Laboratuvarlar da dahil olmak üzere Veteriner Hizmetlerinin yetki, organizasyon ve altyapısı, bölümün bütünlüğüne ilişkin güvence vermek adına açıkça belgelendirilmelidir.
Veteriner Makamı bir bölümü tayin etme, askıya alma ya da iptal etme noktasında nihai yetkiye sahiptir. Veteriner Makamı bölümün devamlılığı açısından hayati öneme sahip tüm gereksinimlerle uyum sağlanıp sağlanmadığını devamlı olarak denetlemeli ve bilgilerin ithalatçı ülkelerin erişimine açık olmasını sağlamalıdır (OIE, 2014l).
82 4.9. Etken ya da Hastalığa Yönelik Sürveyans
Bölümlendirmede sürveyans hayati öneme sahiptir. Sürveyans sistemi, OIE’nin Kara Hayvanları Sağlık Kodu’nun Bölüm 1.4.’üyle ve varsa bölümün tanımlanmış olduğu hastalıklara yönelik sürveyans tavsiyeleriyle uyumlu olmalıdır.
Bölümün tanımlandığı hastalık etkenine dair artan bir maruziyet riski söz konusuysa, iç ve dış sürveyans sistemi gözden geçirilmeli ve gerekirse arttırılmalıdır. Aynı zamanda, yürürlükteki biyogüvenlik önlemleri yeniden gözden geçirilmeli ve gerekirse arttırılmalıdır (OIE, 2014l).
4.9.1. İç Sürveyans
Sürveyansta hastalık/enfeksiyon verileri toplanmalı ve analiz edilmelidir, bu sayede Veteriner Makamı tüm işletmelerdeki hayvan alt popülasyonunun söz konusu bölüm için tanımlanmış statüyle uyumlu olduğunu tasdik edebilir. Bir etkenin bir alt popülasyona girişi durumunda erken tespit sağlayabilecek bir sürveyans sistemi hayati öneme sahiptir. Bölümün tanımlanmış olduğu hastalık(lar) bakımından arîlik sağlamada arzu edilen güven düzeyine ulaşabilmek için farklı sürveyans stratejileri uygulanabilir (OIE, 2014l).
4.9.2. Dış Sürveyans
Bir bölümde uygulanan biyogüvenlik önlemleri, bölümün maruziyet düzeyiyle orantılı olmalıdır. Dış sürveyans, bölüme hastalık girişi için belirlenmiş yollar bakımından maruziyet düzeyinde önemli bir değişiklik meydana gelip gelmediğini belirlemeye yardımcı olur.
Yukarıda bahsedilen hedefleri gerçekleştirmek için aktif ve pasif sürveyans gereklidir. Bölüm 1.4.’teki tavsiyelere dayanarak, risk faktörlerinin değerlendirmesine dayalı hedefli sürveyans en etkin sürveyans yaklaşımı olabilir. Hedefli sürveyans özellikle bölüme yakın veya bölümle epidemiyolojik bağlantısı olan epidemiyolojik birimleri içermelidir (OIE, 2014l).
83 4.10. Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) Avrupa Bölgesel Komisyonu 23.
Konferansında Bölümlendirmeye İlişkin Olarak Alınan Tavsiye Kararları
Litvanya’nın Vilnius şehrinde 16-19 Eylül 2008 tarihlerinde gerçekleştirilen OIE Avrupa Bölgesel Komisyonu’nda aşağıdaki tavsiye kararları alınmıştır:
- Avrupa ülkeleri OIE’nin bölümlendirmeye ilişkin standartlarını takip etme ve
uygulama yoluyla, bölümlerin hayata geçirilmesi için uyumlu bir yasal çerçeve oluşturmaya yönelik çabalarını gerek ticaret, gerek hastalıkların kontrolü amaçlarıyla sürdürmelidir.
- Veteriner Makamları ile özel sektör (hayvancılık sektörünün yanında ilgili tüm
paydaşlar) arasında etkili ortaklıklar kurulmalı, bu yapılırken ilgili tüm paydaşların sorumluluk ve işlevlerini açıkça belirleyen katı protokoller geliştirilmelidir, bu protokollere Veteriner Makamlarından özel sektöre devredilecek denetim ve izleme prosedürleri de dahildir.
- Üye ülkeler, ilgili tüm paydaşlarda bölümlendirme kavramına ve onların bu kavramın uygulanmasında yer almasının önemine ilişkin olarak farkındalık yaratmak için uygun iletişim prosedürlerini yerine getirmelidir.
- Özel sektör ve Veteriner Makamı tarafından geliştirilen biyogüvenlik planında uygun bir hayvan kimliklendirme ve izlenebilirlik sistemi (her bir hayvan için, hayvan grupları için veya sürüler için), yönetim ve hayvan sağlığı kayıtları, patojen(ler)in giriş ve yayılması için olası yolları belirleyen güncellenmiş risk değerlendirmeleri, sürveyans sistemi, izolasyon önlemleri ve belgelendirme yöntemi de dahil olmak üzere işlemsel prosedürler yer almalıdır.
- Bölümlerin gerekliliklerinin yerine getirilmesi için gerekli yeterliliklere (hem kamu hem de özel sektör düzeyinde) sahip olabilmek amacıyla Üye Ülkeler OIE’den yardım almalıdır.
