Bursa’da Ulusal Direniş Örgütlerinin Kurulması

İstanbul hükümetinin işgalci güçlerin sözünün dışına çıkamaması ve bu yüzden elinin kolunun bağlı kalması, Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’daki faaliyetlerinde önemli ilerlemeler sağlamasına, tüm vilayetlerde mahalli direniş çabalarının yoğunlaşmasına ve Kuva-yı Milliye’nin kısa sürede teşekkül etmesine yardımcı olmuş ve Bursa’da da Kuva-yı Milliye’nin teşekkülü yolunda ilk adımlar

atılmıştır.78 Bursa’da İstanbul hükümeti ile Milli Mücadele için

Kuva-yı Milliye’yi kurmaya çalışan ve Mustafa Kemal Paşa’Kuva-yı destekleyen grup arasında bir mücadele vardı. İstanbul Hükümeti’nin Bursa’daki temsilcisi Vali Gümülcineli İsmail Bey idi. Diğer yandan Mustafa Kemal Paşa’yı destekleyen grup Bursa’da mahallî direniş teşkilâtlarını

kurmaya çalışmaktaydı.79 Bursa Redd-i İlhak Cemiyeti Temmuz

1919’da80 kurulmuştur. Reddi İlhak Cemiyeti’nin üyeleri şu kişilerden

oluşmakta idi: “Erzurumlu Salih Hoca, İdare Meclisi Başkâtibi Hami Bey, Hasan

Sami Bey, Yenişehirli Hafız Abdullah Bey, Paşa çiftliği sahibi Ali Ağa, Ali Ruhi Bey,

77 Sabahattin Selek, a.g.e, s.117.

78 Orhan Hülagü, Milli Mücadelede Bursa, Emre Yayınları, İstanbul 2001, s.33.

79 Hülagü, a.g.e., s.34.

80 Samih Rifat, Tarih İçinde Bursa, Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul 1989, s.32. Ayrıca bkz: Hülagü, a.g.e., s.34.: Yüceer, a.g.e., s.43.

25 İstinaf Mahkemesi Reisi Hasan (Süleyman Vehbi Bey), Müftü Hafız Ahmed, Gürcü

Murtaza, Murat, Müderris Kara Yusuf, Nasuhzade Saim Bey, Urgancı Abdullah, Fesçi Hafız Halid, Su Müdürü Salih Bey, Öğretmen Okulu Müdürü Hamid Bey,

Şer’iye Mahkemesi Başkâtibi Nureddin Bey, Dr. Mehmed Ali Bey, Eczacı Şükrü Bey,

Defterdarlıktan emekli Raif Bey, Bu zatın oğlu Celal, Dr. Şefik Hidayet Bey, Emekli Kurmay Binbaşı Nevres Bey, Öğretmen Hüsnü (Uluğ), Değirmenci Ömer Ağa, Cemil Bey, Jandarma Alay Komutanı Albay İsmail Hakkı Bey, Muhiddin Baha (Pars) Bey, Hakkı Baha Bey, Dişçi Anber, Operatör Emin, Lise öğretmenlerinden Ali Rıza Bey, Debbağ Tevfik Ağa, Soğanlı Çiftliği sahibi Edhem Bey, Hacı İvaz Çiftliği sahibi Mustafa Bey Debbağ Eşref Bey, Tüccar Hüseyin Avni Bey, Binbaşı Mehmed Ali Bey”.81

Bursa Setbaşı’ndaki Avcılar Kulübü’nde yoğun bir çalışma yürüten Redd-i İlhak Cemiyeti bir süre sonra Müdafaa-i Hukuk

Cemiyeti’ne Katılmıştır.82

1.1.2.2. Bursa’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti

İzmir’in işgaliyle birlikte Türk halkında işgalcilere karşı tepkiler başlamıştır. Bu tepkiler sonucunda ise, çeşitli isimler altında vatanın işgalcilerden kurtarılmasını amaçlayan ulusal örgütler teşekkül etmiştir.83 İzmir’in işgal edilmesiyle bütün memlekette işgale karşı tepkiler başlamış ve bunun sonucunda vatanın kurtarılması amacıyla ulusal örgütler oluşturulmuştur. Memleketin her tarafında vatanın kurtuluşu için kurulan bu örgütler, Sivas Kongresi’nde Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiş ve sonrasında da her şehirde bu cemiyete bağlı olarak Müdafaa-i Hukuk

81 Hülagü, a.g.e., s.34-36.

82 Hülagü, a.g.e., s.34-36. Ayrıca bkz: Mustafa Ekincikli, ‘’Parlamenter Sisteme Geçiş Sürecinde Batı Anadolu Kongreleri’’, Gazi Türkiyat Dergisi, S.11,Güz 2012, s.137-153., Yüceer, a.g.e., s.44.

