Birinci Beş Yıllık Planlı Kalkınma Dönemi (1963-1967)

Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 16 Ekim 1962 tarihli ve 77 sayılı Uzun Vadeli Planın Yürürlüğe konması ve Bütünlüğünün Korunması hakkındaki Kanun hükümlerine uygun olarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan Karma Komisyonu, Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisinde görüşülüp 21 Kasım 1962 tarihinde onaylanmış ve 3 Aralık 1962 tarihli ve 11272 sayılı Resmî Gazete ‘de yayınlanmıştır(http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/ plan1.pdf,Erişim Tarihi:22.12.2017).

Kalkınma Bakanlığı’nın birinci beş yıllık kalkınma planında hidrolik enerji kaynak potansiyelinin fazla olduğunu ancak ülkemizce iyi değerlendirilmediği konusu üzerinde durulmuş ve bu enerjiden daha verimli yararlanabilmek adına tedbirler alınmıştır. Bu dönemde ticari olmayan odun, tezek, tarım atıklı yakıtlar fazla kullanıldığı ve bu durumu bir an önce önlemek adına halka ucuz ve aynı zamanda sağlık koşullarına uygun yakıt sağlamanın üzerinde çalışılan bir amaç olduğu birinci beş yıllık kalkınma planında belirtilmiştir.

42

Tablo 2. 4. Birincil Enerji Kaynaklarımızın Durumu Birincil enerji kaynağı Kapasite (Rezerv) (1 Milyon Ton) (1 Milyar Kwh) 1961’de kullanılan

Miktar Taşkömürü Toplama (1 Milyon Ton) eş değeri orantısı (1 Milyar Kwh) Bin ton

Taşkömürü 1,500 4 4 000 20,0 Linyit 0,847 3 1 620 8,2 Petrol ürünleri (*) 1,65 2 508 12,6 Fuel-Oil (**) 0,25 410 2,1 Hidrolik enerji 53,0 1,3 650 3,3 Yıllık Odun 13,1 5 764 29,0 Tezek ve tarım artıkları (Yıllık) 17, 500 14,0 4 900 24,8 Toplam 19 852 100,0 Kaynak:http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1. pdf,Erişim Tarihi:22.12.2017.

Tablo 2.4’ te görüldüğü üzere 1961 yılında enerjinin %54’ü ticari olmayan odun, tezek, tarım artıklarından temin edilmektedir. Enerjinin bu kaynaklardan temini ülke ekonomimiz için ciddi olumsuzluklara sebebiyet vermektedir.

Odun, tezek ve tarım artıkları gibi başka bir alanda verimli bir şekilde kullanılabilecek kaynakların enerji karşılamada kullanılması, bu kaynakların kullanacağı alanlarda yerlerine geçecek başka bir madde arayışına geçilmesine dolayısıyla da çare olarak ithalat ile karşı karşıya kalınmaktadır. 1950-1961 yılları arası enerji tüketimine baktığımızda 11 yıllık süreç içerisinde yaklaşık %5 artış gerçekleşmiştir.

43 Tablo 2. 5. Türkiye’de Enerji Tüketimi

YILLAR TOPLAM TÜKETİM

Milyon Ton Yıllık ortalama Artış (%) Nüfus başına kullanılan enerji (Kg.) Evlerde kullanılan enerji Milyon Ton Yıllık ortalama artış 1950 12 664 — 605 8,9 — 1955 15 558 4,2 647 10,6 2,5 1960 19 296 4,4 694 12,6 2,5 1961 19 852 2,9 694 12,8 1,5 Kaynak:http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1. pdf, Erişim Tarihi:22.12.2017.

(*) Türkiye'nin sahip olduğu rafineri kapasitesi 4,7 milyon ton ham petrolü işleyebilecek durumdadır.

(**) Bir rafineri ürünü olayı olan sıvı petrol gaz (LPG) ülkemizde çok yeni kullanıldığından 1961 yılındaki değeri oldukça düşüktür. İlerde tam olarak kullanılmaya başlansa dahi dengedeki yeri yine çok düşük olacağından genel enerji dengesi içinde ihmal edilmiştir.

Tablo 2. 6. Enerji Talebi (Taşkömürü milyon ton eşdeğeri)

Kaynak:http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1. pdf, Erişim Tarihi:22.12.2017.

1963 1967 1977

Evlerde kullanılan enerji 13,6 15,4 20,6

44

Tablo 2.6 ‘de görüldüğü üzere her geçen yıl insanların evde enerji tüketimi oranı artmıştır. Bunun ana sebebi değişen dünyanın bir sonucu olan teknolojide yüksek düzeyde gelişimlerin yaşanmasıdır.

