür. Ormanlõk alanlardaki taş altlarõnda yaşar. Mağara gibi yerlerde de yaşarlar. Karataş (2001), Toroslarõn 1200 m ve 1700 m yüksekliklerinde bu türe rastlanmõştõr.
Coğrafik yayõlõşõ : Yurdumuzda Akdeniz Bölgesi’nin Mersin, Alanya, Antalya kesimlerinde, Ege Bölgesi’nin ise İzmir’den güneyde kalan illerinde yayõlõş göstermektedir. Ayrõca Ege Denizi’nde yer alan ve ülkemize yakõn olan Rodos ve Kos adalarõndan da kayõt edilmiştir (Kinzelbach, 1985).
İncelenen örnekler ve lokaliteler :
Antalya: Kaş, Liman altõ mevkii 1 (24/04/2004).
4. TARTIŞMA VE SONUÇ
Bu çalõşmada, Türkiye’nin çeşitli yerlerinden son 10 yõl içinde toplanmõş akrep örnekleri incelenmiş, türler teşhis edilmiş ve sistematik ve biyoekolojik açõdan analiz edilmişlerdir. Bölgeler içinde sadece Kõrşehir, Kõrõkkale ve Ankara yöreleri akrep faunasõnõn tespit edilmesi amacõyla çalõşõlmõştõr. Diğer bölge ve lokaliteler esasen örümcek ve otbiçen yakalamak maksadõyla çalõşõlmõş, bu arada akrep ve böğü de toplanmõştõr. Dolayõsõyla bu çalõşma Türkiye’nin akrep faunasõnõ vermekten uzaktõr. Bu araştõrmada Anadolu’nun değişik yerlerinden elde edilmiş akrepler incelenmiştir. Türkiye’nin akrep faunasõnõ belirleyebilmek için uzun bir periyot içinde bütün bölgelere araştõrma gezileri yapmak, farklõ habitatlarõ yoklamak, gece aramalarõ düzenlemek, şüpheli bile olsa çok sayõda yuva açarak akrep aramak gerekmektedir.
Türkiye akrep faunasõ, halen 4 familyaya ait 10 cins ve 13 tür ile temsil edilmektedir. Tespit edilen tür ve alttürler şunlardõr: Buthidae: Androctonus crassicauda, Compsobuthus matthiesseni, Leiurus quinquestriatus, Mesobuthus eupeus, M. gibbosus (Mesobuthus gibbosus anatolicus), M. caucasicus, Olivieurus caucasicus; Scorpionidae: Scorpio maurus (S. m. fuscus, S. m. kruglovi);
Euscorpiidae: Euscorpius carpathicus, E. italicus, E. mingrelicus (E. m. mingrelicus, E. m. ciliciensis, E. m. phrygius), E. tergestinus; Iuridae: Calchas nordmanni, Iurus dufoureius (I. d. asiaticus) Fet et al., 2000; Kovarik, 1999, Karataş, 2001). Ancak bilinen bir gerçektir ki, akreplerin genital organlarõ basittir ve tür-alttür ayrõmõ yapmak konusunda bilim adamlarõnõn birbirileriyle çelişen görüşleri bulunmaktadõr.
Dolayõsõ ile özellikle alttür sayõsõ Türkiye için kesin değildir. Örneğin, Fet et al.
(2000), Iurus asiaticus’u ayrõ bir tür olarak değerlendirmişlerdir. Bu çalõşmada Fet et al., (2000)’in sistematiği esas alõnmõştõr.
Literatürde Türkiye’den kaydõ verilen Buthotus judaicus’un nereden ve kim tarafõndan toplandõğõ bilinmemektedir. Bu türün Türkiye’de bulunuşunu Fet et al.
(2000), Kinzelbach (1985) ve Karataş (2001) şüphe ile karşõlamõştõr. Ayrõca Buthus occitanus’un Anadolu’da mevcudiyeti de benzer şekilde şüpheli bulunmuştur.
