Gi ydir me cephe t eknol ojisi ndeki en son geliĢme ol an s ütr ükt ür el silikonl u ca m cephel eri n dı Ģt an gör ünüĢünde her hangi bir taĢı yı cı kayıt gör ül mez. Ca ml ar çerçeveye mekani k ol mayan bir siste mle, strüktürel sili konl a t utt urul ur. Yansıtıcı ca ml arı n giti kçe art an oranda kull anı mıyl a paral el ol arak geliĢen bu cepheler est eti k çözü ml er i çi n sı kça t erci h edilir hal e gel miĢtir ( Fot oğraf 4. 15). Fot oğraf 4. 16‟ da ül ke mi zde üretil miĢ strükt ürel sili konl u bir panel siste m el e manı gör ül mekt edir.
Fot oğraf 4. 15: Sili kon cephe ve çubuk siste mi n kombi nasyonundan ol uĢ muĢ bir prefabri ke cephe örneği
4. 4. Çeli k TaĢı yı cı Si ste mle Dı Ģ Duvar Büt ünl eĢ mesi ni n Anali zi nde Kull anıl abil ecek Bi r Yönte m
Gel eneksel yapı m yönt eml eri nde, yapı kabuğunun düĢey yüzeyl eri ni oluĢt uran dı Ģ duvarl arı n t aĢı yı cılı k ve at mosfer et kileri nden koru ma görevi ol uĢt urul dukları ker pi ç, t uğl a, t aĢ ve ahĢap gi bi t ek kat manlı ( ho moj en) mal ze mel er t arafı ndan üstlenilir. Ġskel et siste mlerde i se, dıĢ duvarl arda t aĢı yı cılı k ve kor uyucul uk i Ģl evl eri birbiri nden ayrıl mıĢ ve böl ücül ük görevi ni ca m, met al gi bi daha hafif mal ze mel erden üretilen çok kat manlı hafif duvar konstrüksi yonl arı yl a karĢılanmaya baĢl anmıĢtır. Bu i Ģl evsel ayrı mın yanı nda duvar mal ze me ve üreti m t ekni kl eri ndeki çeĢitlili ği n de et kisi yl e, yapı dan bekl enen performa nsı n karĢılanabil mesi yanı nda yapı nı n görsel karakt eri nde de belirleyi ci bir r ol oynayan t aĢı yı cı siste m- dı Ģ duvar büt ünl eĢtir mesi, iskel et siste mlerde özelli kl e üst ünde dur ul ması gereken bir al an hali ne gel miĢtir.
4. 4. 1. Büt ünl eĢtir me Kavra mı ve Yapı yı Ol uĢt uran Alt-siste mler
Büt ünl eĢtir me eyl e mi, belli bir a maca yöneli k olarak farklı parçal ardan anl a mlı bir büt ün (siste m) ol uĢt ur mak anl a mı na gelir. Bu kavra mı n, yapıl ara uygulanması yl a il gili ol arak AI A t arafından kur ul an sist e matiği n anl atıl dı ğı „ Buil di ng Syst e ms Int egrati on Handbook‟ adlı el kit abı nda, yapıları n belli baĢlı dört altsist e mden me ydana gel di ği ort aya kon muĢ ve bu biraraya geliĢ „ Altsist e ml eri n Büt ünl eĢtiril mesi‟ ol arak adl andırılarak Ģöyl e tanıml an mıĢtır:
„ Yapı altsiste mleri ni n büt ünl eĢtiril mesi; yapı yı ol uĢt uran alt-siste mleri n çeĢitli ko mbi nasyonl arda kull anıl arak bekl enen ( hedeflenen) i Ģl evi t a m ol arak yeri ne getirebilecek bir yapı üret me eyl e mi dir‟ Rush, 1986 (s: 4).
Bu sist e mati ğe göre, yapıyı ol uĢt uran dört alt-sistem ol duğu belirtil miĢtir: 1. St r ükt ürel Altsist e m
2. Ka buk Alt sist e mi
3. Mekani k-el ektri ksel altsist e m 4. Ġç ögel er altsist e mi
Bu dört altsiste mden ilk i kisi ol an t aĢı yı cı sist e m ve kabuk siste mi di ğer i ki altsiste me oranl a yapıl ar içi n daha öne mli bir yer t ut ar. TaĢı yı cı siste mi ol ma yan bir
yapı nı n varlı ğı ndan bahsedile meyeceği gi bi, kabuk sist e mi ol mayan bir yapı nı n i se bi na ol arak tanı mlanabilmesi ol anaksı zdır.
