Binada Mevcut Durumun Değerlendirilmesi ve Taşıyıcı Sisteminin Belirlenmes

Deprem bölgesindeki bir binada can güveliğinin sağlanması bakımından kabul edilemeyecek hasarın meydana gelebileceği durumlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: a) Binanın tümünün göçü

b) Binanın bir bölümünün tamamen göçmesi

Mevcut bir binanın bu açıdan zayıf noktalarının belirlenmesi önemlidir. Bu tür değerlendirmeler, bina için yapılacak ilk çalışmayı oluşturur ve değişik yaklaşıklıkta yapılabilir. Bunlardan en basiti binayı dolaşıp, taşıyıcı sistemi hakkında bilgi toplayıp, bunu değerlendirmek olarak ifade edilebilir. Binanın yönetmelik kurallarını kullanarak deprem altındaki kesit etkilerinin hesap edilmesi, bunların taşınabilecek kesit kapasiteleri ile karşılaştırılması ise, en ayrıntılı değerlendirmeye karşı gelir. Binaların sayısının çok olduğu durumunda ilk eleme için, kesin güvenli ve kesin güvensiz binaların ayrılması bakımından, basit değerlendirme yöntemi uygun olurken, her iki sınıfa sokulamayan mevcut bir binanın durumunun belirlenmesi için daha ayrıntılı incelemenin yapılması gerekir.

Mevcut binada yapılacak ayrıntılı incelemede, binanın durumuna göre taşıyıcı sistemin veya malzeme kalitesinin tespit edilmesinde daima belirsizliklerle karşı karşıya bulunulacağı gözden uzak tutulmamalıdır. İncelemeyi yapan mühendisin bu belirsizlikleri en aza indirmesi ve mevcut belirsizlik seviyesini gözden geçirerek her türlü incelemeyi uygun bir seviyede tutması önemlidir. Örneğin, taşıyıcı sistemi belirsizlikler içeren bir binada ayrıntılı bir dayanım hesabının yapılması gerçekçi olmaz.

Mevcut bir binanın incelenmesi aşağıdaki adımlardan geçilerek yapılabilir.

a) Binanın mimari rölevesinin hazırlanması: Genellikle eski binaların projesini bulmak mümkün değildir. Hazırlanacak rölevede binanın hacimlerinin kullanım şekilleri, kapı ve pencere yerleri ile boyutlarının belirtilmesi gerekir. Banyo ve mutfak gibi ıslak hacimlerde tesisatın bağlı olduğu yerler gösterilmelidir. Mevcut bir mimari plan varsa, bunun yerinde uygunluğu kontrol edilerek gerekli değişiklikler işlenmelidir.

b) Binanın taşıyıcı sistem rölevesinin hazırlanması: Binanın betonarme projesi yoksa hazırlanacak rölevede; kiriş kolon ve perde yerlerinin ve boyutlarının belirtilmesi ve kat yüksekliklerinin bulunması gerekir. Kolon ve perdelerin yerleşim durumu ile kirişlerin plandaki düzeninin belirlenmesi için bazı duvarların kırılması gerekebilir. Özellikle, kirişlerin bölme duvarları içinde kalması veya asmolen döşemelerde geniş kirişlerin döşeme içinde bulunması taşıyıcı sistemin belirlenmesinde büyük zorluk oluşturur. Binada, yer yer zemin açılarak temel düzeni, temelin geometrik boyutları, derinliği ve bağ kirişlerinin durumu belirlenmelidir. Temellerin yerel veya dışardan

açılması yeterli olabilir. Eğer binanın taşıyıcı sistem ve betonarme kesit hesapları ile ilgili çizimleri varsa, eleman boyutları bakımından kontrol edilmeli ve gerekli değişiklikler plana işlenmelidir. İnceleme sırasında taşıyıcı elemanlarda tespit edilen çatlaklar, beton dökülmeleri ve korozyon hasarları binanın taşıyıcı sistem rölevesinin üzerine işlenmeli, bunların yerel olması durumunda epoksi reçinesi enjeksiyonuyla veya temizlenerek tamir harcı ile kesitin onarımına gerek olup olmadığına karar verilmelidir. Bu önlemlere çatının binaya bağlı olup olmadığı, kalkan duvarlarının ve bacanın durumu gibi hususlar işaretlenerek, yerinde alınacak tedbire karar verilmelidir. Bu tedbirler, çatının döşemeye bağlanması, bacaların kısaltılması, duvarlara düşey ve yatay hatıl konulması şeklinde olabilir.

c) Binada beton kalitesinin belirlenmesi: Binada beton kalitesi en az üç karot numunesi alarak belirlenmelidir. Karot sayısı binanın büyüklüğüne göre arttırılabilirse de, bulunan mukavemetin ortalama bir değer olacağı ve bunların alındıkları elemanları zayıflatacağı düşünülerek, sayının çoğaltılması tercih edilmeyebilir. Özellikle, eski binalarda kolon kesitlerinin küçük olması ve perde bulunmaması sebebiyle bazı durumlarda karot alınabilecek uygun yer bulunamayabilir ve tahribatsız deney sonuçları ile yetinmek gerekli olabilir. Genel durumda karot değerleri, her katta en az üç kolon veya perdede yapılacak darbeli çekiç deneyleri ve ses hızı ölçümü deneyleri ile karşılıklı korelasyon kurularak yaygınlaştırılır. Güvenlik belirlenmesinde ve güçlendirme projesinin hazırlanmasında beton dayanımı daima karot deneyleri ile desteklenmelidir. Karotların varsa perdelerden alınması tercih edilmeli ve donatının kesilmemesine özen gösterilmelidir d) Binada donatı kalite ve düzeninin belirlenmesi:Binada bodrum veya zemin katta açılacak en az üç kolonda beton örtüsü kaldırılarak boyuna donatı ve enine donatı miktarı ile düzeni tespit edilmelidir. Kolonların biri bütün kenarlarından açılabilirse de, diğerlerinin bir veya iki kenardan açılması mevcut sistemi zayıflatmamak bakımından tercih edilmelidir. Benzer şekilde seçilecek üç kirişte donatı, açıklıkta ve mesnet kesitine yakın alttan bakılarak, boyuna donatı düzeni, pilye sayısı ve enine donatı aralığı ve çapı tespit edilebilir. Yurdumuzdaki mevcut binalarının pek çoğunda bodrum katlarda korozyon hasarı önemli bir sorundur. Böyle bir durumda, donatılarda korozyon nedeniyle çap küçülmesi belirlenmelidir.

e) Geoteknik bilgilerin belirlenmesi: Temel zeminine ait geoteknik bilgiler için muayene çukuru açılabileceği ve sondaj yapılabileceği gibi, çevrede yapılan benzer çalışmalardan da faydalanılabilir. Geoteknik inceleme sonucu muhtemel güçlendirme sistemi ile doğrudan ilgili parametreler olan, zeminin tabii birim hacim ağırlığı, zemin emniyet gerilmesi ve yatak katsayısı verilmelidir. Bölgedeki deprem durumu gözönüne alınarak, zemin karakteristik periyotları ve etkin yer ivmesi katsayısı da belirtilmelidir. Yeraltı su seviyesi hakkında bilgi ve binadaki temel durumu ile temel derinliği de geoteknik inceleme sırasında tespit edilebilir.