Bireysel Kariyer Planlamada Etkili Faktörler

a) Demografik Faktörler

Bireyleri kariyer aşamasında en çok etkileyen faktörler arasında demografik faktörler yer almaktadır. Bu demografik faktörler arasında kişiye özgü yetenek ve özellikler, aile, yaş ve cinsiyet gibi unsurlar yer almaktadır (İbiş, 2011: 22-25). Bu kısımda bu unsurlar kısaca ele alınmaktadır.

Kişisel Özellik ve Yetenekler

John Holland’ın yapmış olduğu araştırma bireyler kendi özelliklerine uygun bir meslek sahibi olmayı arzu ettiklerini ortaya koymuştur. Bundan ötürü kişi kendi özelliklerinin ne kadar farkında olur ise kendisine uygun olan bir meslek seçme ihtimali o kadar olasıdır. Kişi kendisine uygun olan mesleği seçtiği takdirde ise yaptığı işten daha fazla keyif alır ve daha verimli çalışır. Bu zincirin ilk halkasını kişinin kendi özelliklerinin farkında olması oluşturur (Seçer, 2013: 50). Kişisel özellik ve yetenekler kişinin iş yaşamının başından sonuna kadar sürekli olarak önem arz etmekte olan faktörlerdir.

Yaş

Bireylerin yaşları değiştikçe kariyer beklentileri ve kariyer düşünceleri de değişmektedir. Çoğu insan küçük yaştan itibaren ileride hangi mesleği yapacağına dair planlar tasarlamaktadır. Ancak bu planlar genellikle gerçek dışı ve hayalidir. Kişinin yaşı ilerledikçe bu hayali düşünceler yerini daha gerçekçi bir tutum

gerektiren durumlara bırakacaktır. (Pekkaya ve Çolak, 2013:799). Çeşitli yaşam evrelerinden geçen bireylerin bu evreler içerisinde kariyer planlamaları da farklı olarak şekillenecek ve değişecektir. Bireylerin dönemsel olarak sahip olduğu bu evreler çocukluk, ergenlik, olgunluk ve ihtiyarlık evreleri şeklinde sınıflandırılabilir (İbiş, 2011: 22-24). Yaştan yaşa kişilerin yetenekleri, bilgileri ya da düşünceleri gibi kişiye has durumlar değişiklik gösterebilir.

Cinsiyet

Bireylerin cinsiyeti de kariyer planlama süreci ve meslek seçimini etkileyen demografik faktörler arasında yer almaktadır. Genel tabloya bakıldığında mesleklerin birçoğunu kadınlar ve erkekler beraber yapabilmektedir. Ancak bazı mesleklere kadınlar erkeklerden bazılarına ise erkekler kadınlardan daha yatkındır. Yine bazı meslekler kadın işi bazıları ise erkek işi olarak tanımlanmaktadır. Buna örnek olarak kadınların vinç operatörü olarak görev yapamamaları verilebilir (Sav, 2008: 59). Bazı mesleklerin erkeklere bazılarının ise kadınlara hitap etme özelliği olması bakımından cinsiyet faktörü kariyere etki eden bir unsurdur.

Aile

Kariyer üzerinde aile faktörünün etkisi üzerinde pek çok araştırma yapılmış olsa da bu araştırmaların bazıları anlamsız sonuçlar verirken bazılarında ise anlamlı sonuç ortaya çıkmıştır. Bu sonuçların bazılarının anlamsız olmasının sebebi, aile faktörünü nicel olarak ölçebilmenin zorluğudur (Kuzgun, 2000: 109-115).

Ancak bireylerin sahip oldukları aileler bireylerin meslek seçimlerinde etkili olabilmektedirler. Ailenin yapısı, kültürü, gelir seviyesi ve bireyi yönlendirmesi kişinin kariyerine etki eden önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Belli seviyede bir statüye sahip olan bireylerin o statüye uygun işlerde çalışması beklenmektedir. Örneğin, üst düzey statü kazanmış bir bireyin alt kademelerde çalışması beklenilen bir durum değildir. Bireyler bazen bazı mesleklerle ilgilenseler ve bu mesleği yapabilecek kabiliyette olsalar bile, aileleri bireylerin o işte çalışmasını istemeyebilir ve birey ve aile arasında sorunlar yaşanabilir (Seçer, 2013: 51). Aile ve birey arasında çıkan bu sorunlar sonuç olarak bireyin mutsuz hissetmesine ve işine odaklanamamasına neden olabilir.