4. 4. 2. TaĢı yı cı Si ste m ve Kabuk Si ste mi ni n Büt ünl eĢti ril mesi nde Sözkonus u Et kil eĢi m Türl eri
TaĢı yı cı Si st e m ve Kabuk Si st e mleri arası ndaki iliĢki i ncel endi ği nde, bu i ki altsiste mi n büt ünl eĢtir meye en uygun altsiste mler arası nda yeral dı ğı gör ülme kt edir. Yapı kabuğu t aĢı nabil mesi i çi n t aĢı yı cı siste me bağı mlı yken, t aĢı yı cı sist e m de kabuğun kor u ma i Ģl evi nden yararlanır Rush, 1986 (s: 23). Ayrı ca bazı dur u ml ar da bu i ki altsiste mden biri di ğeri ne i Ģl evl eri ni yeri ne getir mesi nde kat kı sağl ayabilir. Bazı yapıl arda r üzgar yükl eri ni karĢıla mak a macıyl a yapı kabuğuyl a t aĢı yıcı sist e mi n büt ünl eĢtir mesi sonucu, yapı kabuğunun pozitif kat kısı buna ör nek ol arak göst erilebilir.
Bu i ki altsiste mi n büt ünleĢtiril mesi gereği ni ort aya çı karan belli baĢlı hedefl er Ģu Ģekil de sıral anabilir Rush, 1986 (s: 323)
Yapı perfor mansı nı n i yileĢtiril mesi
Tasarı mın büt ünl eĢtir me bağl a mı nda görsel ol arak kendi ni ifade edebil mesi Yapı m iĢl e mleri ni n sadeleĢtiril mesi
AI A t arafı ndan kur ul an „ Yapı Altsiste mleri ni n Büt ünl eĢtiril mesi‟ yönt emi ne göre yukarı da belirtilen dört altsiste mi n biraraya geliĢinde beĢ farklı et kileĢi m t ür ü ol duğu belirtil miĢtir (ġekil 4. 19).
ġekil 4. 19: AI A Sist e mi ne göre yapı altsiste mleri ni n büt ünl eĢtiril mesi nde gör ül en et kil eĢi m t ürl eri
Al t sist e mleri n i kili ol arak biraraya biraraya geliĢleri nde bu et kileĢi m t ürleri nden bazıl arı sözkonusu ol abilir. Bu yakl aĢı mda, t aĢı yı cı sist e m ve kabuk sist e mi ni n büt ünl eĢtiril mesi nde bu beĢ düzeyden üçünün etkili ol duğu varsayıl mıĢtır. Bunl ar; dokunan, bağl antılı ve birleĢ miĢ et kileĢi m t ürl eri dir Rush, 1986 (s: 323).
AI A sit e mi nde kabuk altsiste mi ol arak adl andırılan altsiste m t ür ü i çin yapıl an kabull eri n, çalıĢ ma kapsa mı nda el e alı nan ve yapı kabuğunun büyük bir kı s mı nı teĢkil eden düĢey kabuk el e manl arı, yani „ dıĢ duvar‟ i çi n de geçerli olacağı ndan, yapıl acak ol an değerl endir mel erde „ kabuk altsistemi ‟ t eri mi yeri ne „ dıĢ duvar‟ t eri mi kull anılacaktır.
