Bulguların Değerlendirilmesi

Kentsel yayılmanın değerlendirildiği çalışmalarda pek çok farklı yöntem kullanılmıştır. Coğrafi bilgi sistemleri temelli yaklaşımlar “Sutton, 2003; Bertaud, 2003; Aksoy & Özsoy, 2004; Maithani, 2009; Chen, 2013; Aydın, 2011”, kentsel kodlama “Duany, A., Plater-Zyberk, E. & Speck, J., 2000; Tachieva, 2010; Ceylan Kızıltaş, 2016”, network analizleri “Armatlı Köroğlu & Özelçi Eceral, 2017”, hücresel otomat (cellular automata) “Aydın, 2011; Ayazlı ve ark., 2011; Kaya & Bölen, 2017”, yapay sinir ağları (neural network) “Özcan, 2008; Maithani, 2009”, fraktal boyut analizi “Bovill, 2000; Bölen & Kaya, 2006; Chen, 2013; Erdoğan, 2015; Ayazlı, 2017; Öztürk, 2017”, uzaktan algılama (remote sensing) görüntülerinin analizi “Sutton, 2003; Aksoy & Özsoy, 2004; Koç & Türker, 2005; Başlık, 2008; Kalkan & Maktav, 2010; Fırat & Erdoğan, 2015; Sabuncu ve ark., 2016; Delen & Balık Şanlı, 2017; Kaynarca & Demir, 2017”, zamansal değişim analizleri “Kesikoğlu ve ark., 2013; Kızılelma ve ark., 2013; Erbay, 2014; Işık & Çağatay, 2014” bunlardan bazılarıdır. Tez kapsamında bu çalışmalardan yola çıkarak kurgulanan model çerçevesinde üniversite yatırımları çevresindeki kentsel yayılmayı ölçmek için Reilly’nin çekim kanunundan (Reilly’s attraction law) yola çıkılarak özgün bir yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntemde 4 farklı parametre kullanılarak üniversite yerleşkelerine birer çekim katsayısı verilmiş ve bu katsayı ile orantılı olacak biçimde etki alanları çizilmiştir. Belirlenen etki alanları içinde pixel tabanlı kontrollü sınıflandırma yöntemi ile elde edilen mekânsal verilerin sorgulanması, karşılaştırılması ve yorumlanması bakımından bu konuda yapılmış olan çalışmalardan farklı olduğu ve bu anlamda bilimsel çalışmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Seçilen 7 üniversite etki alanları çizildiğinde 4 farklı alan verisi ortaya çıkmıştır. HÜ Beytepe Yerleşkesi ve Bilkent Üniversitesi, ODTÜ’nün etki alanı içinde, UÜ Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi de Atılım Üniversitesinin etki alanı içinde kalmaktadır. Bunların dışında Başkent Üniversitesi ve Çankaya Üniversitesini etki alanı sınırları çizilmiştir. Ancak Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi’nin etki alanı diğerlerine oranla çok küçük kaldığı için görüntü sınıflandırmaya tabi tutulmamıştır.

Ortadoğu Teknik Üniversitesi etki alanının 1984 ve 2019 yıllarına ait görüntülerine sınıflandırma işlemi uygulanmış ve alan dağılımları karşılaştırılmıştır. 1984’ten 2019’a 35 yıl içinde yerleşim alanı 3 bin ha civarından 7 binlere çıkarken kentsel boşluklar hızla dolmuş ve 10 bin ha civarından 5 binlere düşmüştür. Yeşil

alan miktarında azalma olmaması sevindirici iken kentleşme hızına yetişememiş olması dikkat çekmektedir.

Başkent Üniversitesi etki alanında 2003 ve 2019 yıllarına ait uydu görüntülerine sınıflandırma uygulanmıştır. 2003 ve 2019 yılları arasındaki alansal değişime bakıldığında yerleşim alanlarında 408 ha.lık bir artış vardır. Yerleşim alanlarındaki bu artışla birlikte asfalt yollarda da büyük bir artış yaşanmıştır. Ancak aynı artış yeşil alan miktarında yaşanmamış üstelik yeşil alanlar 41 ha azalma göstermiştir. Bunun üzerinde üniversitenin kuzeydoğu bölgesinde Zırhlı Birlikler arazisi içinde kalan yeşil lekenin yok oluşu etkilidir. Dikkat çeken bir diğer azalma kentsel boş alanlarda yaşanmıştır. Çünkü üniversitenin kurulduğu günden bu yana Bağlıca Mahallesinde yerleşim alanı gelişmesi sürmektedir. Ancak hala oldukça yüksek değerde boş alan mevcuttur. Boş alanlara dair kentsel yayılma belirtisi olarak önemli olan nokta “yerleşme örüntüsünde sürekliliği olmayan mekânların varlığı” yani kopukluktur (Clawson, 1962). Boş alanlar 2019 yılında bu kopukluğa neden olacak biçimde dağılmaktadırlar.

Atılım Üniversitesi etki alanında 2003-2019 yılları arasındaki alansal değişime bakıldığında yerleşim alanlarının 60 ha.lık bir artış yaşadığı görülmektedir. Buna karşın yeşil alanlarda 54 ha.lık bir artış boş alan ve tarım alanlarında 69 ha.lık bir azalma söz konusudur. Uydu görüntüleri karşılaştırıldığında yerleşim alanındaki artış gözle görülebilmekte ancak yeşil alanlardaki artış olarak ortaya çıkan sonuç fark edilememektedir. Bunun nedeni mevsimsel olarak yeşermiş tarım alanlarını programın sürülmüş topraklardan ayıramaması olduğu tahmin edilmektedir. Sonuçlara gerçekçi bir gözle bakıldığında tarım alanlarının 69 ha gibi büyük bit kayıp yaşamadığını ancak yeşil alanların da 54 ha gibi bir artış yaşamadığını söylemek mümkündür. Böyle bir durumla karşılaşılabileceği 3. ana başlık olan “materyal ve yöntem” başlığı altında anlatılan problem ve sınırlamalarda “Mevsimsel değişim problemi ortaya çıkmaktadır. Kentsel

alan içerisindeki birçok arazi sınıfı benzer veya aynı spektral özelliklere sahip olabilmektedir” maddeleri ile belirtilmiştir (Sabuncu ve ark., 2016).

