Son yıllarda görüldüğü gibi Cezayir bir dizi avantajlara sahiptir ve yabancı yatırımcılar yatırım kararı verirken bu avantajları göz önünde bulundurmaktadır. Aşağıda Cezayir’in yabancı yatırımları cezbeden bazı faktörleri ele alınmaktır.
1. Doğal ve Enerji Kaynakları
Doğal ve enerji kaynakların bulunması Cezayir’in en önemli yatırımları cezbeden faktörüdür. Cezayir dünyanın en büyük 15. petrol rezervine sahip ülkesidir.
İhracatında 12. üretiminde 18. sırada yer almaktadır. Doğalgaz alanında ise Cezayir
dünyanın en büyük 7. doğalgaz rezervine sahip ülkesidir. İhracatında 3. üretiminde 5. sırada yer almaktadır. Cezayir Avrupa Birliği’nin (AB) doğal gaz 3. büyük tedarikçisi ve toplam enerji 4. tedarikçisi konumundadır139
Doğal kaynakların bolluğunun nedeniyle Cezayir’de yerleşen yabancı yatırımcılar, onlara kolayca ve iyi bir fiyata erişimi sağlamıştır. Öte yandan bu avantajı potansiyel yatırımcılara hidrokarbür (arama, çıkarma, taşıma, işleme, petrokimya v.s) ve şimdiye kadar çok işlememiş diğer doğal kaynaklar (fosfat, çelik, uranyum,..) alanında önemli bir yatırım piyasası oluşturmaktır. Cezayir’de doğal kaynakların çok bulunmasından dolayı iki Mağrip komşu ülkelerle kıyaslamada fiyatları düşüktür.
139 KPMG Algérie SPA, a.g.e, s.
Aşağıdaki tablo 8 Mağrip ülkelerde elektrik fiyatı sunmaktadır.
Tablo 8: Cezayir’de ve Bazı Komşu Ülkelerde Elektrik Fiyatı (Dolar/KVS)
Ülke Düşük voltaj Orta voltaj Yüksek voltaj
Cezayir 0,0597 0,0525 0,0356
Tunus 0,0730 0,0934 0,0883
Fas 0,2208 0,1693 0,1030
Kaynak:AIT ATMANE Braham “Contribution à La Compréhension du Rôle des IDE
Dans Le Développement en Algérie” Yüksek Lisans Tezi, 2010, s.6
Tablodan görüldüğü gibi hem düşük voltajlı elektrikte, hem de orta ve yüksek voltajlı elektrikte Cezayir, iki komşusundan daha düşük fiyat düzeyine sahiptir.
2. Bol ve Ucuz bir İş Gücü Piyasası
İnsan kaynakların bolluğu ve iş gücü piyasasının esnekliği yabancı
yatırımcılar için ek bir avantaj olarak görülmüştür. Bu bağlamda Cezayir ücret konusunda diğer komşu ülkelere göre (Fas ve Tunus) karşılaştırıldığında üstünlüğe sahiptir. Ama Cezayir iş gücünün verimliliği düşük ve eğitimi kısıtlıdır.
İş piyasasındaki katılığın derecesi, bir ülkenin işe alma ve işten çıkarma
esnekliğinin bilinmesini sağlamaktadır. Doing Business 2009 Raporuna göre iş piyasanın katılığı ya da esnekliği 5 göstergeyle gösterebilmektedir. Verilen endekslere göre 0-100 arası bir not verilmektedir. Ne kadar değer yüksek olursa o kadar mevzuat katı olur.
İstihdam kolaylığı ile ilgili Cezayir, 2009 Doing Business Raporundaki yerine
göre 118. sırada yer almaktadır. 181 ülke içinde bu durumun hala ciddi bir problem olduğu görülmektedir. Komşu ülkelerle kıyaslarımızda Çalışanların İşe alma zorluğu endeksine göre Mısır (0) ve Tunus (28) endeksi OECD(27) ülkelerinin altındayken Cezayir (44) üstünde kalmaktadır. Fas işe alma konusunda 100 endeksi ile en zor olduğunu göstertmektedir. Çalışma saatlerinin katılığı endeksine baktığımızda,
Cezayir’e (60 endeksiyle) OECD(45,2) ülkelere göre büyük rakam verilirken Fas, Tunus (40 endeksiyle) ve Mısır (20) ise gelişmiş ülkeler gibi performanslar gerçekleştirmiştir. İşten çıkarma problemi Mısır’da ve Tunus’ta daha önemli olduğunu kaydedilmiştir. Oysa işten çıkarma maliyeti Cezayir’de komşu ülkelerle kıyaslamada çok düşüktür (haftalık maaşın %17si), ve bunu Cezayir de işsizlik sigortası sistemi varoluşuyla (maaş üzerinde zorunlu olarak alınan vergi) açıklanmıştır.
Cezayir’in beşeri kaynağı boldur ve iş gücü piyasası esnektir. Kalifiye ve ucuz iş gücü bulunması, Fransa’ya göre işgücü 10 kat daha ucuzdur. Ama onun karşısında büyük rakipler vardır. Asya ülkeleri Çin gibi ülkeler işgücü ucuzluğu konusunda rakip tanımamaktadır140.
Tablo 9: Cezayir ile Bazı Komşu Ülkelerde İstihdam Kolaylığı
Ülke Cezayir Mısır Fas Tunus
İşe Alma zorluğu endeksi (0-100) 44 0 100 28
Çalışma saati katılığı endeksi (0-100) 60 20 40 40
İşten çıkarma zorluk endeksi (0-100) 40 60 50 80
İstihdam katılığı endeksi (0-100) 48 27 63 49
İşten çıkarma maliyeti (maaş hafta) 17 132 85 17
Dünyadaki sıralama 118 107 168 113
Kaynak: Doing Business 2009 Comparing Regulation in 181 Economies.www.doingbusiness.org
140Samira Brahmia Rejeb, Investissement Direct Etrangers & Intégration dans le Cadre de Partenariat Euro- Maghrébin, s.19.