4. 4. 3. Çeli k TaĢı yı cı Si ste mlerl e Dı Ģ Duvarl arı n Büt ünl eĢti ril mesi nde Görül en Et kil eĢi m Türl eri
Bu çalıĢ ma kapsa mı nda i ncel enen çeli k yapıl arda strükt ürel el e manl arla dı Ģ duvar el e manl arı nı n büt ünl eĢtiril mesi nokt ası nda, yukarı da bahsedilen beĢ et kil eĢi m t üründen „ dokunan‟ ve „bağl antılı‟ t ürleri nden sözedil ebil di ği hal de, çeli k i skel et siste mlerde dı Ģ duvarı n t aĢı yı cılı k i Ģl evi ol a ma ması nedeni yl e „ birleĢ miĢ‟ et kil eĢi m t ürüne rastlanmadı ğı, bu düzeyi n daha çok bet on ve kagir t aĢı yı cı duvarlı yapıl arda ve kabuk ve as ma germe si st e mlerde kull anılan me mbr anl arda sözkonusu ol duğu söyl enebilir. Ancak çeli k i skel etli yapıl arda, bu et kileĢi m t ür ünün yeri ni üçüncü t ür ol arak „ birbiri ne geç mi Ģ‟ t ürünün alı nması doğr u bul un muĢt ur. Buna göre çeli k iskel et siste mlerde taĢı yıcı siste m- dıĢ duvar bağl antı t ürleri:
„ Dokunan‟
„ Bağl antılı‟
„ Birbiri ne geç miĢ‟ ol arak gözönüne alı nmıĢtır.
Bu üç farklı et kileĢi m t ürü, çeli k i skel et yapıl arda t aĢı yı cı siste m el e manl arı nı n dı Ģ duvara göre konu munu belirt mekt edir. TaĢı yı cı kol onl arı n yeri, bi nanı n görsel karakt eri ni yansıtan cephe böl üml eniĢi ni ve i ki siste mi birbiri ne bağl ayan bağl antı el e manl arı nı n t ürünü belirle mede de et kili dir.
4. 4. 3. 1. Bağl antılı Et kileĢi m Türü
Bu et kileĢi m t ür ünde duvar el e manl arı yl a t aĢıyı cı sist e m arası nda direkt t e mas sözkonusu değil dir. Dı Ģ duvar el e manl arı t aĢı yı cı sist e me bağl antı el e manl arı yar dı mı yl a t utt urul ur. TaĢı yı cı siste m ve dı Ģ duvarl arı n ayrı za manl ar da i nĢa edil mesi ne ol anak verir ve bu özelli kl e büyük öl çekli yapıl arda yapım kol aylı ğı sağl ar.
Ce phe Kol onl arı nı n DıĢarı da Ol duğu ‘ Bağl antılı’ Et kil eĢi m Türü
Cephe kol onl arı nı n t ama men dı Ģarı da yeralması dur umunda, t aĢı yıcı sist e mi n süreklili ği ni n sağl anabilmesi i çi n, dı Ģ duvarı n t aĢı yı cı kiriĢler t arafından bazı nokt al arda deli ndi ği gör ül ür. Bu deli nme böl gel eri, büt ünl eĢtir mede yapı dan bekl enen perfor mans Ģartları ndan bazıları nı n sağl anması nda sor un yaratabil ecek nokt al arı n baĢı nda gelir. Ayrı ca dı Ģarı da düzenl enmiĢ ol an t aĢı yıcı sist e m el e manl arı nı n hava koĢulları nı n yı pratıcı et kileri ne mar uz kal ması ve bu nedenl e yapı içi nde kal an t aĢı yı cı siste m el e manl arı yl a göst erdi ği farklı davranıĢl ar, özelli kl e çok katlı yapıl arda t aĢı yı cı siste me ve büt ünl eĢtir meye zarar verebil ecek geril mel er ol uĢ ması na neden ol ur (ġekil 4. 20). Fot oğraf 4. 17‟ de cephe kol onl arı nı n dı Ģarı da ve dı Ģ duvarl a bağl antılı ol duğu bir yapı gör ül mekt edir.
ġekil 4. 20: Cephe Kol onları nı n DıĢarı da Ol duğu „Bağl antılı‟ Et kileĢi m Türü
Ce phe Kol onl arı nı n Ġçeri de Ol duğu ‘ Bağl antılı’ Et kil eĢi m Türü
Bu et kileĢi m t ür ünde dı Ģ duvarı n süreklii ği t aĢıyı cı siste m el e manl arı tarafı ndan bozul madı ğı ndan ve t aĢı yı cı siste m el e manl arı t a ma men i çeri de yeral dı ğı ndan büt ünl eĢtir meni n fi zi ksel et kileri ni n daha az zarar gör mesi sözkonusudur ( ġekil 4. 21).