Galster ve ark. (2001) yüksek yoğunlukta “dağınık kesiklilik” şeklinde görülen kentsel yayılma tipinin çok nadir olduğunu belirtmişlerdir. Düşük yoğunlukta ise bu tip bir yayılmanın metro bölgeleri ile kent çeperlerinde (sınır kentlerinde) görüldüğü belirtilmiştir. Eskişehir Yolu üzerinde görülen yüksek ve / veya düşük yoğunluklu yerleşim dokusu, dağınık ve kesikli bir yapıya sahip olması, metro güzergahında olması ve kentin çeper alanı olması yönüyle Galster ve ark.’nı (2001) destekler niteliktedir.

Tez çalışmasının “giriş” bölümünde sorulan araştırma sorularını üniversiteler özelinde cevaplamak adına aşağıdaki çizelgeler hazırlanmıştır. Sorulara cevap aranırken “analiz aşaması” başlığı altında anlatılan görsel yorumlama yöntemi üniversitelerin etki alanlarının Google Earth görüntüleri üzerinde kullanılmıştır. Erişim ile ilgili Google Maps’den elde edilen kuş uçuşu uzaklık ve kent merkezine erişim süresi değişkenleri değerlendirilmiştir.

Çizelge 4. 26 Yerleşme örüntüsünde kopukluk

Etki Alanları Yerleşme örüntüsünde “sürekliliği olmayan mekanların varlığı” (kopukluk) (Clawson,

1962)

ODTÜ Yok

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Yok

Bilkent Üniversitesi Yok

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Var

Atılım Üniversitesi Var

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Var

Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Var

Çizelge 4. 27 Merkezleşme eğilimi

Etki Alanları Yapı yoğunlukları doğrultusunda,

merkezleşme eğilimi ve belirgin odaksal bir örüntünün (Çalışkan, 2004) bulunma durumu

ODTÜ Yok

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Yok

Bilkent Üniversitesi Yok

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Var

Atılım Üniversitesi Var

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Var

Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Var

Çizelge 4. 28 Kırsal - kentsel alan ilişkisi

Etki Alanları Kırsal - kentsel alan ilişkisinde belirsizlik

ODTÜ Yok

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Yok

Bilkent Üniversitesi Yok

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Var

Atılım Üniversitesi Var

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Var

Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Var

Çizelge 4. 29 Plansız gelişim

Etki Alanları Alanda plansız gelişimin (Nelson ve Duncan, 1995) bulunma durumu

ODTÜ Yok

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Yok

Bilkent Üniversitesi Yok

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Var

Atılım Üniversitesi Var

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Var

Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Var

Çizelge 4. 30 Kentsel alan değişimi

Etki Alanları Kentsel alanda sürekli değişim olma durumu (Çalışkan, 2004)

ODTÜ Yok

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Yok

Bilkent Üniversitesi Yok

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Var

Atılım Üniversitesi Var

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Var

Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Var

Çizelge 4. 31 Arazi kullanım biçimi

Etki Alanları Arazi kullanım türü (Duany ve ark., 2000)

ODTÜ Karma kullanım

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Karma kullanım

Bilkent Üniversitesi Karma kullanım

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Tek tip arazi kullanımı

Atılım Üniversitesi Tek tip arazi kullanımı

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Tek tip arazi kullanımı Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Tek tip arazi kullanımı

Çizelge 4. 32 Sınırlayıcılar

Etki Alanları Kentsel gelişme alanınında sınır (Downs, 1999) bulunma durumu

ODTÜ Var (ODTÜ Ormanı)

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Var (ODTÜ Ormanı)

Bilkent Üniversitesi Var (ODTÜ Ormanı)

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Var (Çevreyolu)

Atılım Üniversitesi Yok

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Yok

Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Yok

Çizelge 4. 33 Erişilebilirlik düzeyi

Etki Alanları Üniversite alanına kent merkezinden

erişilebilirlik düzeyi (süre) Toplu Taşıma* Özel Araç*

ODTÜ 48 dk 16 dk

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi 53 dk 21 dk

Bilkent Üniversitesi 38 dk 18 dk

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi 1 sa 24 dk

Atılım Üniversitesi 1 sa 28 dk

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi 1 sa 15 dk 35 dk

Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi 48 dk 26 dk

Çizelge 4. 34 Ulaşım (toplu taşıma) türleri

Etki Alanları Bölgedeki toplu ulaşım

ODTÜ Otobüs / Metro

Hacettepe Üniversitesi Beytepe Yerleşkesi Otobüs + Otobüs / Metro + Otobüs (Aktarmalı)

Bilkent Üniversitesi Metro + Otobüs (Aktarmalı)

Başkent Üniversitesi Bağlıca Yerleşkesi Metro + Otobüs (Aktarmalı)

Atılım Üniversitesi Metro + Otobüs (Aktarmalı)

Çankaya Üniversitesi Merkez Yerleşkesi Otobüs (Aktarmalı) / Metro (Aktarmalı) Ufuk Üniversitesi Dr. Rıdvan Ege Yerleşkesi Otobüs / Metro (Aktarmalı)