Cümle Türleri

Cümleler belirli kurallara oluşturulmasından kasıt; grammer ve söz dizimi kurallarıdır. Fakat bu kurallar çok sıkı olmamakla birlikte biçim açısndan bir çok serbestlik sunup dizilim bakımından ifadelere göre değişkenler sunar (Moenninghoff, 2009: 31). Bu kurallara göre oluşturulan cümle türleri tezin 2.4.3. bölümünde belirtilmiştir. Eserde sırası ile örnekler alıntılama yöntemiyle gösterilecektir.

Bu cümlelerden ilki olumlu ya da olumsuz bir bildirimde bulunmaya yarayan bildirim cümleleridir. Bununla örnekler aşağıdaki gibidir:

“Die Zuschaıuer haben die Gelegenheit, Kaspars Gesicht und Aufmachung zu betrachten: Er steht da. Seine Aufmachung ist eine theatralische. Er trägt etwa einen runden breiten Hut mit einem Band. Er trägt ein helles Hemd mit

geschlossen Krage…” (Handke, 1968: 11).

“…(Die Sätze gehören jeweils zu den Versuchen, die Schranktür zuzuschlagen oder zuzudrücken.) Schlieβlich läβt er den Schrankoffen. Er geht zum Sofa, ordnet

es ausführlich, schiebt es dabei aber auch schon ganz auf die Bühne…”(Handke,

1968: 39).

“Es wird hell. Zwei weitere Kaspars kommen aus verschiedenen Richtungen einander auf der Bühne entgegen. Beide wollen aneinderer vorbei. Sie weichen

beide in die gleiche Richtung aus. Sie stoβen wieder zusammen…” (Handke,

1968: 61).

Yukarıda alıntılarda yazarın eserinde italik yazdığı eserin sahnede oyuncuların performansı için yaptığı yönlendirmelerin hepsinde bildirim cümlesi kullannmış herhangi bir talep, soru ve emir kipinde bir cümleye rastlanılmamıştır. Bundan başka eserin kahramanı Kaspar’ın ve suflörlerin konuştuğu kısımlarda da bildirim cümleleri kullanılmış ve bunula örnekler aşağıda gösterilmiştir:

“In einem aufgeräumten Raum wird auch die Seele aufgeräumt.”

(Handke, 1968: 39) “Ich habe zuerst eine Person gesehen. Später, nachdem ich schon diese eine Person

gesehen hatte, habe ich noch mehrere Personenen gesehen. Darüber habe ich mich nicht wenig gewundert.” (Handke, 1968: 96).

Eserin için de yer alan bir cümle türü ise soru cümleleridir ve bildirim cümleleri kadar sık rastlanılmamaktadır. Soru cümleleri konuşmacının tonlması ve cümle öğlerinin yerleri değiştilirek yapılır. Almanca soru cümleleri soru kelimeleri ile (Alm.:W-Frage)

60

(Was? Wer? Wann? Wo? Wie? Warum? vb.) ya da olumlu-olumsuz cevap gerektiren ve cümle yükleminin başa getirilmesiyle oluşturulur. Eserde bildirim cümlelerin aksine çok fazla soru cümlesine rastlanılmamamktadır. Eser içinde yer alan ve suflörlerin ifade ettiği soru cümlesi örneklerinden biri aşağıda belirtildiği gibidir:

“…Das Tuch liegt. Wenn das Tuch liegt, ist etwas nicht in Ordunung . Warum liegt das Tuch? Schon fordert das Tuch andere Sätze. Schon hat das Tuch eine Geschichte: hat das Tuch keine Schlaufe,oder hat jemand das Tuch zu Boden geworfen? Ist die Schlaufe abgesrissen worfen? Ist die Schlaufe abgerissen? Ist die Schlaufe abgerissen worden? Ist jemand mit dem Tuch erdrosselt worden?...” (Handke, 1968: 32).

Ayrıca soru cümlelerinde soru kelimeleri (Alm.:W-Frage) tek başına da bir soru cümlesi oluşturabilir. Bununla iligli örnek “ne için” anlamına gelen “wofür” soru kelimesi ile aşağıda gösterilmiştir:

“…Einmal ist mir jeder Gegenstand als Beweistück für etwas vorgekommen, aber wofür?” (Handke, 1968: 97).

Yukarıda yer alan tek başına soru kelimesiyle oluşturulan bu sor cümlesiyle Handke Kaspar’ın artık ifadelerini sorgulamaya başladığını işaret etmektedir.

Ayrıca soru cümlesinin tonlamayla yapıldığına dair örneklerde mevcuttur. Burada cümle bildirim cümlesi olarak görülmekte fakat noktalma işareti olan soru işaretinin hiçbir soru kelimesi olmadan ve cümle öğerlerinin yerini değiştirmeden cümle sonuna konarak tonlamayla soru cümlesi olduğu işaret edilmektedir. Bununla ilgili örnekler şu

şekildedir:

“Ein Tisch ist ein Wort, das du auf den Schrank anwenden kannst, und du hast einen wirklichen Schrank und einen möglichen Tisch an der Stelle des Tisches, und?...

