Bireysel Emeklilik Sisteminde Denetim

Bireysel emeklilik siteminde çok yönlü denetim söz konusudur. Bunlar, başta, Hazine Müsteşarlığı olmak üzere SPK ve EGM denetim mekanizmasını oluşturmaktadır. Sistem bu kurumların dışında bağımsız dış denetim, aktüeryal denetim, iç denetim ve günlük denetimden oluşmaktadır.

64

2.3.5.1. Hazine Müsteşarlığı Tarafından Yapılan Denetim

Emeklilik şirketlerinin faaliyetlerini olağan olarak yılda bir kere, olağan dışı her zaman denetleyebilir. Yapılan denetimlerde istenilen her türlü bilgi ve belgeyi Hazine Müsteşarlığına sunmak emeklilik şirketlerinin yükümlülüğüdür. Hazine Müsteşarlığınca yapılan denetimlerde ise şunlara bakılmaktadır (Altay, 2013:42):

 Emeklilik şirketlerinin kuruluş aşaması ve faaliyetlerine başlarken öngörülen şartları sağlamaya devam edip etmediğine,

 Yeterli özkaynak ve sermayeye sahip olup olmadığı,

 Şirketin organizasyon yapısı ve teknik donanımı mevcut ve potansiyel ihtiyaçları karşılayacak düzeyde olup olmadığı,

 Bildirimlerin zamanında yapılıp yapılmadığı, şirketin varlıklarının ekonomik ve sektörel gelişmelere göre yönetilip yönetilmediği,  Ödenen katkı paylarının zamanında yatırıma yönlendirilip

yönlendirilmediğine, katılımcı kayıtlarının toplanıp saklanması için gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığı,

 Katılımcı haklarının korunmasına ilişkin iyi niyet kurallarına ve emeklilik sözleşmelerindeki gibi işlem yapılıp yapılmadığına,  Hazine Müsteşarlığı tarafından öngörülen istatistiklere uygun

kayıtların tutulup tutulmadığı,

 Emeklilik planları, varsa diğer faaliyetlere ilişkin karlılık harcama ve gerekli görülen değerlendirmelerin yapılıp yapılmadığına,

 Yapılan tüm yönetimsel uygulamaların ilgili mevzuata uygun olup olmadığına bakılmaktadır.

Kurulacak şirketlerin denetimi, izin ve ruhsatların verilmesi BES’de Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılmaktadır. Hazine Müsteşarlığı, bireysel emeklilik sisteminin uygulama esasları konusunda da belirleyici olmuştur. Emeklilik şirketlerinin muhasebe standartlarına uygunluğu yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği raporlamada birliğin sağlanması için gerekli esasların toplanması gibi konular da Hazine Müsteşarlığının yetkisindedir. Aktüeryal ve bağımsız dış denetim raporlarının sonuçlarını da Hazine Müsteşarlığı değerlendirerek şirketlerin işleyişlerinide izlemektedir (Ünlüer, 2016:27).

65

2.3.5.2. Sermaye Piyasası Tarafından Yapılan Denetim

Emeklilik şirketlerinin oluşturduğu emeklilik yatırım fonlarının portföy yöneticilerinin ve saklayıcılarının faaliyetleri yılda en az bir kere SPK tarafından denetlenmektedir. Emeklilik yatırım fonlarının kuruluşundan itibaren muhasebe, belge kayıt düzeni ile bağımsız dış denetimine ilişkin SPK’nın düzenlemelerine uyması gerekir ve emeklilik yatırım fonlarının muhasebe belge ve kayıt düzeninin portföy yöneticisi dışında olması gereklidir (Yıldırım, 2011:90).

Emeklilik yatırım fonlarının hesap ve işlemleri üçer aylık ve yıllık dönemler olmak üzere bağımsız dış denetime tabi tutulmaktadır. Bu denetimin yapıldığı dönemlerde emeklilik yatırım fon varlıklarının mevzuata uygun saklanıp saklanmadığı, mevzuata uygun birim pay değerinin hesaplanıp hesaplanmadığı, kamuya açıklanan bilgilerin emeklilik yatırım fonunun yatırım performansına bağlı olarak mevzuata uygun olup olmadığına ilişkin esaslar yatırım fonu iç kontrol sistemine ait bilgiler ve bağımsız denetçi görüşünü içeren bir rapor ile hazırlanarak emeklilik şirketine ve SPK’ya gönderilmektedir (Elkatmış, 2012:43).

