Bireysel Haklar

Düzenlendikleri hukuk alanına göre haklar, özel haklar ve kamu hakları olmak üzere ikiye ayrılır. Özel haklar özel hukuktan, kamu hakları ise kamu hukukundan doğan hakları

370

CLAUDE, I; National Minorities: An İnternational Problem, Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1955, s.54-55, Akt. PREECE; a.g.e., s.24.

371 PREECE; a.g.e., s.24. 372 McCHESNEY; a.g.e., s.85. 373 ARSAVA; a.g.e., s.27. 374

PAREKH, Bhikhu; Çokkültürlülüğü Yeniden Düşünmek Kültürel Çeşitlilik ve Siyasi Teori, Çev.: Bilge Tanrıseven, Phoenix Yay., 1. Bası, Ankara, 2002, s.272.

375

ÇAVUŞOĞLU; a.g.e., s.54. 376

karşılar.377 Konumuz açısından ilgili grup, kamu hakları olup, bunlar; kişilerin, devlet karşısında, devletle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve kamu hukukundan doğan haklarını ifade eder.378 Kamu hakları379, bireysel ve kolektif olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.380

Bireysel hakları; kişilerin tek tek, birey olarak, doğrudan sahip oldukları haklar ya da bireylerin sadece kendileri için talep edebilecekleri güvenceler olarak tanımlamak mümkündür.381 İnsan hakları, medeni haklar ve temel özgürlükler bu alanda değerlendirilmekle382 birlikte, temel hakların kolektif boyutu da kabul edilmektedir383.

Feodalizmin, bireylerin siyasal haklarını ve ekonomik imkanlarını, ait oldukları gruba göre tanımlamasına bir tepki olarak ortaya çıkan liberal demokrasi, grup üyeliklerine bakılmaksızın, tüm bireyler için eşitlik ve özgürlük esasına dayanarak, temel medeni ve siyasi hakları güvence altına almayı amaçlar.384

J. Donnelly, sadece bireyler insan olabileceğine göre insan haklarına da ancak bireylerin sahip olabileceğini savunmaktadır. Buna göre; bireyler hem tek tek hem de bir topluluğun üyesi sıfatıyla, insan haklarına sahiptirler. İnsan haklarının sözkonusu edilebilmesi için toplumun varlığı gerekmekle beraber, bir topluluk üyeliği vasıtasıyla sahip olunan haklar, o topluluğun hakları olarak nitelenemezler. Bireylerin topluma karşı bir takım yükümlülüklerinin varlığı, toplumu bazı haklara haiz kılar. Ancak bu haklar insan hakları olarak nitelenemezler.385 Bu doğrultuda üçüncü kuşak insan haklarını da temelden reddeden Donnelly’ye göre; uluslar da dahil olmak üzere tüm gruplar hak sahibi olabilirler ancak bu haklar insan hakkı olamazlar. Çünkü bireysel insan hakları ile kolektif haklar ya da grup hakları tür itibariyle birbirinden farklıdır. Ayrıca kolektif insan hakları söylemlerinde ifade edilen haklar, devletlere bireysel hakları kolektif haklara yem etme şansı verebileceği gerekçesiyle bu türün tamamen insan hakları kümesinden reddi

377

GÖZLER, Kemal; Hukuka Giriş, Ekin Kit. Yay., Bursa, 1998, s.321. 378

BOZKURT, Enver; Hukukun Temel Kavramları, 3. Baskı, Nobel Yay., Ankara, 2002, s.180. 379

Bu çalışmada hak ile özgürlük kavramları, tartışmalardan soyut olarak, aynı anlamda kullanılacaktır. 380

KABOĞLU, İbrahim Ö.; Kolektif Özgürlükler, DÜHF Yay., Diyarbakır, 1989, s.6. 381

ARSAVA; a.g.e., s.68

382

KIMMINICH, O.; Regelungen der Minnderheiten - und Volksgruppenprobleme in der Vergangenheit, s.51, Akt. ARSAVA; a.g.e., s.68.

383

HAEBERLE, P.; Verbaende als Gegenstand Demokratischer Verfassunglehre, s.481, Akt. ARSAVA; a.g.e., s.68.