“Der Tisch steht. Der Tisch ist umgefallen? Der Stuhl ist umgefallen! Der Stuhl steht! Der Stuhl ist umgefallen und steht? Der Stuhl ist umgefallen, aber der Tisch steht. Der Tisch steht oder ist umgefallen! Weder ist der Stuhl umgefallen noch steht der Tisch noch steht der Stuhl noch ist der Tisch umgefallen?! Du sitzt auf einem umgefallenen Stuhl:” (Handke, 1968: 25-26).

Suflörlerin dile getirği yukarıdaki bu ifadelerin ilkinde tek kelimelik ve bağlaçla, sonunda soru işreti getirilerek tonlamayla işaret edilen bir soru cümlesi kurulmuş eserin kahramanı Kaspar’da merak uyandırılmak istenmiştir.

61

Handke eserin bir bölümünde eserin kahramanı Kaspar’ın artık konuşabildiği safhada Kaspar sorular sormaya da başlar; vereceğimiz örnekte Kaspar konuşurken diğer Kasparların yaptığı gürültüden söylediklerini unutur ve neyi söylediğini sormaya başlar:

“Was habe

ich doch gerade gesagt? Wenn ich nur wüβ- te, was es ist, was ich gerade gesagt habe!

Wenn ich nur wüβte was ich gerade gesagt habe! Was ist das was ich gerade gesagt habe? Was habe ich eigentlich gerade gesagt Von was war doch noch gerade die Rede?

Wenn ich nur wüβte was ich gerade geredet habe! Was war das eigentlich von dem ich doch gerade noch

geredet habe? (Handke,1968:90-91).

Yukarıdaki alıntıda Handke Kaspar’a farklı şekillerde nasıl özetle ne söylediğini sorduğunu ifade ettirdiğini görebiliriz. Hankde burada Kaspar’ın artık konuşabildiği ifadelerini farklı şekillerde dile getirebilidiğini göstermek istemiştir. Ayrıca bu kısımda bildirim cümlelerine yakın fakat duygusal olarak daha güçlü bir biçimde ifade özelliği gösteren ünlem ifadesi de bulunmaktadır: “Wenn ich nur wüβte was ich gerade gesagt

habe!” ve diğer cümle “Wenn ich nur wüβte was ich gerade geredet habe!” .

Handke’nin eserinde yer alan ünlem cümleleriyle de aynı anlamı içeren ifadeyi farklı

şekilde dile getiren Kaspar’ı bize gösterir. Ünlem cümleleriyle diğer örnekler aşağıdaki

62

“Der Tisch steht. Der Tisch ist umgefallen? Der Stuhl ist umgefallen! Der Stuhl steht! Der Stuhl ist umgefallen und steht? Der Stuhl ist umgefallen, aber der Tisch steht. Der Tisch steht oder ist umgefallen! Weder ist der Stuhl umgefallen noch steht der Tisch noch steht der Stuhl noch ist der Tisch umgefallen?! Du sitzt auf einem umgefallenen Stuhl:” (Handke, 1968: 25-26).

Bu alıntıda soru cümleleriyle beraber ünlem cümleleri de yer almakta. Hatta “Weder ist

der Stuhl umgefallen noch steht der Tisch noch steht der Stuhl noch ist der Tisch umgefallen?!” ifadesinde tonlama hem soru sormaya hem de bir şaşkınlık duygusunu

içeren ünlem cümlesini imlemeye yöneliktir. Ünlem cümlesine bir başka örnek ise eserde tekrarlama söz sanatına da örnek olabilcecek aşağıda ki ifade de yer almaktadır:

“Das merken und nicht vergessen! Das merken und nicht vergessen! Das merken und nicht vergessen!

Das merken und nicht vergessen!...” (Handke, 1968: 31-32).

Yukarıdaki ifadeler ayrıca ünlem cümleleriyle benzeşen emir, rica anlamı bulunan talep cümlesi( Alm: Ausforderungssatz , Imperativsatz) örneği olarak da gösterilebilir. Çünkü burada Kaspar kendine telkinde bulunmakta ve kendine “Bunu kafana koy ve

unutma(Handke,2007:35).” Anlamına gelen cümleyle kendine emir vererek bunu

gerçekleştirmektedir. Eserde başka rica ya da emir kipinde başka bir cümle bulunmamıştır. Yazarın oyuncuları yönlendiriği ifadelerinde bile emir cümlesine rastlanılmamıştır. İfadelerin bildirim cümleleriyle sahneyi oyuncu göstereği performansı betimleyerek yönlendirmelerini ifade etmiştir. Eserde ünlem işareti kullanılmadan kurulan emir cümleleri de mevcuttur. Suflörlerin dile getirdiği ifadenin örneği aşağıdaki gibidir:

“ Sag, was du denkst. Du kannst nichts anderes sagen als was du denkst. Du kannst nichts sagen, was du nicht auch denkst. Sag , was du denkst… Sag, was du denkst. Du kannst anfangen zu sprechen… Sag , was du nicht denkst. Wenn du zu sprecehen anfängst hast, wirst du denken, was du sprichst… , dass du denken musst, was du sagst,weil du nicht anderes denken darfst als das, was du sagst. Denk, was du sagst:” (Handke, 1968: 54-55).