Birden Fazla Âyet Đçin Bir Sebeb-i Nüzûl Vermesi:

es-Semerkandî’nin kullandığı yöntemlerden birisi de birçok âyet için tek nüzûl sebebi vermesidir. es-Semerkandî, aynı suredeki âyetlere ortak nüzûl sebebi verdiği gibi, değişik surelerde bulunan âyetler için de ortak nüzûl sebebi vermektedir. Bundan dolayı biz de bu hususu iki ayrı başlık altında örneklendirmeyi uygun buluyoruz.

200 _{es-Suyutî, et-Tevşih Şerhu’l- Câmiu’s-Sâhih, VI, 2766, (4510. Hadis-i Şerif)} 201 _{es-Semerkandî, age., I, 186.}

202 _{el-En’am, 6/141.}

a- Aynı suredeki âyet gurupları için ortak nüzûl sebebi vermesi:

es-Semerkandî’nin sebeb-i nüzûlleri ele alma noktasında kullanmış olduğu yöntemlerden birisi de aynı suredeki bazı ayet gurupları için tek nüzul sebebi vermesi ve o ayetleri vermiş olduğu nüzûl sebebini dikkate alarak tefsir etmesidir;

ÖRNEK 1:

ﻲﺒَر ﻲِﻨاَدَﻫ ﻲِﻨﻨِإ ْلُﻗ َنِﻤ َنﺎَﻜ ﺎَﻤَو ًﺎﻔﻴِﻨَﺤ َمﻴِﻫاَرْﺒِإ َﺔﻠﻤ ًﺎﻤَﻴِﻗ ًﺎﻨﻴِد ٍمﻴِﻘَﺘْﺴﻤ ٍطاَر ِﺼ ﻰَﻝِإ

َنﻴِﻜِرْﺸُﻤْﻝا

“De ki: Rabbim beni doğru yola, Đbrahim’in dimdik ayakta duran, batıldan uzak, tamamen Hakka yönelmiş tevhit dinine iletti. O, asla müşriklerden olmamıştı.”204

es-Semerkandî, yukarıda metnini ve mealini vermiş olduğumuz En’am suresi 161. âyetten başlayarak surenin sonuna kadar yani 165. âyete kadar, bu beş âyet için bir nüzul sebebi vermektedir. Daha sonra bu beş ayeti hem başka yönlerden hem de yer yer bu nüzûl sebebine temas ederek tefsir etmektedir. Bunu şöyle naklediyor;

ﻰﻝﺎﻌﺘ ﻪﻝوﻗ " ﻲﺒر ﻲﻨادﻫ ﻲﻨﻨإ لﻗ " رﺸﺒ تﻨأو ﺔﻠﻴﻀﻔﻝا ﻩذﻫ كﻝ نﻴأ نﻤ ﻪﻝ اوﻝﺎﻗ ﺔﻜﻤ لﻫأ نأ كﻝذو ﺈﻓ ﺎﻨﻠﺜﻤ لزﻨﻓ تﺌﺸ ﺎﻤ لﺎﻤﻝا نﻤ كﻴطﻌﻨ ﻰﺘﺤ لوﻘﻝا اذﻫ كرﺘﺎﻓ لﺎﻤﻝا بﻠطﺘﻝ تﻠﻌﻓ ن " ﻲﺒر ﻲﻨادﻫ ﻲﻨﻨإ لﻗ

“Mekkeliler Hz. Peygamber (s.a.v.)’e şöyle dediler, “Bu fazilet sana nereden geliyor? Sen de bizim gibi bir beşersin, eğer amacın mal mülk ise bu davandan vazgeç de sana istediğin kadar mal mülk verelim.” Bunun üzerine En’am suresi 161. âyetin