3. İç Pazarın Önemi
Cezayir’de tüketim piyasası çok aktiftir. 36,3 milyon tüketiciden oluşmaktadır. Mağrip’te en büyük sayılır. Bu çerçevede, Cezayir’de yerleşmiş yabancı yatırımcıların, bir yatırım kararı vermesinde iç pazarın büyüklüğünün önemli bir faktör olduğunu hatırlatmaktadır.
Son yıllarda, Cezayir’in nihai tüketimin gelişimi çok önemlidir. 2001 yılında hane halkın nihai tüketimi 1817,28 milyar dinar iken 2007 yılında 2893,22 ulaşmıştır.
Tablo 10: Cezayir’de Hane Halkın Nihai Tüketimi.2001–2007 Dönemi (Milyar Dinar)
Kaynak: Office National des Statistiques
4. Uygun bir Makroekonomik Çerçeve
Makroekonomik istikrarı ve ekonomik dinamizmi yatırım yapmak için yabancı yatırımcılar tarafından çok önemli bir faktör görülmektedir. Son yıllarda Cezayir’in temel makroekonomik göstergelerinin giderek iyileştiğini belirtmek gerekmektedir. Ilımlı büyüme hızı sağlandığı, işsizliğin %10 seviyesine indiği, halkın satınalma gücünde artış kaydedildiği, döviz rezervlerinin yüksek düzeylere ulaştığı, dış borçların vadesinden önce peşin olarak ödenmeye başlandığı durumda makro ekonomik istikrar sağlanmıştır.
Hatta kişi başına GSYİH, Cezayir’in komşularına ve bazı Afrikalı ülkelere göre daha iyi olduğu belirtilmiştir. Cezayir’in kişi başına gelir büyümesi hidrokarbon sektörü kaynaklı olsa bile komşularına kıyasla yatırımlar açısından ümit verici ve dinamizm sağlayacak bir faktördür.
Yıllar 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007
Hane halkının nihai tüketimi
Cezayir 1999 yılından itibaren sürekli artan petrol ve doğalgaz fiyatlarından istifade etmektedir. Bu yükselen fiyatlar Cezayir’i güvenilir bir ülke yapmakta ve ülkeye büyük yatırım fırsatları vermektedir. Tablo 11’de görüldüğü gibi 2005-2009 döneminde ticaret dengesi pozitiftir ve 2008 yılında 40,588 milyar dolara ulaşmıştır. Ticaret dengesi yıllar sırasıyla artış göstermiştir ama 2009 yılında büyük bir düşüş yaşanmıştır bunun sebebi petrol fiyatının 2008’e göre %37,73 oranında düşüşüdür. 2009 yılında İthalat ise tabloda gösterildiği gibi istikrarlıdır.
Tablo 11: Cezayir’de İhracat ve İthalat Yıllara Göre Değişimi. 2005–2009 Dönemi (Milyar Dolar)
Yıllar 2005 2006 2007 2008 2009
İhracat (f.o.b) 46,334 54,741 60,590 78,581 45,186
İthalat (f.o.b) 19,857 20,681 26,348 37,993 37,403 Ticaret dengesi 26,477 34,060 34,242 40,588 7,783
kaynak: La Banque d’Algérie
Cezayir’de yatırım potansiyelinin geliştirilmesi için özellikle ihracata yönelen DYY’ın ilgisini cezbedecek özellikler vardır. Özetle; Cezayir’in stratejik bir coğrafi konuma, önemli doğal kaynaklara (petrol ve gaz) ve diğer mineral kaynaklara (önemli sayılır ama az işlenmiş fosfat gibi) sahip olmasıdır. Enerji girdilerinin
maliyetinin ucuzluğu (gaz, elektrik, yakıt) önemlidir. Cezayir’in büyük bir iç pazarı vardır (yaklaşık 36 milyon tüketici). Ayrıca, Cezayir’in beşeri kaynağı boldur ve iş gücü piyasası esnektir.
Cezayir’in güvenlik durumu gün geçtikçe düzelmeye başlamış, dış borcu da kontrol altına alınmıştır. Bol enerji kullanılan yabancı endüstrilerin Cezayir’in Avrupa’ya coğrafi yakınlığından dolayı ülkeye yerleştirmesini teşvik etmektedir.
Cezayir 1999 yılından itibaren sürekli artan petrol ve doğalgaz fiyatlarından istifade etmektedir. Bu yükselen fiyatlar Cezayir’i güvenilir bir ülke yapmakta ve ülkeye büyük yatırım fırsatları vermektedir.
2001 yılında ve 3 yıllık dönem içerisinde başlatılan “ ekonomik iyileşmeyi destekleyici program” çerçevesinde yatırım politikası önemli bir yer almaktadır. Maksimum garanti sunmak için, Cezayir yatırım ile ilgili bir dizi uluslararası ve iki taraflı sözleşmeleri onaylamıştır. Ayrıca, AB ile Ortaklık Anlaşmasının kurulması Cezayir’de DYY için olumlu beklentilere de yol açmıştır.
2006 yılında İhracatın Sigortacılığı ve Kredisi Fransız Şirketi (COFACE) tarafından Cezayir’e yeni bir ülke riski derecesi verilmiştir. Cezayir B’den A4’e çıkmıştır. Bu da Cezayir’deki işlerin genel atmosferinin iyileştiğini göstermiştir ve dolayısıyla yatırımları daha teşvik etmiştir141.