Bilişsel görevler

2.2.4.1.Stroop-Duygusal Stroop görevi

Duygusal Stroop görevi, dikkat ve otomatik işlemleme ile ilgili olan Stroop görevinin (Stroop, 1935) duygusal içerikli kelimeler aracılığıyla uygulanan versiyonudur. Orijinal Stroop görevinde, katılımcılara farklı aşamalarda, sunulan kelimelerin renklerini veya kelimelerin kendisini sesli olarak ve mümkün olduğunda hızlı bildirmeleri beklenir.

Görevin ilk kısmında katılımcılara renk isimleri sunulur ve bunları olabildiğince hızlı okumaları istenir. İkinci kısımda renkli mürekkeple basılı dairelerin renklerinin olabildiğince hızlı söylenmesi istenir. Üçüncü kısımda ise sunulan rengin adından farklı bir renkte mürekkeple yazılan kelimelerin olabildiğince hızlı ve yüksek sesle okunması istenir. Örneğin “mavi” kelimesi kırmızı veya sarı mürekkeple yazılmıştır. Farklı renklerde basılmış renk isimlerinin rengini söyleme görevi sırasında ise katılımcıların, otomatik okuma tepkisini bastırıp renk söyleme tepkisini vermede oldukça zorlandıkları, reaksiyon zamanı ve hata sayısının arttığı bilinmektedir. Uyaranlar uyumlu olduğunda (kırmızı renkte basılmış “kırmızı” kelimesi) sergilenen renk adlandırma performansı ile uyaran uyumsuz olduğunda (yeşil renkte basılmış “kırmızı” kelimesi) sergilenen renk

83

adlandırma performansı arasındaki fark Stroop etkisi olarak adlandırılmaktadır (Bar-Haim, Lamy, Pergamin, Bakermans-Kranenburg & van Ijzendoorn, 2007).

Duygusal Stroop görevinde ise, kelimenin değeri (pozitif, negatif, nötr) ile kelimenin basıldığı renk manipüle edilir. Örneğin, nötr değerdeki bir kelimenin (örn. masa) rengini söyleme performansı ile negatif değerdeki bir kelimenin (örn. ayrılık) rengini söyleme performansı arasındaki tepki zamanı farkı ölçülür. Negatif değerdeki kelimelerin renginin belirlenmesinde tepki zamanının daha uzun olması, negatif kelimelere ilişkin dikkat yanlılığına işaret eder.

Stroop görevleri, pratik olması nedeniyle deney programı aracılığıyla uygulanmıştır.

Literatürde Stroop görevinin klavye tepkisi aracılığıyla yürütüldüğü çalışmalar mevcuttur (Başgöze, 2015; Ben-Haim ve diğ., 2016; Dresler, Mériau, Heekeren & Meer, 2009).

Duygusal Stroop görevi performanslarına referans olması amacıyla, bütün katılımcılar öncelikle kısa bir pratik aşaması sonrasında orijinal Stroop görevini tamamlamıştır.

Müzik sunumunun ardından duygusal Stroop görevine geçilmiştir. Duygusal Stroop görevinde kullanılan negatif, pozitif ve nötr değerli kelimeler ön çalışma sonucunda elde edilmiştir. Pozitif, negatif ve nötr kelime listelerinin her biri için 24’er kelime belirlenmiştir. Her bir duygu kategorisinde; kırmızı, mavi, sarı, yeşil renklerde yazılmış 288 kelime uyaranı deneye dahil edilmiştir. Katılımcılara kelimeler görsel olarak, belirlenen odak noktasında, gri arka plan üzerinde, teker teker, büyük harflerle ve random olarak sunulmuştur. Deney, katılımcı hedef uyarana tepki verdiği anda diğer hedef uyaranın sunulacağı şekilde oluşturulmuştur. Klavyede dört farklı renk (kırmızı, mavi, sarı, yeşil) için düğmeler belirlenmiştir. Katılımcılardan uyaranın sunumunun ardından klavyede ilgili rengi bildiren düğmeye basması istenmiştir. Verilen yönergede, tepkilerin mümkün olduğunca hızlı verilmesinin önemli olduğu bildirilmiştir. Stroop görevlerinde hem tepki zamanı ölçümü, hem de tepkinin doğruluğuna ilişkin ölçüm alınmıştır.

84

Dikkat görevi boyunca verilen yönergeler sırasıyla şu şekildedir:

“Merhaba. Bu deneyde kelimelerin anlamını göz ardı ederek, kelimelerin renklerini seçmeniz gerekmektedir. Her bir renk için klavyede bir tuş belirlenmiştir. Kelime size sunulduğunda, klavyedeki uygun tuşa basınız.