2.3.5.3. Emeklilik Gözetim Merkezi Tarafından Yapılan Denetim

4632 sayılı Kanun ve mevzuat uyarınca Hazine Müsteşarlığına bağlı olarak Emeklilik Gözetim Merkezi 10 Temmuz 2003 tarihinde kurulmuştur. BES’in etkili ve güvenli bir biçimde yürütülebilmesi, katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak maksadıyla emeklilik şirketlerinin faaliyetleri Hazine Müsteşarlığının günlük gözetim, denetim ve katılımcılara ait bilgilerin saklanması, kamuoyu ve katılımcıların bilgilendirilmesi için Emeklilik Gözetim Merkezi görevlendirilmiştir (Altay, 2013:43).

Şirket, katılımcı bazında gerçekleştirilen tüm işlemlerin gerçek zamanlı olarak ilişkisel veri tabanı yönetim sistemleri ile takip etmekle, katılımcı ve Hazine Müsteşarlığı tarafından geriye dönük olarak elektronik sorgulamayı açık tutmakta ve standartlaştırılmış veri tabanı kayıtlarını EGM’ye gün sonunda iletmekle sorumludur. Kullanacağı bu bilgi teknoloji sayesinde emeklilik şirketi, elektronik sorgulamayı gerçek zamanda yanıtlayacak bu mekanizmayı kendi bünyesinde oluşturmak ve

66

katılımcılara internet ve otomatik sesli yanıtlama teknolojileri kullanmak için hizmet vermek durumundadırlar (Elkatmış, 2012:44).

2.3.5.4. Aktüeryal Denetim

Emeklilik ve sigortacılık faaliyetleri ile ilgili olarak her yılın sonunda bir

aktüer tarafından yapılan denetimdir. Bu denetim emeklilik şirketlerinin faaliyet gösterdikleri tüm branşları kapsayacak biçimde yapılacak teknik analizleri de içermektedir. Denetim sonunda hazırlanacak aktüerya raporunun emeklilik şirketinin genel müdür yada genel müdür yardımcısı tarafından imzalanacak ve her yılın en geç mart ayı sonuna kadar Hazine Müsteşarlığına gönderilmesi gerekmektedir. Bu raporlar ise 10 yıl süre ile saklanmak zorunluluğundadır (Uyar, 2011:67).

2.3.5.5. İç Kontrol Sistemi Ve İç Denetim

İç denetim, şirketin verimliliğinin arttırılması, mali ve idari esaslarda bilgi

akışının rahat sağlanabilmesi, bilginin bütünlüğünün zamanında elde edilebilmesi için emeklilik şirketinin mevzuata uygunluğunun sağlanabilmesi için yapılmaktadır. Bu denetim şirket denetçileri tarafından yürütülmektedir. Mesleki deneyim sürelerini göz önünde bulundurarak emeklilik şirketi, yatırım fonlarında fon denetçisi olmak amacıyla gereken niteliklere sahip en az bir iç denetçi atar. Bu iç denetime ilişkin tüm politika ve prosedürleri yazılı hale getirmek zorundadır. Bu raporlar en az 10 yıl muhafaza edilmektedir (Altay, 2013:44).

2.3.5.6. Bağımsız Dış Denetim

Bağımsız denetleme kuruluşları yılda en az bir kere emeklilik şirketinin

mali yönden dış denetimini yapmaktadır. Şirketin yaptırmış olduğu bu denetim, yazılı bir denetleme sözleşmesine bağlanır ve bu sözleşmenin bir örneği denetlenecek şirket tarafından Hazine Müsteşarlığına gönderilmek zorundadır. Yapılan bu sözleşmede şirketin denetlenmesinde görevlendirilecek denetçiler ile bunlardan oluşan yedekler, yapılan bağımsız denetlemenin amaç ve kapsamı, bağımsız denetçiler tarafından anlaşma kapsamına alınacak diğer hizmetler tarafların hak ve yükümlülükleri ile ücret

67

belirtilmelidir. Bağımsız dış denetim mevzuat ve genel kabul edilmiş muhasebe esas ve usullerine uygunluk bakımından, defter, kayıt ve belgeler üzerinde yerine getirilmektedir (Yıldırım, 2011:92).