ġekil 4. 21: Cephe Kol onları nı n Ġçeri de Ol duğu „ Bağl antılı‟ Et kileĢi m Tür ü
4. 4. 3. 2. Dokunan Et kil eĢi m Türü
TaĢı yı cı siste m el e manl arı yl a duvar el e manl arı birbirleri yl e direkt t e mas hali ndedir ve dı Ģ duvar t aĢı yı cı sist e me yasl anır. Bu i ki siste mi n birbirleri ne yakı n düzenl enmesi, her i ki siste min dı Ģ kuvvetlere karĢı daha dirençli ol acak Ģekil de birli kt e çalıĢ ması nı kol aylaĢtırır.
Ce phe Kol onl arı nı n DıĢarı da Ol duğu ‘ Dokunan’ Et kil eĢi m Türü
Dı Ģ duvarı n he men önünde yeral an t aĢı yı cı iskel et el e manl arı bi nanı n cephe ko mpozi syonunda, duvar el e manl arı nı n boyutl andırıl ması açısı ndan et ki n rol oynar. Bu t ür büt ünl eĢtir melerde genelli kl e boyut sal koor di nasyon sağl an ması gerek mekt edir. Duvar el e manl arı nı n cephe kol onl arı na asıl ması nda kull anıl an bağl antı el e manl arı, bağlantılı et kileĢi m t ürl eri ne göre daha az kar maĢıktır ancak duvar el e manl arı nı n t aĢıyı cı siste m el e manl arı na mont aj iĢl e mi i çi n bir pl anl a ma yapıl malı ve mont aj içi n yet erli çalıĢ ma al anı bırakıl malı dır. TaĢı yıcı sist e m el e manl arı nı n dı Ģ et kilere açı k ol ması ndan ve dı Ģ duvarı belli nokt al arda delmesi nden
kaynakl anabilecek sor unlar bu et kileĢi m t ür ünde de gözönüne alı nmalıdır ( ġekil 4. 22).
ġekil 4. 22: Cephe Kol onları nı n DıĢarı da Ol duğu „Dokunan‟ Et kileĢi m Türü Ce phe Kol onl arı nı n Ġçeri de Ol duğu ‘ Dokunan’ Et kil eĢi m Türü
Bu et kileĢi m t ür ünde t aĢı yı cı el e manl arı dıĢ et kiler den t a ma men kor u mak mü mkün ol duğu gi bi, dıĢ duvarı n süreklili ği de bozul mamı Ģ ol ur. Bu avant ajlarını n yanı nda, cephe kol onl arı nı n bi nanı n i Ģl evsel al anı nı zedel eme yecek Ģekil de cephe yüzeyi yl e bitiĢi k ol uĢu, bu et kileĢim t ür ünün çeli k yapıl arda en çok t erci h edil en büt ünl eĢtir me Ģekli ol ması na yol aç mıĢtır (ġekil 4. 23).
ġekil 4. 23: Cephe Kol onları nı n Ġçeri de Ol duğu „ Dokunan‟ Et kileĢi m Tür ü
4. 4. 3. 3. Bi rbi ri ne Geç miĢ Et kil eĢi m Türü
Cephe kol onl arı aksı yl a duvar aksı nı n çakı Ģtı ğı bu et kileĢi mde kol on ve kiriĢl eri ni n bir kı s mı dı Ģarı da bir kı s mı i se i çeri de yeral makt adır. Özelli kl e ısıl et kil er bakı mı ndan üzeri nden di kkatle dur ul ması gereken bu et kileĢi mde, duvarlar kol onl ar ve kiriĢler arası ndaki bağl antı el e manl arı, t aĢı yı cı sist e m def or masyonl arını n duvar
el e manl arı na akt arıl ması sonucu hasar ol uĢumuna neden ol ma mal arı i çi n di kkatl e det ayl andırıl malı dırlar (ġekil 4. 24).
ġekil 4. 24: Cephe Kol onları nı n Duvar Aksı nda Yeral dı ğı „ Birbiri ne Geç miĢ‟ Et kil eĢi m Tür ü
4. 4. 4. Büt ünl eĢti r me de Et kili Ol an Perf or mans Gerekl eri
TaĢı yı cı sist e m ve dı Ģ duvarl arı n baĢarılı bir Ģekil de büt ünl eĢtiril mesi dürt üsünü yarat an hedefl eri n baĢı nda yapı perfor mansı nı n i yileĢtiril mesi gel mekt edir.
