3.4.1. Sürveyans
Genel olarak sürveyans bir hastalık ya da enfeksiyonun bulunmadığını ortaya koymak, hastalık veya enfeksiyonun varlık veya dağılımını belirlemek ya da olası egzotik veya öne çıkan hastalıkları mümkün olduğunca erken tespit etmek amacıyla yapılmaktadır. Bunun haricinde hayvan sağlığı sürveyansı hastalık trendlerini izlemek, hastalık veya enfeksiyonların kontrolünü kolaylaştırmak, hayvan veya halk sağlığı için risk analizinde kullanılmak amacıyla veri sağlamak ve sağlık önlemleri için gerekli dayanağı oluşturmak amaçlarıyla da kullanılan bir araçtır (OIE, 2014k). Sürveyansın ilkeleri Kara Hayvanları Sağlık Kodu’nun ‘‘Hayvan Sağlığı Sürveyansı’’ konulu Bölümünün 1.4.3. Maddesinin birinci fıkrası uyarınca düzenlenmiştir. Buna göre;
- Sürveyans farklı birçok veri kaynağına dayanabilir ve aşağıdakiler de dahil olmak üzere birden fazla şekilde sınıflandırılabilir:
73 o Verilerin toplanma biçimi (aktif/pasif sürveyans),
o Hastalık odağı (patojene özgü/genel sürveyans), ve
o Gözlem birimlerinin seçilme yöntemleri (yapılandırılmış sürveyler/rastgele olmayan veri kaynakları).
- Bu bölümde sürveyans aktiviteleri
o aşağıdakiler gibi yapılandırılmış popülasyon tabanlı sürveylere: Kesim sırasında sistematik numune alma,
Rastgele sürveyler, ve
Yabani hayvanlar da dahil olmak üzere klinik olarak normal hayvanlarda enfeksiyon sürveyleri,
ya da
o Aşağıdakiler gibi yapılandırılmış rastgele olmayan sürveyans faaliyetlerine: Hastalık raporlama veya bildirimleri,
Kontrol programları veya sağlık programları, Hedefli test veya tarama,
Ante-mortem ve post-mortem muayeneler, Biyolojik örnek bankaları,
Nöbetçi birimler, Saha gözlemleri,
Çiftlik üretim kayıtları, ve Yaban hayatı hastalık verilerine dayanmaktadır.
- Yukarıdakilere ilave olarak, sürveyans verileri aşağıdakiler gibi ilgili bilgiler tarafından desteklenmelidir:
o Çevresel dağılım, konak popülasyonu dağılımı ve iklim bilgileri de dahil olmak üzere hastalık veya enfeksiyonun epidemiyolojisine ilişkin bilgiler,
o Göçebe yaşam ve doğal yaban hayatı göçleri de dahil olmak üzere hayvan hareketlerine ilişkin veriler,
o Hayvanlar ve hayvansal ürünler için ticaret paternleri,
o Ulusal hayvan sağlığı yönetmelikleri (bunlarla uyum ve bunların etkinliğe ilişkin bilgiler de dâhil olmak üzere),
74 o Yürürlükteki biyogüvenlik önlemleri, ve
o Hastalık veya enfeksiyon girişi olasılığı ve sonucu.
- Kanıtın kaynakları eksiksiz biçimde tanımlanmalıdır. Yapılandırılmış bir sürvey çalışmasında bu kaynaklar arasında test için birimlerin seçilmesi amacıyla kullanılan numune alma stratejisinin tanımı da yer almalıdır. Yapılandırılmış ve rastgele olmayan veri kaynakları için, veriler toplanacağı zaman verilerin kaynağı/kaynakları ve sistemde var olabilecek sapmalar da dahil olmak üzere sistemin eksiksiz bir tanımı gerekmektedir.
3.4.2. Bir Ülke veya Bölgeyi Patojene Özgü Sürveyans Olmaksızın Enfeksiyon ya da Hastalıktan Arî İlan Etme Şartları
Hastalık veya enfeksiyondan arîliğin ortaya koyulması amacıyla yapılacak sürveyansa ilişkin hükümler Kara Hayvanları Sağlık Kodu’nun 1.4. Bölümün 1.4.6. Maddesinde yer almakta olup buna göre patojene özgü sürveyans yürütmeksizin bir ülke veya bölgeyi bir hastalık veya enfeksiyondan arî ilan etmek için gereklilikler hakkındaki hükümler 1.4.3. Maddeye dayanmaktadır ve aşağıdaki durumlar için geçerlidir:
- Hastalık ve aşılamanın olmaması halinde hayvan popülasyonunun belirli bir zaman içerisinde duyarlı hale gelmesi,
- Bu hükümlerin uyduğu hastalık etkenlerinin duyarlı hayvanlarda teşhis edilebilir klinik belirtilere yol açma olasılığının bulunması,
- Mevcut olması halinde hastalığı inceleme, teşhis ve raporlama yetisine sahip olması, yetkili ve etkin Veteriner Hizmetlerinin olması,
- Hastalık ya da enfeksiyonun hem evcil hem de yabani hayvanları etkileyebilmesi, ve - Duyarlı popülasyonda uzun süredir hastalık ya da enfeksiyon görülmemesi (Bir Üye
Ülkenin hastalıkları etkin şekilde izlemesi ve raporlamasıyla doğrulanabilir) (OIE, 2014k).