Mesobuthus gibbosus gibbosus nominat alttürü Balkanlar’da yaygõn iken M.
g. anatolicus Anadolu’nun Balõkesir-Ankara-Kayseri-Adõyaman hattõnõn güney kesimlerinde yayõlõş göstermektedir (Kinzelbach, 1985). Bazõ araştõrõcõlar M. g.
anatolicus ile M. eupeus’un birbirine benzediğini, ortak alanda yayõlõş gösterdiklerini belirtmişlerdir (Karataş, 2001). Oysa tarak diş sayõlarõndaki farklõlõk, gibbosus alttürünün Balkan kökenli olmasõ, anatolicus alttürünün yurdumuzun özellikle Ege ve Batõ Akdeniz Bölgelerinde yayõlõşõ, eupeus’un ise Ortadoğu kökenli olup Anadolu’nun doğu, güneydoğu ve iç kesimlerinde daha yaygõn olduğu ve bir kama şeklinde Orta Anadolu’dan batõya doğru uzandõğõ, ayrõca Ege Bölgesinden henüz kayõt edilmediği bu görüşü kõrmaktadõr (Karataş ve Karataş, 2003).
Karataş ve Karataş’a (2003) göre Mesobuthus eupeus İç Anadolu’da Konya sõnõrlarõnõn batõsõna kadar yayõlmaktadõr. Bizim örneklerimiz Mersin, Hatay, Şanlõurfa ve Mardin’den toplanmõştõr. Birula (1917a-b)'ya göre eupeus’un birçoğu Ortadoğu’da olmak üzere 12, Fet (1998)’e göre 14, Kovarik (1998)’e göre ise 15 coğrafi varyasyonu bulunmaktadõr. Örneğin, nominat alttür (M. eupeus eupeus) Kuzeydoğu-doğu Anadolu’da, mesopotamia alttürü Güneydoğu Anadolu’da yayõlõş göstermektedir. Mersin-Hatay örneklerinde rengin daha açõk olmasõna rağmen analiz için yeterli sayõda örneğin olmamasõ nedeniyle Şanlõurfa-Mardin
populasyonundan farklõ olup olmadõğõ belirlenememiştir. Türkiye’de M. eupeus alttürlerinin yayõlõş sõnõrlarõnõ belirlemek için kapsamlõ bir araştõrmaya ihtiyaç vardõr.
M. eupues gibi Scorpio maurus da özellikle Kuzey Afrika, Arap Yarõmadasõ ve Doğu Asya’da geniş yayõlõş gösteren, coğrafi varyasyonlar ile 15-20 alttüre ayrõlan bir türdür. Birçok araştõrõcõya (Vachon 1951; Kovarik, 1996, 1998; Levy ve Amitai, 1980) göre Türkiye’de yaygõn olan alttür S. m. fuscus’tur. Ancak Kinzelbach (1982, 1985)’a göre Doğu Anadolu’da S. m. kruglovi, geriye kalan diğer bölgelerde ise S. m. fuscus alttürü yayõlõş göstermektedir. Bu araştõrmada örneklerin bu farklõlõğõ gösterebilecek sayõda olmamasõ nedeniyle alttür ayõrõmõna gidilmemiştir.
Fet et al. (2000)’a göre Türkiye’de Euscorpius italicus, E. mingrelicus, E.
carpathicus ve E. tergestinus türleri yayõlõş göstermektedir. Bunlardan E. italicus Marmara ve Karadeniz’in kõyõ bölgelerinde; E. tergestinus İstanbul ve Karadeniz sahillerinde, E. ciliciensis Akdeniz Bölgesinde, E. mingrelicus ise İç Anadulu Bölgesinde yayõlõş göstermektedir. Bu araştõrmada incelenen örnekler Ankara Kõzõlcahamam ve Çamlõdere’den kayõt edilmiş olup E. mingrelicus olarak teşhis edilmişlerdir. Örneklerin tarak yapõsõ ve diş sayõlarõ da lieratür kayõtlarõ ile uygunluk göstermektedir.
Türkiye akrep faunasõ, 4 familyaya mensup 13 tür ile temsil edilmektedir.