“Rabbim beni doğru yola iletti…” ibareleri nazil oldu. es-Semerkandî, daha sonra yer

yer bu nüzûl sebebine atıfta bulunarak, diğer âyetleri tefsir etmektedir.”205

ÖRNEK 2: َنِﻤَو ﻝا َﻪّﻠﻝا ُدِﻬْﺸُﻴَو ﺎَﻴْﻨدﻝا ِةﺎَﻴَﺤْﻝا ﻲِﻓ ُﻪُﻝْوَﻗ َكُﺒِﺠْﻌُﻴ نَﻤ ِسﺎﻨ ِمﺎَﺼِﺨْﻝا دَﻝَأ َوُﻫَو ِﻪِﺒْﻠَﻗ ﻲِﻓ ﺎَﻤ ﻰَﻠَﻋ

“Đnsanlardan öylesi vardır ki dünya hayatına dair sözleri senin hoşuna gider. Üstelik sözünün özüne uyduğuna Allah’ı da şahit gösterir. Hâlbuki o düşmanların en yamanıdır.”206

204 _{el-En’am, 6/161.}

205 _{es-Semerkandî, age., I, 528-529.} 206 _{el-Bakara, 2/204.}

es-Semerkandî, Bakara suresi 204. âyetten başlayarak 206. âyete kadar üç âyeti hem gerekli yönlerden tefsir etmekte hem de bu üç âyetin nüzûl sebebini tek bir sebebe bağlı olarak değerlendirmektedir;

وﻗ ﻰﻝﺎﻌﺘ ﻪﻝ " ﺎﻴﻨدﻝا ةﺎﻴﺤﻝا ﻲﻓ ﻪﻝوﻗ كﺒﺠﻌﻴ نﻤ سﺎﻨﻝا نﻤو " نﺒ سﻨﺨأ وﻫو ﻪﺜﻴدﺤو ﻪﻤﻼﻜ ﻲﻨﻌﻴ رﻴرﺴﻝا رﺠﺎﻓ رظﻨﻤﻝا وﻠﺤ مﻼﻜﻝا وﻠﺤ نﺎﻜ قﻴرﺸ

“Đnsanlardan öylesi vardır ki dünya hayatına dair sözleri senin hoşuna gider, yani

konuşması ve sohbeti senin hoşuna gider, bu kişi Ahnes b. Şurayk’tır. Tatlı dilli ve hoş sohbetli biriydi, aynı zamanda ahlaksızlığı gizli olan biriydi.”

es-Semerkandî âyetin tefsirine böyle bir başlangıç yaptıktan sonra Đmam-ı Süddî’den rivâyetle bu nüzûl sebebini biraz daha ayrıntılı bir şekilde nakletmektedir.207

b- Farklı surelerdeki âyetler için tek nüzûl sebebi vermesi:

es-Semerkandî’nin sebeb-i nüzûlleri ele alma noktasında çok yaygın bir şekilde kullandığı yöntemlerin başında hiç şüphesiz farklı surelerde bulunan ayetleri aynı nüzûl sebepleri çerçevesinde ele alarak değerlendirmesidir. es-Semerkandî, bilhassa anlam ve içerik yönünden aynı olan veya birbirine benzeyen farklı surelerdeki ayetleri, ya atıfta bulunarak ya da doğrudan ele almak suretiyle birlikte tefsir etmektedir.

ÖRNEK 1:

َنﻴِذﻝا ُمُﻜِﺌﺎَﻨْﺒَأ ُلِﺌَﻼَﺤَو ْمُﻜِﺒَﻼْﺼَأ ْنِﻤ

ْمُﻜِﻝﺎَﺠر نﻤ ٍدَﺤَأ ﺎَﺒَأ ٌدﻤَﺤُﻤ َنﺎَﻜ ﺎﻤ

“…Keza öz oğullarınızın eşleri (ile evlenmeniz haram kılındı)”208 “Muhammed içinizden hiçbir erkeğin babası değildir…”209

es-Semerkandî, Nisa suresinin 23. âyetinin yukarıda vermiş olduğumuz son kısmını tefsir ederken, hem bu kısmın hem de Ahzâb suresi 40. âyetin nüzûl sebeplerini tek bir sebebe bağlamaktadır. Bu da şöyledir;