Perfor mans t eri mi yapılar i çi n kull anıl dı ğı anla mda; „ gerçekl eĢtiril mesi i st enen hedefl eri n baĢarıl ma düzeyi ni n öl çümü‟ ol arak t anı mlanabilir Rus h, 1986 (s: 232). Bi r yapı nı n yüksek perfor mans göst er mesi, ancak büt ün altsiste mleri ni n bili nçli ol arak büt ünl eĢtirilebil diği bir t asarı mın ür ünü olabilir. Yapı perfor mansı gerçekt e tasarı mcı, uygul ayı cı ve kull anı cıları n performa nsl arı nı n yansı ması dır. Burada tasarı mcı ya düĢen görev, yapı yı meydana getiren sist e mleri n büt ünl eĢtiril mesi nde öne mli ol an nokt al arı belirle mek ve arzul anan perfor mans düzeyi ni sağla mak i çi n gerekli büt ünl eĢtir me t ürüne karar ver mek a macı yla bazı kriterler ortaya koy maktır. Yapı i çi n sözkonusu perfor mans gerekl eri ni n belirlenmesi nde t e mel para metrel er; konf or, veri mlili k ve est eti k gi bi hedefl eri n yanı nda kull anı cıl arı n fi zyol oji k, psi kol oji k, sosyol oji k ve ekono mi k i hti yaçl arı dır. Bu i hti yaçl arı n karĢılanabil me düzeyi ni n öl çümünü kol ayl aĢtır mak üzere performa ns gerekl eri AI A si ste mi nde altı gr upt a t opl anmıĢtır:
Me kansal perf or mans gerekl eri Isıl perfor mans gerekl eri
Akusti kl e il gili perf or mans gerekl eri Görselli kl e il gili perfor mans gerekl eri
Yapı büt ünl üğüyl e il gili perfor mans gerekl eri
Bu perf or mans gerekl erinden il k beĢi daha çok kull anı cıl arı n i hti yaçl arı, s ağlı ğı ve güvenli ği yl e il gili yken; yapı büt ünl üğü ol arak adl andırılan perfor mans gerekl eri bu bekl entileri karĢıla mak i çi n yapı büt ünl üğünün yani yapı nı n gör ünü münün, mekani k ve fi zi ksel özelli kl eri ni n; yükl er, i kli msel et kiler, ki myasal ve ve bi yol oji k deği Ģi mler ve i nsan kaynaklı ya da doğal afetler gi bi et kilere karĢı kor uması yl a il gilidir Rus h, 1986 (s: 232).
Perfor mans gerekl eri yl e il gili kabul edil ebilir li mitler çeĢitli kodl ar ve st andartl arla tanı mlanabil di ği gi bi, bazı dur uml arda bir böl ümünün de t asarlanan yapını n t ür üyl e iliĢkili ol arak t asarı mcı t arafı ndan belirlenmesi gerekebilir. Yapı yı ol uĢtruran siste mlerle il gili t asarı m kriterleri büt ünl eĢtir meni n nit eli ği ni dol ayısı yl a da yapı nı n t opl a m perf or mansı nı etkil er. Perf or mans ger ekleri ni n uzun vadede güvenilir ve deği Ģen i Ģl ev ve kull anı cılara adapt e ol abilecek esnekli kt e öngör ül ecek si st e m büt ünl eĢtir mel eri yol uyl a karĢılanması na çalıĢıl malı dır.
TaĢı yı cı siste mle yapı kabuğu büt ünl eĢtir mesi ni n baĢarısı nda yukarı da bahsedilen altı perfor mans gereği nden üçünün di ğerleri ne göre öne çı ktı ğı söyl enebilir. Bunl ar me kansal, ısıl ve yapı büt ünl üğüyl e il gili performa ns gerekl eri dir Rus h, 1986 (s: 249). Çeli k yapıl arda t aĢı yı cı siste mle dı Ģ duvarı büt ünl eĢtir me ol anakl arı i ncel enirken, ağırlı klı olarak bunl ardan yapı büt ünl üğüyl e il gili ol an perfor mans gerekl eri üzeri nde dur ul acaktır.
