Haçlı Seferleri sahip oldukları karmaşık sosyal, ekonomik ve siyasal unsurları nedeniyle çabucak anlaşılması kolay olmayan tarihsel olaylardır. Bu tarihsel olaylar yalnızca Batı açısından ve sadece dini bakış açısı ile bakılarak anlaşılabilecek olaylar değillerdir108.
Bizans İmparatoru I. Alexios Komnenos’un imparator olduğu yıllarda bu müthiş Seferler silsilesinin ilkinin vukua gelmesi sebebiyle ayrıca Avrupa ile Orta doğu coğrafyalarını ilgilendiren bir konu olması sebebiyle de Haçlı Seferleri önemli tarihi konulardır.
Bazı Avrupalı tarihçiler, Haçlı Seferlerini kendi bakış açılarına göre şu şekilde ifade ederler: XI. yüzyılın ikinci yarısında, Türkler; Batı ile doğu arasındaki ticaret ağını sekteye uğratmaktaydılar. Bağdat halifeliği ve Asya’nın batı bölümleri Türklerin yönetimindeydi. Türkler bölgelerindeki Batı Avrupalı tüccarları haraca bağlamışlardı. Türklerin limanları kapatması ve şimdiye kadar Bizans’ı doğu ticaret kapısı olarak gören Avrupa ticaret akışını sekteye uğratması ayrıca papalık müessesesi Bizans ile Katolik dünya arasındaki mezhepsel farka son vermek istemesi Haçlı Seferlerinin nedenlerindendir.109
108 E. Ayan, Anonim Haçlı Tarihi, 1. Basım, İstanbul, Selenge Yayınları, 2013, 29. 109 Bailly, 225.
40 Kısmen doğru olan bu sebepler nedeniyle Avrupalılar askeri müdahaleler yapmak düşüncesine kapılmışlardır ve buda Haçlı Seferinin halk arasındaki düşünsel temellerinden biridir.
Kudüs ve kutsal mekanların Müslümanları elinden alınması düşüncesi bu seferlerin dini boyutunu teşkil eder. Dini ve askeri karakterli olan bu seferler dünya tarihinde nadir görülen olaylardan sayılabilir. Akdeniz’de egemen olan Müslümanlara karşı bu seferler bir tepki olarak yorumlanabilir. Hz. İsa’nın doğduğu yer olan Kudüs bölgesi Hıristiyanlarca kutsal kabul edilmekteydi, hatta buraya gelen Hristiyanlar hacı sayılır ve günahlarından azledileceklerine inanırlardı. Hacılar 1050 tarihinden beri askeri orduyla yolculuk yapmışlardır.110
Avrupalı tarihçilerin bahsi geçen konuyla ilgili haklı ve haksız tahminleri mevcuttur. Birinci Haçlı Seferi ifade edildiği gibi Kudüs ve bazı dini değerler kullanılarak gerçekleştirilmiş olduğu gerçek olmakla beraber eksik kalmaktadır zira Avrupa halkının büyük bir kesiminin ve Avrupa feodalite sistemi içerisindeki önemli dük ve kontların sefere katılmaları sadece Hristiyanlık ve dini değerlerle açıklanamaz. Haçlı Seferlerinin ekonomik ve siyasi boyutu tabiri caizse buz dağının büyük ve görünmeyen tarafını oluşturur.
Birinci Haçlı Seferinin dini amacı olan Kudüs coğrafyası ilahi kaynaklı dinlerin hepsi için önemlidir. Müslümanlar, Kudüs’de peygamberleri Hz. Muhammed’in burada bulunan devasa bir kaya üzerinde göğe çıktığına inanmaktadırlar. Yahudiler içinde önemlidir zira onların eski büyük kralı Davud’un şehriydi ve Romalıların işgali ile meydana gelmiş saraylarının kalıntıları burada mevcuttu. Hıristiyanlar için buranın önemli olmasının sebebi de peygamberleri olan Hz. İsa burada doğmuş ve çarmıha gerilmişti.111
Yapılacak seferler ekonomik gerekçelere rağmen dini kılıfla gizlenmiş buda sefere daha fazla kişinin katılmasına yol açmıştır. Yapılan çağrılar halk arasında geniş bir
110 S. Yıldız, Bizans Tarihi Kültürü Sanatı ve Anadolu’daki İzleri, 2. Basım, Ankara, Detay
Yayıncılık, 2017, 38.