Bunlardan Mesobuthus gibbosus, M. eupeus, Androctonus crassicauda (Buthidae);
Scorpio maurus (Scorpionidae) Euscorpius mingrelicus (Euscorpiidae) ve Iurus dufoureius (Iuridae) türleri bu araştõrmada incelenmiştir. Ayrõca bu taksonlar içinde Mesobuthus gibbosus anatolicus alttürüne rastlanmõştõr.
KAYNAKLAR
Aytaç G., 1992. Mesobuthus gibbosus türü akrep zehrinin sõçanlara etkili minimal lethal dozunun (MLD50) saptanmasõ. E.Ü Sağlõk Bilimleri Enst. Parazitoloji Anabilim Dalõ, Yüksek Lisans Tezi, 1- 87.
Barnes, R.D., 1980, Invertebrate zoology. 4. ed. – Phildelphia. 1089 s.
Birula, A.A., 1898, Ein Beitrag zur Kenntniss der Skorpionenfauna Kleinasiens, Horae Soc. Ent. Ross., 33 (1-2): 132-140.
Birula, A.A., 1903, Miscellanea scorpiologica V. Ein Beitrag zur Kenntnis der Scorpionenfauna der Insel Kreta, Ann. Mus. Zool. St. Petersbourg (1903), 295-299.
Birula, A.A., 1917a, Arthrogastric Arachnids of Caucasia. I: Scorpions, Ann.
Caucasian Museum, Tiflis, A 5, 253 pp. [in Russian]. English trans/ated by J Sa/kind, Edited by E. Rabinovitz, Israe/ Program for Scientific Translation, No. 1206, Jerusalem, 1964, v. 170 pp.
Birula, A.A., 1917b, Fauna of Russia and Adjacent Countries: Arachnoidea. Vol. I.
Scorpions, No. 1, in:, Petrograd, xx+224 pp. [in Russian]. English translated by B. Munitz, Edited by E. Rabinovitz, lsrael Program for Scientific Translation, Jerusalem, 1965, xix+ 154pp.
Bonacõna, A. (1980). Sistematica specifica e sottospecifica del complesso
“Euscorpius germanus” (Scorpiones, Chactidae). Riv. Mus. Civ. Sci. Natur.
“Enrico Caffi”, (Bergamo), 2: 47- 100.
Brownell, P. and Polis, G., Scorpion Biology and Research, Oxford University Press, New York, 2001.
Crucitti, P., 1993, Some topics on distribution patterns of the Genus Mesobuthus in the Near East based on ecological data (Scorpiones: Buthidae), Biologia Gallo-Hellenica, 20 (1): 69-74.
Crucitti, P., 1998, The scorpions of Anatolia: Biogeographical patterns (Scorpiones), XXXI Congresso Societa Italiana di Biogeografia delI'Anatolia - Roma, 29-31 ottobre 1998, p. 34.
Crucitti, P. e Malori, M., 1998, Gli Scorpioni (Scorpiones) del Tauro (Turchia), G. İt.
Ent., 9: 131-136 [in Italian with English summ.].
Crucitti, P. and Cõcuzza, D., 1999. The scorpions of Nemrut Mount National Park (Southestern Turkey), Memorie Soc. Entomol. Ital., Genova, 78 (2), 275-294.
David, C., 2001. Scorpion stings. Medicine Journal, December 5, Volume 2, Number 12.
Demirsoy, A., 1998, Yaşamõn Temel Kurallarõ II/l (Omurgasõzlar = Invertebrata) – Böcekler Dõşõnda-, Meteksan, Beytepe, Ankara, 1112 s.
EI-Hennawy, H.K., 1987, A simplified key to Egyptian scorpion species (Arachnida : Scorpionida), Serket, 1: 15-17.
EI-Hennawy, H.K., 1988, Scorpions of Jordan, Serket, 1: 13-20.
EI-Hennawy, H.K., 1990, Key to Scorpion families (Arachnida : Scorpionida). 2: 14-19.
EI-Hennawy, H.K., 1992, A catalogue of the scorpions described from the Arab countries (1758-1990) (Arachnida: Scorpionida), Serket, 2: 95-153.