384

KYMLICKA; a.g.e., s.71. 385

DONNELLY, Jack; Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, Çev.: Mustafa Erdoğan-Levent Korkut, Yetkin Yay., Ankara, 1995, s.30-31.

önerilmektedir. Tabi bu kolektif hakların reddi olarak yorumlanmamalıdır. Kolektif haklar, bireylerin bir grup üyesi sıfatıyla kullanabildikleri haklar niteliğinde varlığını bulur.386 Ayrıca; ‘Bütün insan haklarının özneleri bireylerdir ve bireyler de toplulukların üyeleridirler. Kişiler insan haklarına hem bağımsız bireyler olarak hem de birer topluluk üyesi olarak sahip olabilirler.”387 1982 anayasasında bireylerin kamu hakları kişisel haklar, sosyal ve ekonomik haklar ve siyasal haklar kategorilerinde düzenlenmiştir. 388

Münferit bireylerin, belli bir gruba aidiyeti ilan edebilme hakları ulusal grup haklarının dayanağı olarak gösterilirken389 Arsava, azınlıkların korunmasında grup himayesinin gerekli olduğuna, kültürün, dilin ve dinin korunmasının, ancak bunların ortak kullanım ve icrası ile mümkün olabileceğine, bireyin tek başına kültüre sahip çıkamayacağına dikkat çekmiştir. Bunların ayrıca bireysel hak olarak da değerlendirilmesi gerekmektedir.390

Azınlık kimlikleri doğrudan bir gruba mensubiyete dayandırılmakta, bireysel haklar da genelde bu grubun yararına kullanılmaktadır. Ancak bazen, bireysel hakların kullanılması, grubun aşınmasına sebep olabileceği için grup içinde de bireysel haklara sınırlama getirilebilmektedir.391

Medeni ve Siyasal Haklar Sözleşmesinin 27. maddesindeki düzenlemelerde öngörülen azınlık himayesi, bireysel nitelikte öne çıkmaktadır. Ancak azınlıkların varlığının kabulü, azınlıklar grup olarak varlık gösterdiğine göre, grup olgusunun kabulünü, bu grupların kültürel, dinsel ve dilsel niteliklerini korumayı öngören düzenlemelerin -bunları korumanın, kullanmanın bir gruba mensubiyeti göstermesi dolayısıyla- ise daha çok grup himayesini çağrıştırdığı savunulmaktadır.392

27. maddenin tanıdığı haklar, bireysel haklar ile kolektif haklar arasında yer alan haklar olarak değerlendirilebildiği gibi bunları tamamen bireysel haklar veya tamamen kolektif haklar ya da her ikisini de içinde barındıran hükümler olarak değerlendirenler de mevcuttur. Arsava’ya göre, azınlık himayesi dolaylı bir grup himayesini ifade eder ve 27. madde bireysel hakları düzenlemekle birlikte, açık bir biçimde, grup himayesine dair 386 DONNELLY; a.g.e., s.153-159. 387 DONNELLY; a.g.e., s.165. 388 BOZKURT; a.g.e., s.180. 389

PERNTHALER, P.; Gruppenschutz im Volksgruppenrecht und seine Verbindung zum individuellen Minderheitenschutz, s.90 vd. Akt. ARSAVA; a.g.e., s.68.

390

ARSAVA; a.g.e., s.69, Özellikle kültürel hakların bireysel hak mı yoksa kolektif hak mı olduğu tartışması için bkz. TOK, Nafiz; Kültür, Kimlik ve Siyaset, Ayrıntı Yay., İstanbul, 2003, s.147 v.d.

391

DONNELLY; a.g.e., s.160-161 392

emareler de içermektedir. 393 Çavuşoğlu ise 27. madde ve azınlıklara dair diğer uluslararası belgelerde kullanılan ‘azınlığa mensup kişi’ ibaresinin, azınlık haklarında öznenin birey olduğuna işaret ettiğini belirtmektedir. Donnelly gibi Çavuşoğlu da hakların topluluk ya da gruplara değil, bireylere ya da tek tek topluluk/grup üyelerine ait olabileceğine dikkat çekmektedir.394