ﻤا ﺔﺜرﺎﺤ نﺒ دﻴز جوزﺘﻓ ﺔﺜرﺎﺤ نﺒ دﻴز مﻠﺴو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺼ ﷲا لوﺴر ﻰﻨﺒﺘو لوﺴر ﺎﻬﺠوزﺘﻓ ﺎﻬﻘﻠط مﺜ ةأر ﻰﻝﺎﻌﺘ ﻪﻝوﻗ لزﻨﻓ ﻪﻨﺒا ةأرﻤا جوزﺘ اوﻝﺎﻗو كﻝذﺒ نوﻜرﺸﻤﻝا ﻩرﻴﻌﻓ مﻠﺴو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺼ ﷲا " دﺤأ ﺎﺒأ دﻤﺤﻤ نﺎﻜ ﺎﻤ 207 _{es-Semerkandî, age., I, 195-196.} 208 _{en-Nisa, 4/23.} 209 _{el-Ahzâb, 33/40.}

مﻜﻝﺎﺠر نﻤ " لﺎﻘﻓ ﺔﻴﻵا ﻩذﻫ ﻲﻓ رﻜذو " مﻜﺒﻼﺼأ نﻤ نﻴذﻝا مﻜﺌﺎﻨﺒأ لﺌﻼﺤو " نﺒﻻا ةأرﻤا نأ دﺤأ نظﻴ ﻻ ﻲﻜﻝ ﻪﻴﻠﻋ مرﺤﺘ ﻰﻨﺒﺘﻤﻝا

“Hz. Peygamber (s.a.v.) Zeyd b. Harise’yi evlat edinmişti. Zeyd’i bir kadınla (Zeyneb bnt. Cahş) evlendirdi. Daha sonra Zeyd onu boşayınca Hz. Peygamber (s.a.v.) onunla evlendi. Müşrikler bu durumdan dolayı Hz. Peygamber (s.a.v.)’i ayıpladılar ve oğlunun hanımıyla evlendi dediler. Bunun üzerine Ahzâb suresinin “Muhammed

içinizden hiçbir erkeğin babası değildir” âyeti nazil oldu ve Nisa suresinin 23. âyetinde

de “öz oğullarınızın eşleri ile evlenmeniz haram kılındı” ibaresini zikretti ki hiç kimse evlatlıklarının hanımlarını kendilerine haram olduğunu zannetmesin.”210

ÖRNEK 2: ًﺎﺤِﻝﺎَﺼ َلِﻤَﻋَو َنَﻤآَو َبﺎَﺘ نَﻤ ﻻِإ َنوُد ﺎَﻤ ُرِﻔْﻐَﻴَو ِﻪِﺒ َكَرْﺸُﻴ نَأ ُرِﻔْﻐَﻴ َﻻ َﻪّﻠﻝا نِإ َكِﻝَذ اوُطَﻨْﻘَﺘ َﻻ ْمِﻬِﺴُﻔﻨَأ ﻰَﻠَﻋ اوُﻓَرْﺴَأ َنﻴِذﻝا َيِدﺎَﺒِﻋ ﺎَﻴ ْلُﻗ نِﻤ ِﻪﻠﻝا ِﺔَﻤْﺤر

“Ancak tevbe eden, iman edip makbul ve güzel işler yapanlar (cennete girecekler.)”211

“Şu muhakkak ki Allah Kendisine şirk koşulmasını affetmez, ama bunun altındaki diğer günahları (dilediği kimse hakkında) effeder.”212

“De ki: "Ey çok günah işleyerek kendi öz canlarına kötülük etmede ileri giden kullarım! Allahın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz.”213

es-Semerkandî, bu üç âyetin nüzûl sebebini Hz. Peygamber (s.a.v.) ile Vahşi (r.a.) arasında cereyan eden bir olay çerçevesinde ele alarak şöyle nakletmektedir;

