Nakit Üreten Birimlerde Değer Düşüklüğü Zararının Hesaplanması ve Kaydı Değer düşüklüğü zararı, bir varlığın defter değerinin geri kazanabilir tutarını aşan kısmını

ifade eder. Yeniden değerleme sonucunda varlığın kayıtlı değeri azalmışsa, bu azalma gider olarak mali tablolara alınır. Ancak, söz konusu varlıkla ilgili olarak daha önce bir yeniden değerleme fonu oluşturulmuşsa, azalış ilk olarak söz konusu hesaptan düşülür. Değer azalışının yeniden değerleme fonundan yüksek olması durumunda, artan kısım gelir tablosu ile ilişkilendirilir.

Bir varlıkta değer düşüklüğü olabileceğine ilişkin herhangi bir gösterge varsa, varlığın geri kazanılabilir tutarı tahmin edilir. Varlığın geri kazanılabilir tutarını tahmin etmek mümkün değilse, işletme varlığın ait olduğu nakit üreten birimin geri kazanılabilir tutarını belirler.

Nakit üreten birim, diğer varlık veya varlık gruplarından önemli ölçüde bağımsız olarak sürekli kullanımında nakit girişi sağlanan en küçük ayrıştırılabilir varlık grubunu ifade etmektedir. Bir varlık veya varlıklar bu özelliklere sahipse, geri kazanılabilir tutar bu varlık veya varlıkların ait oldukları birim için belirlenir. Nakit üreten birimin de geri kazanılabilir

29 tutarı net satış fiyatı ile kullanım değerinin yüksek olanıdır.Nakit üreten birimin kayıtlı değeri;

birimlerle ilgili varlıkların kayıtlı değerini içerir, yükümlülükleri içermez. Çünkü nakit üreten birimin net satış fiyatı ve kullanım değeri belirlenirken , yükümlülükler ile ilgili nakit akımları hariç tutulur. Nakit üreten birimin geri kazanılabilir tutarı, kayıtlı değerinden düşükse, fark değer düşüklüğü olarak kayda alınır. Değer düşüklüğü ilk olarak, varsa, nakit üreten birimdeki şerefiyeden düşülür. Kalan kısım, birimdeki her bir varlığın kayıtlı değeri oranında diğer varlıklara dağıtılır.. Değer düşüklüğünü, dağıtılırken varlığın kayıtlı değerindeki azaltma:

• Net satış fiyatından,

• kullanım değerinden, ve

• Sıfırdan en yükseğinin altına inmemelidir.

Örnek:

A işletmesinin 5 makineden oluşan nakit üreten birimi mevcuttur. Birimdeki makinelerin kayıtlı değerleri aşağıdaki gibidir:

Makine A 20.000 %16

Makine B 40.000 %32

Makine C 30.000 %24

Makine D 15.000 %12

Makine E 20.000 %16

Toplam 125.000 %100

Nakit üreten birimde yer alan tüm makinelerin faydalı ömürleri 4 yıl olarak belirlenmiştir.

Tahmini elden çıkarma maliyetleri düşüldükten sonraki net satış fiyatları toplamı 84.500’dür.

Nakit üreten birimin 4 yıllık nakit akışlarının net bugünkü değeri %5 iskonto oranıyla aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.

YILLAR NAKİT GİRİŞLERİ NAKİT ÇIKIŞLARI NAKİT AKIŞLARI NBD FAKTÖRLERİ NAKİT

AKIŞLARININ NBD

T 1 75.000 28.000 47.000 0,95238 44.761,91

T 2 80.000 42.000 38.000 0,90703 34.467,12

T 3 65.000 55.000 10.000 0,86384 8.638,38

T 4 20.000 15.000 5.000 0,82270 4.113,51

240.000 140.000 91.980,91

30 Nakit üreten birimin kullanım değeri 91.981 olarak bulunmuştur. Bu değer, net satış fiyatını (84.500) aştığı için geri kazanılabilir değer olarak kullanım değeri alınır. Kullanım değer ile kayıtlı değeri arasındaki fark 125.000 – 91.981 = 33.019 nakit üreten birimin değer düşüklüğünü ifade eder ve birimi oluşturan varlıklara oransal olarak tahsis edilir.