Meslek seçiminde demografik faktörlerin yanında çevresel faktörler de bireyleri etkilemektedir. Bu çevreler faktörler arasında sosyal ve ekonomik faktörler, kültürel faktörler ve yasal faktörler yer almaktadır (Adıgüzel, 2008: 75-85). Şimdi bu faktörleri detaylandıralım.

Sosyo-Ekonomik Faktörler

Kariyer planlama sürecinde bireyleri etkileyen çevresel faktörlerden ilki kişinin sosyal ve ekonomik açıdan bulunduğu durumudur. Yapılan araştırmalar kişinin yaşadığı sosyal çevresi ile kariyeri arasında sıkı bir ilişkinin olduğunu göstermektedir. Örneğin, eğitim seviyesi düşük bir evebeynin çocuklarının genellikle yüksek beceri gerektirmeyen işlerde çalıştığı ve sosyal statüleri daha yüksek olan yönetici veya profesyonel iş sahibi evebeynlerin çocuklarının ise yine genellikle yönetici ya da diğer profesyonel meslekleri tercih ettikleri, yapılan araştırmalar neticesinde ortaya konmuştur (Can vd., 2001: 166). Her ne kadar genel manada sosyal ve ekonomik faktörler kişinin iş hayatı için etkili olsa da eğitim seviyesi düşük bir insan da azmederse üst düzeyde bir iş sahibi olabilir.

Kültürel Faktörler

Kültür faktörü de kişinin kariyerine etki eden etmenler arasında yer almaktadır. Günümüz dünyasında bireylerin artık bütünlükten sıyrılarak ben merkezli bir tutum sergilediklerini görmekteyiz. Kişileri ben merkezli bir tutuma iten popüler kültür, kişiler arası rekabet düzeyinin hat safhaya çıkaran önemli bir faktördür. Kişiler popüler kültürün etkisi ile meslek seçiminde hangi mesleklerin diğerinden daha fazla kabul göreceğine yönelik olarak hareket edebilmektedirler. Bu durum da bazı hallerde kişiyi yanlış meslek tercihlerine yönlendirebilir (Seçer, 2013: 52). Dolayısı ile kültürel faktörler zaman zaman kişiyi doğru mesleğe yönlendirerek kişinin yararına bir duruma neden olabileceği gibi bazen de yanlış meslek tercihlerine neden olarak kişiyi zarara uğratabilir.

Yasal Faktörler

Yasalar çerçevesinde düzenlenmiş ve herkesin uyması gereken bir takım zorunluluklar vardır. İşte bu zorunlulukları yasal faktörler başlığı altında irdeleyebilmek mümkündür. Bireylerin kariyer planlama sürecini düzenlenmiş olan yasalar da oldukça etkileyebilmektedir. Tüm erkek Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları

için askerliğin belli bir yaştan sonra zorunlu olması yasalarla düzenlenmiştir ve bu zorunluluk ilgili olan herkesi kapsamaktadır. İşe alınacak bireylerin askerlikle bir ilişkisinin bulunup bulunmadığına örgütler tarafından genellikle dikkat edilmektedir. Buna benzer şekilde öğretmenlik gibi doğu hizmetinin zorunlu olduğu meslek grupları da yasalarla düzenlenmiştir. Bireye göre sürenin fazla olması, görev yapılacak yerin bireyin ailesine uzak olması ve şartların daha ağır olması gibi nedenlerden ötürü herkesin bu meslekleri yapabilmek için talepte bulunması beklenmemektedir (Seçer, 2013, 51). Dolayısıyla yasal prosedürler ve örgüt sürekli bir ilişki içerisindedir.