CEZAYİR’DE OSMANLI İZLERİ
2. CEZAYİR - BARBAROS HAYREDDİN PAŞA CAMİİ
Sıra Şehir Bina / Türü
Malzeme Ebad Tarih Kitabedeki İsim
Şimdi Bulunduğu Yer
Dil
2 Cezayir Cami Mermer 35x87 926/1520 Barbaros Hayreddin
Müze A
Bibliyografya: Devoulx 1870, Albert Devoulx, “Les édifices religieux de l’ancien Alger”, Revue Africaine 1865-1870 RA 11 (1867) Chapitre L, Mosquee Kheir-eddin, Plus connue sous le nom de Djama Echouach pp. 454-457; Devoulx 1872-73, Epigraphie, Revue Africaine 1873, p. 245-246; Colin 8; Bouroiba 1979 p. 105-108; Bourouiba 1984, p. 164-169.
Metin: 6 satır kabartma Mağribî nesih
fÀZ¿ BÃfÎm Ó¼§ ɼ»A
ﻰﻠﺻﻭÁÎYj»A ÅÀYj»A ɼ»A ÁnI
¾BuÜAË Ëf¬»BI BÈί É» \JnÍ ÉÀmA BÈί j·hÍË ©¯jM ÆA ɼ»A ÆgA PÌÎI ϯ
ÅÎÀ»A¨»A Li ½ÎJm ϯ fÇBVÀ»A ÆBñ¼n»A ºiBJÀ»A fVnÀ»A AhÇ ÕBÄJI j¿A Ó·jN»A LÌ´¨Í ±mÌÍ ÓIA fÇBVÀ»A jÎÈr»A jοÜA ÅIA ÅÍf»AjÎa BÃÜÌ¿
É»Ìmi Ëf§Ë ɼ»A Ëf§ eBÈU Ó¼§ ÉÃB§AË
ﻪﻟﺆﺳBv³A ɼ»A ɬ¼I
Cezayir Milli Müzesi'nde Barbaros Hayreddin Paşa kitabesi
Cezayir'de Osmanlı İzleri
sinden sonra Barbaros Hayreddin Paşa Cezayir sultanı ilan edilir. 1519'da Cezayir ileri gelenleri Yavuz Sultan Selim Han'a bir arîza yazarlar ve Barbaros ve Oruç kardeşlerin başarılarını anla-tarak Osmanlı Devleti’ne bağlanmak isteklerini dile getirirler. Bu şekilde Cezayir, hükmen bir Osmanlı eyaleti haline gelir. Barbaros Hayreddin Paşa, 1533 yılının sonbahar aylarında2 İstanbul’a gelir ve Sultan Süleyman tarafından kabul edilir.
1534 yılında da Kapdan-ı Derya olarak atanır ve Osmanlı deniz kuvvetleri ona teslim edilir.
Böylece Barbaros, Osmanlı Donanması’nı zaferden zafere koşturur ve Akdeniz’de İspanyolların ve İtalyanların korkulu
rü-yası olur. 1546 yılında vefat etmiş olup Beşiktaş’taki türbesinde yatmaktadır.
Kitabe
Cezayir’de Barbaros Hayreddin Paşa’nın 926 yılının Cumâdelûlâ’sının ilk günlerine tarihlenen cami hakkında elimizdeki bilgiler çok kısıtlıdır. Eski gra-vürlere bakarak caminin şeklini
araştırdığı-2 Geliş tarihi Matrakçı Nasuh’a göre 7 Rebiülevvel 940 yani 26 Eylül 1533 (Süleymanname, TSMK. R. 1286 vr. 204a-b.) Papalık kayıtlarına göre 9 Kasım 1533’tür. (Arıkan, Toledo 1995, s. 264); bkz İdris Bostan, Barba-ros Hayreddin Paşa İlk Deniz Beylerbeyi (1534) Türk Denizcilik Tarihi,
Tercüme:
Rahmân ve Rahîm olan Allah’ın adıyla. Efendi-miz Muhammed’e salât olsun.