Makine A 33.019 x %16 = 5.283 Makine B 33.019 x %32 = 10.566 Makine C 33.019 x %24 = 7.925 Makine D 33.019 x %12 = 3.962 Makine E 33.019 x %16 = 5.283

33.019

6.. KARŞILIK GİDERLERİ 33.019

2..MDV DEĞER

DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI -MAKİNE A 5.283 -MAKİNEB 10.566 -MAKİNE C 7.925 -MAKİNE D 3.962 -MAKİNE E 5.283

33.019

Örnek

Bir maden şirketi, madencilik faaliyetlerini desteklemek için özel bir demiryoluna sahiptir.

Özel demiryolu sadece hurda değerinden satılabilir ve madenin diğer varlıklarından kaynaklanan nakit girişlerinden geniş ölçüde bağımsız nakit girişleri yaratmamaktadır. Özel demiryolunun geri kazanılabilir tutarını tahmin etmek mümkün değildir; çünkü kullanım değeri belirlenemez ve muhtemelen hurda değerinden farklıdır. Bu nedenle işletme, özel demiryolunun ait olduğu nakit yaratan birimin, yani bir bütün olarak madenin, geri kazanılabilir tutarını tahmin eder.

2.5. Şerefiye

Şerefiye, bir işletme devralınırken katlanılan maliyet ile söz konusu işletmenin gerçeğe uygun değerle hesaplanan net varlıklarının (öz varlık) değeri arasındaki olumlu farktır. Hem işletme

31 birleşmesi esnasında hem de sonraki dönemlerde şerefiyenin nasıl muhasebeleştirileceğine ilişkin hükümler KOBİ TFRS Bölüm 19 ve TFRS 3 “İşletme Birleşmeleri” ile KOBİ TFRS Bölüm 27 ve TMS 36 “Varlıklarda Değer Düşüklüğü” ile ilgili Standartlarda ele alınmıştır.

Ayrıca, KOBİ TFRS Bölüm 9 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar ile “TMS 27 Konsolide ve Bireysel Mali Tablolar”da, konsolidasyon şerefiyesinin muhasebeleştirilmesi ile ilgili olarak TFRS 3’te yer alan düzenlemelere atıf yapılmıştır.

İşletme birleşmesinde elde edilen şerefiye, bireysel olarak tespit edilmeleri ve ayrı olarak muhasebeleştirilmeleri imkanı olmayan varlıklardan beklenen gelecekteki ekonomik yararlar için devralan tarafından yapılan ödemeyi ifade eder. Şerefiye TMS 38 ve KOBİ TFRS Bölüm 18 kapsamında ele alınmamıştır ve maddi olmayan duran varlık olarak aktifleştirme kriterlerini taşımaz, çünkü diğer varlıklardan ayrıştırılabilir değildir, onlardan ayrı satılamaz, somut bir mal üretiminde kullanılamaz niteliktedir. Bu nedenle TMS’lere uygun bilançolarda şerefiye maddi olmayan duran varlıklar içinde sınıflanmaz. Ancak ülkemizde Tekdüzen Hesap Planında şerefiye maddi olmayan duran varlıklar grubu içinde yer almaktadır. Şerefiye bir işletmenin iyi bir kuruluş yerinin olması, iyi bir şöhrete ve iş hacmine sahip olması, rakip işletmelerden daha fazla kar elde etmesini sağlamak gibi nedenlerle ortaya çıkar, şerefiyenin muhasebeleştirilmesi ve bilançoda gösterilmesi için bedelinin ödenmiş olması gerekir.

Standartlara göre işletmenin kendi içinde yarattığı şerefiyenin aktifleştirilmesi mümkün değildir. Ancak işletmelerin birleşmesi halinde satın alan işletmenin bilançosunda veya konsolide bilançonun aktifinde yer alır. Şerefiye bedeli devralınan işletmenin varlıklarının ve borçlarının gerçeğe uygun değerine göre dağıtılır.

Pozitif şerefiye, bir işletmenin satın alınması halinde satın alan işletmenin, satın aldığı işletmedeki tüm mal varlıklarının toplam piyasa değerlerinin üzerinde bir ödemede bulunması halinde ortaya çıkan fazlalıktır. Bu fazladan ödenen tutar satın alınan işletmenin normalin üzerinde getiri sağlayan bir yapısı olduğu düşüncesinden kaynaklanmaktadır. Şerefiye;

alacaklar, stoklar, patent ve benzeri gayrimaddi haklar gibi tek başına pazarlanabilecek ya da satılabilecek bir varlık değildir.

