Etkisi
İstihdam yaratma ekonomik kalkınmanın önemli bir hedefi olduğunu göz
önüne aldığımızda, Cezayir istihdam yaratan DYY’ı cezp etmeyi çalışmıştır. ANDI verilerine göre, 2002–2009 döneminde, yabancı yatırımcıların yaptıkları 601 projede 89480 iş yaratılmıştır. Bu rakam Cezayir’in işsizlik sorunu dikkate alındığında oldukça azdır.
Cezayir’de işsizlik oranları hala yüksektir. DYY istihdam yaratmasında hem kalifiye hem kalifiye olmayan işçi için önemli bir rol oynaması beklenir. Şimdiye kadar birçok iş yaratılmıştır ama hala beklentilere göre düşük kalmaktadır. Diğer bazı GOÜ’e bu alanda deneyimlerine bakınca Cezayir’deki süregelen işsizliği azaltması için bu tür yatırımların yardımcı olacağı düşünülmüştür.
DYY’ın Cezayir’de istihdam üzerindeki etkisini görmek için bazı yabancı
şirketlerin yarattığı istihdam hakkında örnekleri incelemek yararlı olacaktır.
Özellikle telekomünikasyon sektörü bunun için güzel bir örnektir. Cezayir’de iş kuran yabancı operatörler, 2006 yılına kadar 3000’den fazla doğrudan iş yaratmıştır. Bugüne kadar yabancı telekom operatör Nedjma 1900’den fazla işçi çalıştırmaktadır. Bu çalışanların 99%’u Cezayirli, %40’ı kadındır. Bugün Nedjma Cezayir piyasasında önemli işverenlerden biridir. İleride, yapılacak yatırımlarda yeni işçi alınacağı belirtilmektedir160. 2009 yılında OTA 60.000 'den fazla dolaylı iş ve 4.000 'den fazla doğrudan istihdam yaratılmıştır161.
Danone Algérie yaklaşık 900 Cezayirli çalıştırmıştır. Siemens 555, Andarko 800 Cezayirli işçi çalıştırmıştır. SNC Lavalin’de 2002 yılında sadece 434 Cezayirli işçi vardır.
Cezayir'de var olan 430 Fransız şirket dolaylı yaratılan iş olanakları hariç yaklaşık 35000 kişi çalıştırmaktadır ve KOBİ düzeyinde 180 Fransız şirket daha Cezayir'de yatırım yapmak istemektedir162.
Bir yandan istihdam yaratan yabancı şirketler varken diğer yandan bazı yabancı şirketleri Cezayir mevzuatını çiğnenip ülkede işsizliği azaltmak yerine yabancı işçileri talep etmekte ve mevcut istihdam olanaklarını azaltmaktadır.
160 El watan 29/05/2011Wataniya Télécom Algérie genel kurum başkanı JOSEPH GED, 161
mhtml:file://C:\Users\HP User\Desktop\l impact en chiffre\Algérie 400 postes d’emploi offerts par Djezzy.mht!http://www.city-dz.com/algerie-400-postes-demploi-offerts-par-djezzy/comment-page-7/ erişim tarihi: 28/05/2011
ISPAT şirketi önceden önemli başarılar sergilerken, 2010 yılı sonunda, bazı kaynaklara göre, Cezayir’e ne finansal ne teknolojik açıdan hiçbir avantaj getirmemiştir. Üretim düzeyi de, şirket devlete ait olduğu zamana kıyasladığında hiçbir gelişim görememiştir. İstihdam açısından da düşüş yaşanmıştır. İşçi sayısı 12000’den 5400’e düşmüştür, 2001 yıllından itibaren emekli olan işçilerin yerine başka işçiler alınmamıştır163.
DYY ile istihdam açısından önemli bir örnek de petrol sektöründe yaşananlardır. Cezayir’in güneyinde özellikle Hassi Messoud kentinde birçok yabancı petrol şirketi istihdam kanununu çiğneyip hala yabancı işçileri ve kadroları istihdam etmektedir. Bu uygulamalar yaygın hale gelmiştir. İş hukukunda, ÇUŞ’lar tarafından sadece Cezayirli işçilerde bulunmayan özellikler nedeniyle dışarıdan istihdam kabul edilebilir. Buna karşın, son yıllarda ÇUŞ’lerin, özellikle Mısır uyruklu çok sayıda yabancıyı istihdam ettikleri belirtilmektedir. Bu yabancı işçilerin turizm vizelerine sahiptiler164.