4. 4. 5. De ğerl endi r me ve Karar Ver me Modeli ni n Kurul ması
Çeli k yapıl arda t aĢı yı cı si st e mle dı Ģ duvarı n büt ünl eĢtiril me ol anakl arını n anali zi a macı yl a kur ul acak ol an modeli n he m daha önce t asarlanmıĢ ya da uygul an mı Ģ büt ünl eĢtir me ör nekl erini n değerl endiril mesi nde, he m de yeni t asarı mlar da tasarı mcı ya yol göst erecek bir araç ol arak kullanılması pl anl anmıĢtır.
Ol uĢt urul acak model de değerl endir me kriterlerini n sapt anması yol unda üç t e mel adı m bul un makt adır. Bunl ardan il ki, büt ünl eĢtirme yl e il gili verileri n saptanması dır. Bu veriler; t asarı m kriterleri ve büt ünl eĢtir mede et kili ol an et menl eri n ort aya konul ması ve ol ası sor unları n açı ğa çı karıl ması ndan i barettir. Ġki nci adı m; il k adı mda
ort aya konul an verilere dayanarak büt ünl eĢtir mede karar ver meye dönük kriterl eri ni n belirlenmesi dir. Son adı m i se, çeli k yapıl arda t aĢı yı cı siste mle dıĢ duvar büt ünl eĢtiril mesi nde, bu i ki sist e m arası nda görül en et kileĢi m t ürl eri nde belirl enen kriterleri n et ki nli k sevi yesi ni n öne mlili k dereceleri ne göre değerl endirilmesi dir. Bu adı mlar ileri de daha ayrıntılı ol arak el e alı nacaktır.
4. 4. 5. 1. Modeli n Mevcut Örnekl eri n Anali zi ve Değerlendi r mesi nde Kull anı mı
Mo deli n mevcut büt ünl eĢtir me ör nekl eri ni n anali zi nde kull anı mı; modeli n kur ul uĢundaki üçüncü adı mda ifade edil en, büt ünl eĢtir meyl e il gili kriterl eri n sözkonusu beĢ et kileĢi m düzeyi üzeri ndeki ağırlı ğı nı göst eren kontrol list esi nden yararlanılarak det ayda sor un yarat abilecek nokt al arı n t espit edil mesi Ģekli ndedir. Böyl eli kjle analiz edil en büt ünl eĢtir me det ayı nı n i Ģl erli ği konusunda fi kir sahi bi ol mak ve gerekli düzenle mel eri yap mak mü mkün ol abilecektir. ( Bu analiz yönt e mi, tez kapsa mı nda modeli n iĢlerli ği ni göst er meye dönükt ür)
Buna göre il k adı m t asarlan mıĢ ya da uygul anmıĢ ör nekt e çeli k t aĢı yı cı siste m il e dı Ģ duvarı n et kileĢi m t ür ünü yani çeli k t aĢı yı cı siste m el e manl arı nı n dı Ģ duvara göre konu munu belirle mektir. Sonrası nda belirlenen et kil eĢi m t ür ü i çi n öne mli ol an kriterler kontrol listesi nde gözden geçirilerek , det ay değerl endirilir. Bu i Ģl e ml er Ģe mati k ol arak Akı Ģ Di yagra mı 4. 1‟de göst eril miĢtir.
4. 4. 5. 2. Modeli n Det ay Tasarı mında Tasarı mcı ya Yol Gösteren Bi r Araç Ol arak Kull anı mı
Çeli k t aĢı yı cı siste mlerle dı Ģ duvarl arı n büt ünl eĢtir me ol anakl arı nı n araĢtırıl dı ğı bu çalıĢ ma kapsa mı nda ol uĢt urul an modeli n asıl a maçl arı ndan biri de, yeni t asarı mlar da büt ünl eĢtir me ol anakl arı nı n değerl endiril mesi ne yar dı mcı ol abilecek veril eri n tasarı mcı ya sunul ması dır.
Mo deli n yeni t asarı mlarda kull anı mı i çi n yapıl an kabull erl e bağl antılı ol ma k üzer e i ki yönt e m önesür ül ebilir. Bunl ardan il ki, bütünl eĢtir mede sözkonusu et kil eĢi m t ürünün t asarı m a maçl arı doğr ult usunda yapıl an önkabull e belirlenmesi ve yapıl an