‟- O mişkât - bir nice evlerde ki, Allahü Azimüş-şan, o evlerin yükseltilmesine ve içlerinde -müba-rek- isminin zikredilmesine izin vermiştir. O evlerde kendisi için sabahleyin ve akşam üstleri onu tesbih ederler.”1
Bu mübarek mescidin yapılmasını, âlemlerin Rabb’inin yolunda cihad eden, Mücahid Ebû Yusuf Yakub et-Türkî adıyla meşhur emirin oğlu efendimiz Sultan Hayreddin emretti.
Allah, onu bütün isteklerine nail eylesin ve ona, Allah ve Rasûlünün düşmanları ile cihatta yardım etsin. Tarihi: Dokuz yüz yirmi altı yılının Cemaziye-levvel ayının ilk günleri. (19-29 Nisan 1520)
1 Nur Sûresi, ayet 36.
İzah:
Barbaros Hayreddin
Doğumu 1478 civarı – Vefatı 4 Temmuz 1546 (Mâte reîsü’l-bahr)
Barbaros Hayreddin Paşa’ya ait bu yegane ki-tabe, Oruç Reis’e ait yegane kitabe gibi çok önem-lidir.
Bu kitabe Barbaros Hayreddin Paşa hakkında birçok yanlış bilgiyi düzeltecek çok önemli bir kay-naktır. Barbaros Paşa’nın babası Yakup Ağa’dır. Ba-basının Midillili Hristiyan bir devşirme olduğu yay-gın bir bilgi olarak Hristiyan kaynaklarında belirtil-mekte ise de bu kitabeden onun devşirme değil Türk soyundan olduğu açık bir şekilde kanıtlanmaktadır.
Dört kardeşin en küçüğü olan Barbaros, kar-deşleri ile Midilli, Selanik ve Eğriboz’da ticaret yapmaya başlar. Oruç Reis’in Tilimsan’da
ölme-sinden
yeni tespit edilen bir madalyonu.
19-21 Eylül 2011'de Paris'te Sotheby salonunda sergilenmiştir.
Kaynak: (Cameo Madalyon) Ottoman Art in Private Collections
Cezayir'de Osmanlı İzleri
mızda, 1575 tarihli Braun Hogerberg gravüründe Barbaros Hayreddin Paşa Camii olabilecek üç cami görmekteyiz.
Gravürde R harfi ile işaretli bina, Moschea del Re et Turchi (Türklerin ve sultanın camii) olarak kaydedilmiş.
Y harfi ile Piazza del Re (yani sultan meydanın-daki saray olarak) işaretlenmiş. Sarayın içinde silin-dirik minareli açık avlulu bir yapı seçilmektedir. Bu bir cami olabilir. Aynı resimde hemen bu caminin biraz yukarısında S harfi ile işaretli başka bir cami-de Moschea cami-detta Zeuya doue habita zidi babaru-se (yani Barbaros’un Camii, zaviyesi ve evi) kay-dı okunmaktakay-dır. Tahminim bu son cami, konumu itibariyle Sefer Reis Camii olmalıdır. Kitabesinde Barbaros Hayreddin Paşa’nın adı geçmektedir (bkz.
4. kitabe).
Barbaros Hayreddin Paşa Camii ise bu sarayın içindeki küçük cami olmalıdır.