Cezayir’de yerleşen ve işi yaratan sektörlerde faaliyet gösteren yabancı firmalar iş gücü istihdamını yöneten yasalara gerçekte uymamıştır. Sonuç, Cezayir’de yabancı çalışanları 1999 yılında 543 işçiden 2009 yılında 45 000 işçiye geçmiştir. Son ve kamuoyuna yayınlanan « işe alımı operasyonu » 7050 çok nitelikli işçiyi istihdam etmek ile ilgiliydi. Bayındırlık, inşaat ve hidrolik sektörlerde faaliyet gösteren üç yabancı şirket söz konusuydu: bunlar Güney Koreli Daewoo, Kanadalı SNC Lavalin ve Japon Cojaal. Bazı kaynaklara göre, bu üç şirket Libya’da kurulan bir istihdam şirketine 7050 işçiyi işe almak için çağrıda bulunmuşlardır165.
163 http://www.latribune-online.com/suplements/cahiers_du_week-end/39370.html 164
Bu konuda Cezayir kanunu çok açıktır. İstihdam edilen yabancının, kurumlar tarafından verilen iş sözleşmesi ve ikamet sertifikasına sahip olması gerekmektedir. Ve sonunda 1 yıllık yenilenebilir vize verilecektir. Onun yanında yabancı işçinin tercüme edilen ve kendi ülkesinin dış işleri bakanlığı tarafından onaylanan bir diploma göstermesi istenmektedir ve çalışacağı şirketinin adı ve yeri belirtmesi de gerekir. Sonra o ülkedeki Cezayir Büyükelçiliği’ne gidip istihdam için bir başvuru dosyası açtıracaktır. Genelde, bu ülkelerde dışişleri bakanlıkları iş başvurularını reddedip, başvuranlara Cezayir’de yabancı petrol şirketleri özel kanunuyla yönetildiğini ve istihdam konusunda Cezayirlilere öncelik verilmesi gerektiğini, sadece eğer özellikli bir alanda bir Cezayir uzmanı olmadığında yabancıların istihdam edilebileceğini açıklamaktır http://www.algerie- dz.com/forums/archive/index.php/t-190067.html
165 http://www.zoom-algerie.com/article-1334-Main-d-oeuvre-etrangere-exercant-en-Algerie-La-ruse-
Genelde yabancı şirketler Cezayir yasalarına uymayıp Cezayirli işçileri yeterince kalifiye olmadıkları gibi sebeplerle reddediyorlar. Oysa Başkentte bazı ajanslarda onlarca kalifiye işçi niteliğinde duvarcı ustalarının, marangozların iş başvurusu yapmaktadırlar.
ÇUŞ’lerde çalışan Cezayirlerin başka şikâyeti, Cezayirli ve yabancı işçiler arasındaki ücret ayrımcılığıdır. Örneğin, Cezayirler bazı yabancılara göre daha tecrübeli ve kalifiye olmalarına rağmen yabancı mühendis yaklaşık 10000 Amerikan Dolar alırken Cezayirli mühendis 3000 Amerikan Dolar alıyor. Dolayısıyla aynı kaynaklara göre ÇUŞ’lerin yabancıların ücretlerini şişirerek ana ülkesine illegal kâr transferi yaptıkları kuşkusu öne çıkmaktadır.
Daha kötü olanı yabancı şirketlerde iş bulan Cezayirlilerin sosyal durumunun iyileşmemesidir. Bu şirketlerde iki kategoride çalışan vardır. Yabancı çalışanlar asgari ücret olarak ayda 5000 avro almaktadırlar, Cezayirli işçiler ise bu ucretin onda biri düzeyinde bir maaşı almaktadırlar. Cezayir de yerleşen yabancı şirketlerde önemli sorumluluklar nadiren Cezayirlilere verilmektedir. Genelde batılı ya da Lübnanlı yöneticileri daha çok tercih etmektedirler. Bu durum yerel uzmanlığın yaygınlaşmasını engellemektedir166.
Dünyadaki her ülke için DYY akışı istihdamı yaratmak ve işsizliği azatlamak anlamına gelmektedir. Cezayir’de ne DYY ne de devlet tarafından uluslararası
şirketlere verilen altyapı projelerinde harcanan onlarca milyar dolar bu hedefe
ulaşmayı sağlamamıştır. İşsizlik hala yüksektir. Resmi rakamlar işsizlik oranını %12 civarında gösterirken gerçekte %35 civarındadır. İş bulmak için her sene gençler Cezayir’i bırakıp Avrupa’ya yasa dışı yollarla göçme riskini almayı tercih etmektedirler.
166 http://algerienouvelle.blogspot.com/2009/05/en-algerie-les-groupes-etrangers-nont.html Erişim
B.Cezayir’de Doğrudan Yabancı Yatırımların Büyüme Üzerindeki