75 3.4.3. Tarihsel Arîlik
İlgili hastalık bölümünde aksi belirtilmediği sürece, bir ülke veya bölge aşağıdaki koşullarda resmi olarak patojene özgü bir sürveyans programı uygulamaksızın enfeksiyondan arî olarak tanımlanabilir:
- Bir hastalığın hiçbir zaman görülmemiş olması, ya da,
- Eradikasyon sağlanmış olması veya hastalık ya da enfeksiyonun en az son 10 yıldır görülmemek koşuluyla toplamda 25 yıldır görülmemiş olması,
- Hastalığın ihbarı mecburi bir hastalık olması,
- İlgili tüm türler için bir erken tespit sisteminin yürürlükte olması,
- Hastalık ya da enfeksiyon girişini önleme tedbirlerinin yürürlükte olması, Kara Hayvanları Sağlık Kodu’nda aksi belirtilmediği sürece hastalığa karşı aşılama yapılmamış olması, ve
- Enfeksiyonun ülke ya da bölge içerisindeki yaban hayatında oluşmamış olması (Bir
ülke ya da bölge, yaban hayatında enfeksiyona ilişkin veriler mevcutsa tarihsel arilik için başvuramaz) (OIE, 2014k).
3.4.4. 25 Yıl İçerisinde Son Görülme
Son 25 yıl içerisinde hastalıktan eradikasyon sağlamış (ya da hastalık ya da enfeksiyonun görülmediği) ülke veya bölgeler, varsa Kara Hayvanları Sağlık Kodu’ndaki patojene özgü sürveyans şartlarına uymalıdır. Belirli şartların yokluğunda ülkeler, en az son 10 yıldır aşağıdaki şartların gerçekleşmesi koşuluyla bu bölümde sürveyansa ilişkin olarak belirtilen genel tavsiyelere uymalıdır:
- Hastalığın ihbarı mecburi bir hastalık olması, - Bir erken tespit sisteminin yürürlükte olması,
- Hastalık veya enfeksiyonun girişini önlemek için gerekli tedbirlerin yürürlükte olması, - Kara Hayvanları Sağlık Kodu’nda belirtilenin aksine hastalığa karşı aşılama
76 - Enfeksiyonun ülke ya da bölge içerisindeki yaban hayatında oluşmamış olması (Bir ülke ya da bölge, yaban hayatında enfeksiyona ilişkin veriler mevcutsa ariliğin tanınması için başvuramaz) (OIE, 2014k).
Bölgeselleştirme yaklaşımı için sürveyans ve izleme sistemleri epidemiyoloji bilimi ile desteklenmeli ve şu unsurları da dahil etmelidir:
- Etken sürveyansı ve/veya izlemesi (hayvanların klinik ya da patolojik muayenesi de dahil),
- Patojenlerin belirlenmesi ve hayvanların patojenlere önceki maruziyetine ilişkin immunolojik (veya diğer) verilerin tespiti,
- Konakçı popülasyonunun özellikleri (genetik ve yaş, cinsiyet, ırk dağılımına göre hayvanların demografik yapısı),
- Çevresel değerlendirme (meteorolojik veriler, vektör popülasyon dağılımları, vb. dahil), ve
- Hayvancılık ekonomisi, kesimhaneler ve pazarlar, ve epidemiyolojik araştırma (hayvan hareketleri ve hastalık yayılım paternleri).
Veteriner hizmetlerinin atması gereken adımlar hastalık mihraklarının önlenmesi ve kontrolü, hayvan hareketleri ve sınırların denetimi, risk analizi, epidemiyolojik sürveyans, tanı testleri ve biyolojik ürünlerin hazırlanması, üretimi, kayıt altına alınması ve kontrolü ile sınır kontrolü ve ithalat yönetmeliklerinin uygulanmasıdır (OIE, 2014k).
77 4. BÖLÜMLENDİRME
4.1. Tanım
OIE Kara Hayvanları Sağlık Kodu’nda bölüm (compartment) ‘‘uluslararası ticaret amacıyla gerekli sürveyans, kontrol ve biyogüvenlik önlemlerinin uygulandığı, bir ya da birden fazla hastalığa istinaden farklı sağlık statüsüne sahip bir hayvan alt popülasyonu içeren, ortak bir biyogüvenlik yönetim sistemi altındaki bir veya daha fazla işletme’’ olarak tanımlanmaktadır.
Bölümlendirme (compartmentalisation) Veteriner Hizmetleri açısından yeni bir kavram değildir; hastalıktan arî sürüler kavramına dayanan hastalık kontrol programları kapsamında uzun süredir uygulanmaktadır.
Bölümlendirme için temel şart alt popülasyonların fonksiyonel ayrımı için idare ve biyogüvenlik önlemlerinin uygulanması ve belgelendirilmesidir. Örneğin, enfekte bir ülke ya da bölgede hastalıklar ya da etkenlere yönelik ihmal edilebilir risk statüsü sağlayacak biyogüvenlik önlemleri ve idari uygulamalar söz konusu olabilir. Bölüm (compartment) kavramı ‘risk sınırı’ uygulamasını coğrafi bir arayüzün dışına çıkararak alt popülasyonlar arasında hastalığa özgü olarak etkin bir ayrım yapılmasına yardımcı olacak tüm epidemiyolojik faktörleri dikkate alır.
Hastalıktan arî ülke veya bölgelerde bölümler hastalık mihrakının ortaya çıkmasından önce belirlenmelidir. Bir hastalık mihrakının ortaya çıkması ya da ülke veya bölgelerde enfeksiyon görülmesi halinde, bölümlendirme ticareti kolaylaştırmak için kullanılabilir (OIE, 2014j).