Farzanpay, R., 1986, Mesobuthus eupeus, an indigenolis scorpion from Iran, origin and its geographical distribution, Actas X Congr. Int. Arachnol. Jaca / Espaa, 1: 333-335.
Farzanpay, R.; 1988, A catalogue of the scorpions occuring in Iran, up to January 1986, Revue Arachnologique, 8 (2): 33-44.
Fet, V., 1985, Notes on some Euscorpius (Scorpiones: Chactidae) from Greece and Turkey, Riv. Mus. civ. Nat. E. Caffi, Bergamo, 9: 3-11.
Fet, V., 1987, The taxonomy and polymorphizm of Euscorpius mingrelicus
(Kessler) (Scorpiones: Chactidae) in the Caucasus, p. 313, In: Problems of Soil Zoology (IX All-Union Conference), Tbilisi [in Russian].
Fet, V., 1988a, Calchas Birula, 1899, a valid name, not a homonym of Ca/chas Klug, 1850 (Scorpionida, luridae and Coleoptera, Melyridae), Bull. Br. Arachnol.
Soc., 7 (8): 252. .
Fet, V., 1988b, A catalogue of scorpions (Chelicerata: Scorpiones) of the USSR, Riv.
Mus. civ. Sci. Nat. 'E. Caffi' Bergamo, 13: 73-171.
Fet, V., 1990, Old World Scorpions in the Smithsonian, Amer. Arachnology, 41 (3):
1-31.
Fet, V., 1993, Notes on Euscorpius mingrelicus (Kessler, 1874) (Scorpiones:
Chaetidae) from the Caucasus, Riv. Mus. civ. Nat.'E. caffi' Bergamo, 16: 1-8.
Fet, V., 1997a, Research note a note on Euscorpius carpathicus (Scorpiones, Chactidae) from the Crimea, J. Arachnol., 25: 106-108.
Fet, V., 1997b, Notes on the taxonomy of some Old World scorpions (Scorpiones:
Buthidae, Chaetidae, Isehnuridae, Scorpionidae), J. Arachnol., 25 (3): 245-250.
Fet, V., 1998, Cage 3026: Androctonus caucasicus Nordmann, 1840 (currently Mesobuthus caucasicus; Arachnida, Scorpiones): Proposed conservation of the specific name, Bulletin of Zoological Nomenclature, 55 (1): 14-16.
Fet, V and Braunwalder, M.E., 1997, On the true authorship and taxonomic history of Euscorpius germanus (C.L. Koch, 1837) (nec C.L. Koch, 1836; nec Schaeffer, 1766) (Scorpiones: Chaetidae), Bull. Br. arachnol. Soc., 10 (8):
308-310. Professeur Dr. Curt Kosswing, İ.Ü Fen Fak. Mec. Seri B, Cilt XVI.
Sayõ 4.
Fet, V and Braunwalder, M.E., 1999. The scorpions (Arachnida: scorpiones) of the aegean area: current problems in taxonomy and biogeography, Belg. J. Zool., 130 (supplement 1) 15-20, November.
Fet, V and Braunwalder, M.E., 2000, The scorpions (Arachnida: Scorpiones) of the Eastern Mediterranean area: Current problems in taxonomy and biogeography, Belgium Journal of Zoology, 130 (supplement 1): 15-20.
Fet, V and Reclõkin, D.V., 1989, Scorpion Trichobothriotaxy: A principal component analysis, Riv. Mus. civ. Sci. Nat. 'E. Caffi ' Bergamo, 14: 191-206.
Fet, V., Sissom, W.D., Lowe, G and Braunwalder, M.E., 2000. Catalog of the scorpions of the world (1758-1998). The New York Entomological Society, New York, p. 690.
Francke, O.F. (1981). Taxonomic and zoogeographic observations on Iurus Thorell (Scorpiones, Iuridae). Bull. British Arachnol. Soc., 5 (5) : 221-224.
Francke, O.F. and Soleglad, M., 1981, The family luridae Thorell, J. Arachnol., 9:
233-258.
Gören, S., 1950, Akrepler ve akrep serumu, Türk İj. Tec. Bio/. Derg., 10 (1): 81-95.