41 taban yaratmıştır. Fransız ve Alman şövalyeler, para hırsıyla bu çağrılara memnuniyetle karşılık vermişlerdir.
Haçlı Seferi öncesi Batı Avrupa’da Karolenj Frank İmparatorluğunun ortadan kalkmasından sonra bu coğrafyada krallar, prensler, dükler hatta piskoposlar çıkar çatışmalarına girmişlerdi. Papalar dini güçlerine ek olarak dünyevi güç peşinde koşmaktaydılar. Batı Avrupa’daki çeşitli siyasi ve dini güçler için doğu toprakları feodalitenin yayılabileceği yeni alanlardı. Bu fikir onlara siyasal güç hırsıda kazandırmıştır. Ortadoğu’yu ele geçirerek Katolik mezhebini güçlü kılmak isteyen Katolik dünyası bu seferlerin organizasyonunda bizzat etken olmuştur.112
Haçlı Seferine katılan şövalyeler, soylular kadar Hristiyan din adamları da önemlidir zira seferin askeri boyutunu etkileyen dini inanç ve moral desteği papazların meşguliyet alanlarıydı. Onlar Haçlı askerlerinin psikolojik olarak sefere devam edebilmeleri konusunda önemli vazifeler üstlenmişlerdi.113
Hristiyanlık inancı konusunda birbirlerinden farklı düşünce ve ideolojilere sahip olan Ortodoks ve Katolik kiliseleri Birinci Haçlı Seferine kadar kavgalı durumda idiler bu karşıtlık durumu “Şizma” (Schizma) olarak tarif edilebilir.114
Clermont konsilinden sonraki ilk yıl binlerce kişi yola koyulmuşlardı. Papanın halkı topyekûn doğuya sevk etmesi Bizans İmparatorluğu açısından çok riskli bir durumdu zira sefere katılan insan mevcudu papalık tarafından dahi kontrol edilemeyecek kadar çoktu. Bizans imparatoru papanın düşüncelerini bilememekteydi ve bu Konstantinopolis’e gelen kalabalığı dizginleme işi Bizans imparatoruna kalmıştı.
I. Alexios Komnenos, Haçlı birliklerinin iyi niyetli olduklarını düşünmemekteydi. Bizans’a yapabilecekleri imparator için endişe verici olmuştur. I. Alexios sadece yardımcı olacak bir birlik istemişti fakat gelenlerin sayısı düşündüğünden fazla olmuştur. Gelen Latinlerde zaten Bizans’ın ihtişamı karşısında büyülenmişlerdir.
112 Koca, 96. 113 Aguılers, 44. 114 Karakaya, 10.
42 Bizans’ın önemli düşmanlarından olan Taranto dükü Bohemond gelen Haçlı komutanlarından birisi olması sebebiyle I. Alexios’un endişesi artmış idi. Haçlılar arasındaki Pierre I. Hermite bazı yağmalar dahi yapmıştır.115
I. Alexios Komnenos gelen Haçlı kuvvetlerinin Bizans’a zarar vermemesi ve kendi emrinde kalması için önlemler almıştır. Bazılarına para vermiş bazılarına da bağlılık yemini ettirmiştir. Bu koşullar sağlandıktan sonra Haçlı kuvvetleri Konstantinopolis üzerinden Anadolu’ya geçebileceklerdir. Haçlıların fethettiği yerlerin I. Alexios’un yönetimine girmesi onun amacıydı fakat bu durum Haçlıların pek hoşuna gitmemekteydi. Bizans açısından Türkler geri püskürtülmeli ve Anadolu’daki otorite tesis edilmeliydi.
2.2. Bizans İmparatorluğu ve Katolik Batı Dünyası İçin Birinci Haçlı Seferinin