Birinci beş yıllık kalkınma planında insanların artan enerji talebinin olabildiğince birincil kaynaklardan sağlanması hedef olarak belirtilmiştir. Bu kalkınma planında üretim hedefi olarak petrol arama çalışmalarına rağmen ülkemiz enerji ihtiyacının ancak %20 sinin yerel petrol kaynaklarından temin edile bilindiğinin geri kalanının ham petrol olarak ithal edilmesi ve petrol dışındaki tüm ülkemiz enerji ihtiyaçlarının yurt içinden sağlanacağı belirtilmiştir.

Tablo 2. 7. Birincil Enerji Kaynaklarının Kullanışı (%)

1963 1967 1977 Taşkömürü 19,2 17,4 15,0 Linyit 95 11,6 20,0 Petrol Ürünleri 12,9 14,3 20,5 Fuel-Oil 3,5 11,1 21,0 Hidrolik enerji 4,1 4,2 8,5 Odun 28,3 22,3 10,00 Tezek 2,5 18,6 5,0 TOPLAM 100,0 100,0 100,0 Kaynak:http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1. pdf, Erişim Tarihi:22.12.2017.

Birinci beş yıllık kalkınma planında halkın sağlığına uygun ve ekonomik yakıt temini sağlamak ana hedeflerden biridir. Bu doğrultuda birinci kalkınma planının uygulandığı 1963-1967 yılları arasında kok kömürü sadece taşkömüründen elde edilmekte olup kok kömürü talebini karşılayabilmek adına şehirlerde yeni kok fabrikaları kurmak adını yatırım yapma kararı alınmıştır.

45

Kalkınma planının “elektrik” bölümünde belirtildiği üzere o yıllarda Türkiye nüfusunun %30,5’i elektriğin gücünden faydalanmaktadır. (http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1.pdf,Eriş im Tarihi:22.12.2017).

Tablo 2. 8. Elektrik Üretiminin Birincil Enerji Kaynaklarına Bölünüşü

ÜRETİM KAPASİTE(MİLYON kWh) HİDROLİK Biriktirmen 1073 1374 Akarsu 203 388 TERMİK Kömür 1486 2700 Akaryakıt 245 420 Ötekiler 43 12 TOPLAM 3050 4894 Kaynak:http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1. pdf,Erişim Tarihi:22.12.2017.

Birinci beş yıllık kalkınma planında 1963-1967 yıllarını kapsayan enerji politikası (http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1.pdf, Erişim Tarihi:22.12.2017);

 Ticari yakıtlar, iktisadi biçimde işletilen birincil enerji kaynaklarından üretilen yakıtların maliyetini ve rezerv durumunu yankı uyandıran fiyatlarla arz edilecektir. Böylece enerji kaynaklarının kullanılışı yurt ekonomisine uygun olacaktır.

46

 Enerji türlerinin fiyatları, maliyet ve yurdumuzda bulunabilme durumuna göre ayarlanacaktır ve bu fiyatlar enerjinin teknik bakımdan en uygun yerde kullanılmasını sağlayacak ve ileri tekniklere özendirecek şekilde tespit edilecektir.

 Tüketenlerin yüksek verimli araçlar kullanması ile enerji tasarrufu teşvik edilecektir.

Bu doğrultuda birinci kalkınma planında alınan tedbirler ise (http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/9/plan1.pdf, Erişim Tarihi:22.12.2017);

 Elektrik işleri bir elden yöneltilecektir. Türkiye Elektrik Kurumu hemen kurulacak, bütün testler bu Kuruma bağlanacaktır.

 Yurdumuzdaki bütün linyit yataklarının kapasite, üretim nitelikleri ve gerekli yatırım tutarlarını belirtecek ivedi ve kapsayıcı bir inceleme yapılacaktır..

 Yurdumuzdaki bütün linyit yataklarının kapasite, üretim nitelikleri ve gerekli yatırım tutarlarını belirtecek ivedi ve kapsayıcı bir inceleme yapılacaktır.

 Şehir ve kasabalardaki kalorifer ocaklarında kömür, linyit ve fuel-oil' in uygun olarak yakılmamasından meydana gelen sağlığa zararlı duman, toz gibi olumsuzlukların azaltılması ve hatta yok edilmesini sağlayacak kanuni tedbirler alınacaktır.

 Elektrikten alınan vergiler basitleştirilecektir.