Habibi, T., 1971, Liste de scorpions de lran, Bul/. Fac. Sci., Tehran Univ., 2 (4): 42-47.
Hadži, J., 1930. Scorpiones. Prirodoslovna istraživanja sjevernodalmatinskog otočja I. Dugi i Kornati. JAZU, sv. 16: 53 - 64.
Ismail, M., Abd-El-Salam, A. and Al-Ahaidib, M.A., 1994. Androctonus crassicauda (Oliver) a dangerous unduly neglected scorpõon - I pharmacological and clinical studies. Toxicon, Vol.32, 12, 1599-1618.
Karataş, A. 2001, Doğu Akdeniz Bölgesi Akrep (Scorpiones) faunasõ, Doktora tezi, Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 93 sayfa, Bornova, İzmir.
Karataş, A. and Karataş A., 2003. First record of Mesobuthus eupeus (C.L.Koch,1839) from central Anatolia (Scorpines: Buthidae), Euscorpiõus – Occasional Publications in Scorpiology. No 7.
Kasapoğlu, N.D., 1991. Ege bölgesinde akrep sokmasõ olgularõnda antivenin uygulamasõnõn değeri nedir? İzmir Devlet Hastanesi Tõp Dergisi, XXIX, 1, 126-128
Özkan, N., 1992. Mesobuthus gibbosus türü akrep zehrinin farelerde minimal lethal dozunun (MLD50) saptanmasõ E.Ü Sağlõk Bilimleri Enst. Parazitoloji Anabilim Dalõ Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Keegan, H.L. (1980). Scorpions of Medical Importance University Press of Mississippi, Jackson (ISBN 0-87805-124-4).
Kinzelbach, R., 1966, Über das Wasche n von lurus dufoureius Brolle (Scorpiones, Arachnida), Zoo/. Anz., 176 (1): 12-23.
Kinzelbach, R., 1975, Die Skorpione der Agais: Betrage zur Systematİk, Phylogenie und Biogeographie. -The Egean Scorpions, Zoo/. Jb. Syst. Bd., 102: 12-50.
Kinzelbach, R., 1980, lur Kenntnis des' Kaukasischen Skorpions Calchas nordmanni Birnla, 1899 (Scorpionida: Chactidae), Verh. naturwiss. Ver. Hamburg, (NF), 23: 169-174.
Kinzelbach, R., 1982, Die Skorpionssaõnmlung des Naturhistorischen Museums der Stadt Mainz. - Teil i: Europa und Anatol.,Mainzer Natõõrw. Archiv, 20: 49-66.
Kinzelbach, R., 1985, Vorderer Orient. Skorpione (Arachnida: Scorpiones), Tübinger At/as der Vorderer Orients (TA VD), Karte Nr. A Vll-1.2.
Kinzelbach, R., Krupp, R., Roth, G. und Schneider, W., 1985, Katalog der Stationen der Zoologischen Sammelreisen im Vorderen Orient 1975-1983, Senckenberg-Courier, Frankfurt a. M.
Kovarik, F., 1996, First report of Compsobuthus matthiesseni (Scorpionida:
Buthidae) from Turkey, K/apa/ekiana, 32: 53-55.
Kovarõk, F., 1997, Results of the Czech Biological Expedition to Iran. Part 2.
Arachnida: Scorpiones, with deseriptions of /ranobuthus kra/i gen.n. et sp.n.
and Hottentotta zagrosensis sp.n. (Buthidae), Ac/a Soc. Zool. Bohem., 61: 39-52.
Kovaririk, F., 1999. Review of European scorpions, with a key to species. Serket, Vol. 6 (2): 38-44.
Kritscher, E., 1993, Ein beitrag zur verbreitung der Skorpione in Östliehen Mittelmeerraum, Ann. Naturhist. Mus. Wien, B, 94-95: 377-391.
Kulczynski, V., 1903, Arachnida in Asia minore et ad Constantinopolem a Dre. F.
Werner colleeta, Sber. Akad Wiss. Wien, 112 (1): 627-680.
Werner colleeta, Sber. Akad Wiss. Wien, 112 (1): 627-680.