Cezayir’de Cezayir beylerbeyinin oturduğu sa-rayın müştemilatından olarak yapılan cami, 1783 yılındaki İspanyol saldırısında yıkılmıştı. Ardından devrin Cezayir hakimi Mehmed Paşa tarafından ta-mir ettirilerek sarayın muhafız alaylarının hizmeti-ne verilmiş, ibadete açılmış ve Çavuş Camii olarak adlandırılmıştı. Fransızlar, 1830’da Cezayir’i işgal-den sonra sarayı yıkmayı planlamışlar ve onu terke-dilmiş bir halde bırakmışlardır. Bilahare de Cenîne Sarayı’nın bir bölümünü yıkarak, şimdiki şehidler sahasını inşa etmişlerdi. Üstüne üstlük bu binalar 1844 yılının Ocak ayının 24’ünde çıkan bir yangı-na maruz kalmıştı. 1856 yılında da bu eserler ebe-diyyen yok olmuştur.3 Bu konuda 22 nolu kitabenin açıklamalar bölümündeki Cenîne Sarayı hakkındaki bilgilere bakınız.
Barbaros Hayreddin ve camisinden kalan tek hatıra caminin kitabesi olmuş ve bu kitabe Cezayir
3 Klein: Feuillets d’el Djezayir pp. 116-117.
S harfli bina
Y harfli Barbaros Cami R harfli Cami
Cezayir şehrinin 1575'teki durumunu gösteren Braun Hogenberg Haritası'nda Barbaros'a ait eserler Kaynak: Braun ve Hogenberg Civitates Orbis Terrarum II, 1575
Cezayir'de Osmanlı İzleri
Müzesi’ne konulmuştur. Kitabenin son satırında, ta-rih bölümünde yuvarlak ve çok düzgün bir delik var-dır. Hatta birkaç harf, bu yüzden okunamamaktavar-dır.
Bu deliğin 1783/1784 İspanyol bombardımanından kalma olduğu tahmini öne sürülmüştür4. İspanyol saldırılılarında Cenîne Sarayı’nın etrafı ve Seyyide Camii de zarar görmüştür.
Kitabe çok önemlidir. Kitabeden anladığımıza göre Barbaros Hayreddin kendisini Cezayir sultanı olarak görmektedir. Babasının adının Yakub et-Türki olduğu yazılarak Barbaros’un Türk soyundan geldi-ği açık bir şekilde ilan edilmiştir. Kitabeden ortaya çıkan çok önemli başka bir ayrıntı da baba Yakub’un başka bir oğlu olduğunun ima edilmesidir. Ebû Yu-suf (YuYu-suf’un babası) olarak adlandırılan Yakub’un dört oğlu olduğunu biliyoruz. Bunlar Oruç, İlyas, İshak ve Hayreddin’dir. Yusuf adlı beşinci bir oğlu kaynaklar bildirmediğine göre Yakup'un küçük yaşta vefat etmiş ilk oğlu olabileceği akla yakın geliyor.
4 Colin 1901. s. 15, dipnot 2
Hayreddin Paşa’nın Arması
Cezayir’in ismini aldığı ve şehrin hemen bir kaç yüz metre yakınındaki adacıklara İspanyollar bir kale yapmışlar ve Cezayir halkını buradan de-vamlı tehdit etmişlerdir. Barbaros Hayreddin Paşa tarafından 1529/1530’da aradaki sığ deniz doldu-rularak buraya bir yol yapılmıştır. Adacıklar da bir-birine bağlanılarak Amirallik binası ve üssü olarak kullanılmıştır. Burası hâlâ Cezayir Deniz Kuvvetleri Kumandanlığı'nın ana binası olarak hizmet verme-ye devam etmektedir. Askeri bölge olması dolayı-sıyla içine girilmesine müsaade edilmeyen Barbaros Hayreddin Paşa Amirallik binasına 2007’de gir-memize müsaade edildi. Cezayir Deniz Kuvvetleri Kumandanlığı’nda ilerlediğimizde üstü kapalı eski bir bina göze çarpmaktadır. Kaptan Paşa Sarayı olan bu binanın altından geçen yolun solunda mermer üzerinde bir kitabe, arma ve sağında ise aynı for-matta bir arma ile karşılaştık.
Barbaros Hayreddin Paşa’nın Cezayir Kapdan Paşa Sarayı'nda Amirallik'teki Armaları