- Üye Ülkeler ticari ortaklar arasındaki bölümleri ortak olarak tanımaya teşvik edilmelidir. Belirlenen bölümlere ilişkin bilgiler, özellikle ‘‘barış zamanı’’ (hastalık mihrakı görülmeyen dönemde) onay alınmak üzere Veteriner Makamları arasında paylaşılmalıdır.
- OIE, bölümlendirme programlarının uygulanması için gerekli olan kritik yeterlilikleri de kapsayan Veteriner Hizmetlerini geliştirmeye zemin hazırlamak amacıyla ‘‘OIE-
84 Veteriner Hizmetlerinin Yerine Getirilmesi’’ değerlendirme aracı vasıtasıyla iyi yönetişimi teşvik etmelidir.
- OIE, pilot projelerin yürütülmesi vasıtasıyla bölümlendirmenin uygulanmasına ilişkin olarak ticari ortaklar arasında uygulamayı uyumlu hale getirerek ve söz konusu bölümlerin ortak olarak tanınmasını teşvik ederek Üye Ülkelere yardımcı olmalıdır. - OIE güvenilir global ticaret ve hastalıkların önlenmesi ve kontrolü için
bölümlendirmenin etkili şekilde uygulanması amacıyla standartların geliştirilmesi ve özellikle kılavuz hazırlanması ve pilot projelerin desteklenmesine ilişkin çalışmasını sürdürmelidir (Anonim, 2008).
85 5. AVRUPA BİRLİĞİ’NDE BÖLGESELLEŞTİRME VE BÖLÜMLENDİRMEYE
BAKIŞ
Avrupa Birliği 2013 yılında yaklaşık 1,7 trilyon €’lik ihracat, 1,6 trilyon €’lik ithalat gerçekleştirmiştir. Bunun 1,8 milyar €’si canlı hayvan ihracatı, 204 milyon €’si canlı hayvan ithalatıdır. Aynı zamanda 488 milyon €’si sığır eti ihracatı ve 3,8 milyar €’si domuz eti ihracatı iken 1,5 milyar €’si sığır eti ithalatıdır. Canlı hayvan ve hayvansal ürünlerin AB’deki ticaretine ilişkin yukarıdaki miktarlar göz önünde bulundurulduğunda, AB’de hayvan sağlığının önemi de anlaşılmaktadır (European Commission, 2014a).
Hastalıklarla mücadelede alınan önlemler, hastalıkların kontrolüne ilişkin Konsey Direktifleri uyarınca birbiriyle uyumludur. Hastalık kontrol önlemleri ticarete olumsuz etkiyi azaltmak için sadece hastalıktan etkilenen bir alanda uygulanmaktadır. Bu da bölgeselleştirme prensibiyle uyumludur. Enfekte çiftlikler ve temasta olunan/komşu çiftliklerdeki hayvanların itlafı gerçekleştirilmektedir. Yetkili Makamların karar verme gücü büyük öneme sahiptir.
Gıda ve Veteriner Ofisi (FVO), hastalıklarla mücadelede AB mevzuatının uygulanması ve özellikle enfeksiyöz hastalık mihraklarının ortaya çıkması durumunda hastalık önlemlerinin kontrol edilmesi amacıyla Üye Devletlerde denetimler gerçekleştirilir.
İthalata ilişkin olarak da tüm Üye Devletler nezdinde uyumlu bir mevzuat söz konusudur. Bölgeselleştirmeye ilişkin ithalat kuralları AB’nin kendi iç kurallarını ve OIE standartlarını yansıtır. AB’nin dış sınırlarında veteriner kontrolleri gerçekleştirilmekle birlikte FVO denetimleri sırasında ithalat koşulları kontrol edilmektedir.
AB’nin ithalat yaptığı üçüncü ülkelerde de bölgeselleştirmeye ilişkin önlemler uygulanır. FVO tarafından bu ülkelere gerçekleştirilen denetimlerde ise yasal denetleme araç ve yapıları, iş gücü, ilgili makamlar ve prosedürlerin etkisi, laboratuvar tesisleri, hastalık ve kalıntı kontrolü, ithalat kuralları, hayvanların kimliklendirmesi ve kaydı ile hayvan hareketlerinin kontrolü onaylanır.
Yukarıda belirtilen hususlara dayanarak, AB’nin iharacatçı üçüncü ülkelerde bölgeselleştirmenin varlığını tanıdığını, ancak bunu söz konusu ülkenin yoğun ve devamlı olarak değerlendirilmesinin ardından yaptığını söylemek mümkündür. Buna mukabil olarak,
86 AB de üçüncü ülkelerden kendi Üye Ülkelerindeki bölgelerin varlığını kabul etmelerini istemektedir (Odgeirsson, 2008).
Bölgeselleştirme ve bölümlendirme açısından dikkate alınması gereken, ticari öneme sahip hastalıklara kuş gribi, domuz vebası, yalancı tavuk vebası (Newcastle disease) gibi hastalıklar örnek verilebilir.
87 6. HAYVAN HASTALIKLARIYLA MÜCADELEDE AB ÜYE DEVLETLERİNDEN
ÖRNEKLER