ﻲﺸﺤوﻝا لﻌﺠ دﻗو دﺤأ موﻴ اوﻘﺘﻝا ﺎﻤﻝ سﺎﻨﻝا نأ كﻝذو ةزﻤﺤ لﺘﺎﻗ ﻲﺸﺤوﻝا نﺄﺸ ﻲﻓ ﺔﻴﻵا تﻝزﻨ

اوﺒﺘﻜﻓ ﻪﻌﻤ ﻪﺒﺎﺤﺼأو وﻫ ﻊﻨﺼ يذﻝا ﻪﻌﻴﻨﺼ ﻰﻠﻋ مدﻨ ﺔﻜﻤ مدﻗ ﺎﻤﻠﻓ ﻪﻝ فوﻴ مﻝ ﻪﻠﺘﻘﻓ ةزﻤﺤ لﺘﻗ نإ ارﺤ

ﺎﺒﺎﺘﻜ مﻠﺴو ﻪﻴﻠﻋ ﷲا ﻰﻠﺼ ﷲا لوﺴر ﻰﻝإ

“Bu âyet (Nisa 48) Hz. Hamza’yı öldüren Vahşi hakkında nazil oldu. Uhud savaşında Hz. Hamza’yı öldürmesine karşılık olarak ona hürriyetini vereceklerini söylediler. O da öldürdü. Fakat ona verdikleri sözü yerine getirmediler. Mekke’ye döndüklerinde Vahşi ve arkadaşları birlikte yaptıkları bu işten dolayı pişman oldular. Hz. Peygamber (s.a.v.)’e bir mektup yazıp, ‘Yaptığımız işten çok pişman olduk, fakat senin yanına gelmekten bizi alıkoyan bir husus var, sen Mekke’de iken ‘Onlar, Allahla

beraber başka bir tanrıya yalvarmazlar. Allah'ın muhterem kıldığı bir canı haksız yere öldürmezler ve zina etmezler…’ ‘Kıyamette, o büyük duruşma gününde cezası katmerli olur…’ (Furkan 68-69)’ dediğini işittik. Hâlbuki biz Allah’a şirk de koştuk, haksız yere

cana da kıydık, zina da yaptık. Sana tabi olmak istiyoruz fakat bu âyetler bize engel oluyor.’ Vahşi’nin bu mektubu üzerine ‘Ancak tevbe eden, iman edip makbul ve güzel

işler yapanlar cennete girecekler.(Meryem 60)’ mealindeki âyet nazil oldu. Hz.

Peygamber (s.a.v.) bu âyeti yazıp Vahşi ve arkadaşlarına gönderdi. Vahşi ve arkadaşları bu âyeti okuyunca, yeniden bir mektup yazdılar ve ‘Bu şart bize ağır geldi, amel-i Sâlih işleyememekten korkuyoruz’ dediler. Bunun üzerine “Şu muhakkak ki Allah Kendisine

şirk koşulmasını affetmez, ama bunun altındaki diğer günahları dilediği kimse hakkında effeder. (Nisa 48)” mealindeki âyet nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu âyeti de

onlara gönderdi. Bu âyeti okudular ve bir mektup daha gönderip “Bu âyette de aynı şart var, bu âyetin gereğini yerine getirememekten korkuyoruz.” Dediler. Bunun üzerine

“De ki: Ey çok günah işleyerek kendi öz canlarına kötülük etmede ileri giden kullarım! Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyiniz. Allah dilerse bütün günahları mağfiret eder. (Zümer 53)” âyeti nazil oldu. Hz. Peygamber (s.a.v.) bu âyeti de onlara gönderdi. Bu

âyeti okuyunca bunun önceki âyetlerden daha geniş olduğunu gördüler. Arkadaşlarıyla beraber Đslam’a girdiler.”214

C- Birden Fazla Verdiği Nüzûl Sebeplerini Tercih Edip Etmeme