26 TÜRK BASININDA BURSA GÜNDEMİ (1920-1923)

şubeleri oluşturulmaya başlanmıştır.84 Bursa Müdafaa-i Hukuk

Cemiyeti de Ekim 1919’da kurulmuş ve merkez heyeti 10 Ekim 1919’dan itibaren yoğun çalışmalarına başlayarak, Bursa’da Kuva-yı Milliye’nin oluşturulmasında önemli rol oynamış, ayrıca faaliyetleri, Bursa merkezle de sınırlı kalmamış ve Yenişehir, Kirmastı, Orhaneli

ilçelerinde de Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin şubeleri açılmıştır.85

Bursa’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin merkez heyetinde yer alan isimler:

“Nasuhzade Sadık Bey, Urgancı Abdullah Bey, Bursa Kadısı Tahir Efendi, Dava Vekili Osman Nuri Bey, Emekli Yüzbaşı Hacı Ahmed Bey, Binbaşı Abdullah Bey, Müderris Kara Yusuf Bey, Müdafaa-i Hukuk Kâtibi Ahmed Muhtar Bey, Mümtaz

Şükrü Bey, Gemlikli Necati Bey, Muhiddin Baha Bey. Cemiyetin Malî işleri ile de:

Müderris Ali Osman, Fabrikatör Osman, Memduhoğlu Cemil, Karacabey Çiftliği sahibi Emin Bey ilgilenmekte idiler”.86

Bursa Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Bursa’da Kuva-yı Milliye’nin oluşturulmasında ve faaliyetlerinde önemli rol oynamıştır.

84 Boykoy, a.g.m., s.31-54.

85 Boykoy, a.g.m., s.31-54.

27

1.1.2.3. Bursa’da Kuva-yı Milliye Teşkilatı

Bursa’da Kuva-yı Milliye, Mümtaz Şükrü Eğilmez, Teğmen Fuat ve Manastırlı Emekli Binbaşı Mehmed Ali Bey’in ön çalışmaları ile oluşmaya başlamıştır. Bursa’da oluşturulan Kuva-yı Millîye’nin Komutanlığı’na da Manastırlı Emekli Binbaşı Mehmed Ali Bey

getirilmiştir.87 Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde Bursa’da oluşturulan

Kuva-yı Milliye ile ilgili geçen bir haberde, “Bursa ve havalisinde teşkil eden Kuva-yı Milliye’den Şeyh Şamil bölüğüyle beraber hareket eden Şeyh Şerafettin Efendi Geyve’ye ulaşmış ve yanındakilerle beraber mektep çocukları tarafından iyi bir şekilde karşılanmıştır. Şeyh Şerafettin Efendi ve efrat-ı maiyeti bir huşu-u dindarane içinde tekbir ve tehlillerle merkez kazayla isal kılınmıştır. Orada Şeyh Efendi bir cem-i gafir hazır olduğu halde memleketin geçirdiği buhran ve buna karşı bütün Efrad-ı Milletin yek-vücud olarak Kuva-yı Milliye etrafında çalışması hakkında beliğ ve müessir bir hitaba irad eylemiş ve bu vesile ile de Cenab-ı Haktan muvaffakiyetler t e m e n n i e d i l m i ş t i r . Şeyh Ş e r a f e t t i n G e y v e ’ d e n A d a p a z a r ı ’ n a a z i m e t e y l e m i ş t i r ”88 sözleriyle yaşanan buhrana karşılık ahalinin tek vücut olarak birleşmesini vurgulamaktadır. Bursa’daki Kuva-yı Millîye Kuvvetleri, çoğunlukla hapishanelerden çıkarılmış, işsiz güçsüz ve macera arayan kişilerden oluşmaktaydı. Bazıları ise maddi kazanç sağlamak için birliğe katılmıştı. Her ne kadar başlangıçta Kuva-yı Milliye başıboş gibi görünse de daha sonra giderek adından söz ettirmeye başlamış ve Sivas’taki Heyet-i Temsiliye’nin emrine girmesi ile birlikte İstanbul hükümetini korkutan bir yapı olmuştur. Nitekim İstanbul hükümeti Balıkesir ve Bursa cephelerinde, Kuva-yı Millîye’ye karşı silahlı mücadeleye girişen Anzavur’un

87 Hülagü, a.g.e., s.50.

28 TÜRK BASININDA BURSA GÜNDEMİ (1920-1923)

çetesini desteklemiş, ancak bunda başarılı olamamıştır. Bursa’nın

Yunan kuvvetleri tarafından işgalinden önce, bu isyan bastırılmıştır.89

Kuva-yı Milliye, işgallere karşı ülkenin korunma ve savunmasını desteklemesi, pekiştirilmesi ve birliğin sağlanmasını amaç edinmiştir. Kuva-yı Milliye, TBMM hükümetinin otoritesini egemen kılan ve memlekette güvenliği sağlayan bir kuvvet olmuş, düzenli orduya geçmeden önce disiplin oluşturmaya çalışmıştır. Yunan kuvvetlerinin saldırılarına düzensiz ve nizamsız birliklerle karşı konulamaması Kuva-yı Milliye’nin zamanla suiistimale dönen yapısı sorun oluşturmaya başlamış ve yapılan müzakereler neticesi lağvedilmiş fakat Millî Mücadele’deki başarıları TBMM’de kahramanlık öyküsü olarak kalmıştır.90

89 Hülagü, a.g.e., s.51-52.

90 Yaşar Özüçetin, Mehmet Dağıstan, “Meclis Celse Zabıtlarında Kuva-yı Milliye’’, ÇTTAD, IX/20-21, (2010/Bahar-Güz), s.3-30.

29