Negatif şerefiye, satın alınan işletmenin tüm varlıklarının toplam piyasa değerinden daha düşük bir bedelle satın alınması nedeniyle ortaya çıkan farktır. Ve bu fark edinim tarihinde gelir kaydedilir. Negatif şerefiye, genellikle ekonomik depresyon dönemlerinde karşılaşılan bir

32 olgudur. Bu durum genellikle, işletmenin hisse senetlerinin piyasa değerlerinin, defter değerlerinin altına düştüğü dönemlerde ortaya çıkmaktadır.

KOBİ TFRS uygulayanlarda, şerefiye yeniden değerleme işlemine tabi tutulmaz. Dönem sonlarında şerefiyenin defter değeri= maliyet – birikmiş itfa payı- birikmiş değer düşüklüğü karşılığı ile değerlenir. KOBİ TFRS'yi kullananlar şerefiyeye faydalı ömrü süresince amortisman ayırır. Yararlanma sürelerinin belli olmaması durumunda, on yıllık sürede eşit taksitlerle itfa olunarak yok edilir. Faydalı ömrünü tamamladığında şerefiye hesabı, birikmiş amortisman tutarı ile ters çevrilerek hesap kapatılır.

Tam set TMS/TFRS uygulayanlar şerefiyeye amortisman uygulamaz, değer düşüklüğü karşılığı ayırır. Her yılın sonunda TMS 36 “Varlıklarda Değer Düşüklüğü” Standardına göre değer düşüklüğü testine tabi tutulur. Eğer işletmenin ileride sağlayacağı gelirde düşme bekleniyor ise değer düşüklüğü zararı kaydedilir ve böylece şerefiyenin bilançoda gerçeğe uygun değeri ile gösterilmesi sağlanır. Bu nedenle şerefiye için ertelenmiş vergi alacağı da hesaplanmaz.( Kaval, 2005,354)

TMS 36’da yer alan değer düşüklüğü modeline göre, şerefiyenin geri kazanılabilir değerinin tespitinde zorluk yaşanmaktadır. Çünkü şerefiyenin kendine ait bağımsız bir kullanım değeri yoktur ve şerefiyeye ait doğrudan bir nakit akışı yoktur. Şerefiyenin net satış fiyatı da yoktur, çünkü ilgili olduğu varlıktan bağımsız olarak satılamaz. Bu açıdan şerefiyenin değer düşüklüğünün belirlenmesi için gerekli olan geri kazanılabilir tutar, şerefiyenin ait olduğu nakit üreten birim için belirlenir. Bu anlamda nakit üreten birim, edinilen işletmedir.

Edinilen işletmenin nakit üreten birim olarak tanımlanabilmesi için, nakit akışına sahip olması gerekir. Bu da ancak işletme tarafından üretilen çıktıların aktif bir piyasası olması halinde mümkündür.

Örneğin, X işletmesi, elektronik teçhizat üretmektedir. Yalnızca kendi ürettiği ürünlerde kullanılabilecek olan mikroçipleri üreten Y işletmesini satın almıştır. Mikroçipler özel dizaynlarından ötürü diğer işletmelerin ürettiği ürünlerde kullanılamamaktadır. Bu durumda Y işletmesi nakit üreten birim değildir, çünkü ürettiği ürünler için aktif bir piyasa yoktur. Y işletmesinin ürettiği mikroçiplerin kalitesini fark eden diğer işletmeler, teknolojilerini değiştirerek ürettikleri ürünlerde Y işletmesinin mikroçiplerini kullanmaya karar vermişlerdir.

Böylece Y işletmesi diğer işletmelere de mikroçiplerini satmaya başlamıştır. Bu durumda Y işletmesi nakit üreten birim haline gelmiştir. Çünkü ürettiği ürünler için aktif bir piyasa vardır.

33 Nakit üreten birim ile ilgili başka bir örnek vermek gerekirse, A işletmesi daha önceden başka işletmelere yaptırdığı dağıtım fonksiyonunu üstlenmesi amacıyla B işletmesini satın almıştır.

B işletmesi sadece A işletmesinin dağıtım işlerini yapmaktadır. Bu durumda B işletmesi nakit üreten birimdir, çünkü ürettiği bütün hizmetler A işletmesi tarafından satın alınsa da, oluşturduğu dağıtım hizmetleri için aktif bir piyasa bulunmaktadır.

Nakit üreten birim için değer düşüklüğü, birimin geri kazanılabilir tutarı kayıtlı değerinden düşük olduğunda mali tablolara alınır. Birimin geri kazanılabilir tutarı, kullanım değeri ve net satış fiyatından büyük olanıdır. Nakit üreten birimin kayıtlı değeri, yalnızca birimler ile ilgili varlıkların kayıtlı değerini içerir; yükümlülükleri içermez. Bunun nedeni, nakit üreten birimin net satış fiyatının ve kullanım değerinin, yükümlülükler ile ilgili nakit akımları hariç tutularak belirlenmesidir.

Örneğin, edinilen işletmede varlık tutarı 500, borç tutarı 100 ise ve konsolidasyon şerefiyesi 300 olarak hesaplanmışsa, nakit üreten birim olan işletmenin kayıtlı değeri 800 olarak bulunur.

Yükümlülükler hesaba katılmaz.. (Deloitte, 2004,33)

Nakit üreten birimin geri kazanılabilir tutarı ile kayıtlı değerinin karşılaştırılması suretiyle bulunan değer düşüklüğü, birim varlıklarının kayıtlı değerini azaltmak amacıyla ilk olarak nakit üreten birime ait şerefiyenin, daha sonra birimdeki her bir varlığın kayıtlı değerinden düşülür. Eğer söz konusu varlıklara ilişkin önceden bir yeniden değerleme fonu oluşturulmuşsa, değer düşüklüğü zararı öncelikle söz konusu hesaptan düşülür, kalan tutar gelir tablosu ile ilişkilendirilir. Buna göre, şerefiyenin değer düşüklüğü testi ve kayıtlanması iki aşamadan oluşmaktadır:

1. Şerefiyenin ilgili olduğu nakit üreten birimin geri kazanılabilir değerinin ölçülmesi (kullanım değeri ve net satış fiyatından büyük olanı)

2. Değer düşüklüğü zararının nakit üreten birimin şerefiyeyi de içeren varlıklarının kayıtlı değerine tahsis edilmesi

Değer düşüklüğünü tahsis ederken, nakit üreten birimin kayıtlı değeri; net satış fiyatı, kullanım değeri veya sıfırdan en yükseğinin altına inmemelidir.

34 Örnek:

A işletmesi B işletmesini T1 yılında edinmiştir. Konsolidasyon tarihinde B işletmesinin varlıkları ve ortaya çıkan şerefiyenin kayıtlı değerleri aşağıdaki gibidir.

Kayıtlı değeri işletmesinin kullanım değerini belirlemek için işletmeden beklenen gelecek nakit akışlarının net bugünkü değeri hesaplanır. İskonto oranı %15 olarak alınmıştır.

Yıllar Gelecek nakit

B işletmesinin kullanım değeri 106 olarak belirlenmiştir. B işletmesinin şerefiyeyi de içeren varlıklarının kayıtlı değeri ile hesaplanan kullanım değeri arasındaki fark değer düşüklüğü zararıdır. (180-106=74) Bu değer düşüklüğü öncelikle şerefiyeye ve sonra, nakit üreten birimdeki (B işletmesi) her bir varlığın kayıtlı değerine dayanarak oransal olarak dağıtılır. Bu durumda 74 TL’lik değer düşüklüğünün 30 TL’lik kısmı önce şerefiyeden mahsup edilir.

Kalan 44 TL’lik değer düşüklüğü ise, B işletmesinin diğer varlıklarına oransal olarak tahsis edilir.

35

6..KARŞILIK GİDERLERİ 30

2..ŞEREFİYE DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI 30

Varlık Kayıtlı değer Oran Değer düşüklüğü

Makineler 60 %40 17,6

Binalar 90 %60 26,4

150 44

6..KARŞILIK GİDERLERİ 44

2..MDV DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI -Makineler (B Ort) 17,6

-Binalar (B Ort) 26,4

44