Mümkün olduğunca hızlı cevap vermeniz önemlidir. Bunun için dört parmağınızı dört tuş üzerinde hazır bulundurmanız daha hızlı cevap verebilmenizi sağlar.

kırmızı = A mavi = D yeşil = J sarı = L

Hazır olduğunuzda klavyedeki boşluk tuşuna basarak deneme aşamasına başlayabilirsiniz. Mümkün olduğunca hızlı cevap vermeyi unutmayın.”

“Deneme aşaması bitti, şimdi deneyin ilk bölümü başlayacak. Kelimelerin anlamını göz ardı ederek, kelimelerin renklerini seçmeyi unutmayın. Her bir renk için klavyede bir tuş belirlenmiştir. Kelime size sunulduğunda, klavyedeki uygun tuşa basınız.

kırmızı = A mavi = D yeşil = J sarı = L

Mümkün olduğunca hızlı cevap vermeyi unutmayın. Bunun için dört parmağınızı dört tuş üzerinde hazır bulundurmanız daha hızlı cevap verebilmenizi sağlar. Hazır olduğunuzda klavyedeki boşluk tuşuna basarak deneye başlayabilirsiniz.”

“Şimdi size bir müzik parçası sunulacaktır. Lütfen kulaklarınızı takınız. Müziğe kendinizi vererek dinlemeniz oldukça önemlidir. Eğer odaklanmanıza yardımcı olacaksa gözlerinizi kapatabilirsiniz. Hazır olduğunuzda klavyedeki boşluk tuşuna basarak müziği başlatınız.”

85

“Deneyin bu bölümünde de yine kelimelerin anlamlarını göz ardı ederek, kelimelerin renklerini seçmeniz gerekmektedir.

kırmızı = A mavi = D yeşil = J sarı = L

Mümkün olduğunca hızlı cevap vermeniz önemlidir. Bunun için dört parmağınızı dört tuş üzerinde hazır bulundurmanız daha hızlı cevap verebilmenizi sağlar. Hazır olduğunuzda klavyedeki boşluk tuşuna basarak başlayabilirsiniz.”

2.2.4.2.Sözlük kararı görevi

Bu görevde tipik olarak katılımcılara kelimeler ve sahte kelimeler sunulur.

Katılımcılardan sunulan uyaranın kelime olup olmadığını mümkün olduğunca hızlı bir şekilde bildirmeleri beklenir. Sözlük kararı görevi, deney programı aracılığıyla uygulanmıştır. Pozitif, negatif ve nötr değerli 10’ar duygu kelimesi, Türkçe duygusal kelime normları listesinden (Kapucu, Kılıç, Özkılıç & Sarıbaz, 2018) ön çalışma aracılığıyla seçilmiştir. Toplamda 30 duygu kelimesi ve 30 sahte kelime kullanılmıştır.

Uyaranlar görsel olarak, gri arka plan üzerinde, teker teker, büyük harflerle ve random olarak sunulmuştur. Deney, katılımcı tepki verdiği anda diğer denemenin başlayacağı şekilde oluşturulmuştur. Katılımcılardan sunulan uyaranın kelime olup olmadığına karar vermeleri istenmiştir. “Evet” ve “Hayır” tepkileri için klavyede birer düğme belirlenmiştir. Katılımcılardan tepki zamanı ve tepkinin doğruluğuna ilişkin ölçüm alınmıştır.

86 2.2.4.3. Bellek görevi

Tipik bir bellek görevinde, katılımcılara kelime listesi sunulur. Listenin sunumunun ardından, listedeki kelimeler arasından seçilen uyaranları hatırlayıp hatırlamadığı test edilir. Bu görev, bu çalışmada sözlük kararı görevinin ardından, sürpriz hatırlama görevi olarak yürütülmüştür. Sözlük kararı görevini yürütmüş olan katılımcılara, görev sırasında sunulan 30 kelime ile daha önce görmedikleri pozitif, negatif ve nötr içerikli 30 yeni kelime sunulmuştur. Sözlük kararı görevinde kullanılmamış olan ve bu aşamada çalışmaya dahil edilen kelimeler de Türkçe duygusal kelime normları listesinden (Kapucu, Kılıç, Özkılıç & Sarıbaz, 2018) seçildi ve kelimelerin uzunluğu dengelenmiştir.

Uyaranların her biri görsel olarak, gri arka plan üzerinde, teker teker odak noktasında, büyük harflerle ve random olarak sunulmuştur. Deney, katılımcı tepki verdiği anda diğer denemenin başlayacağı şekilde oluşturulmuştur. Katılımcılardan kelimelerin her birini önceki görevde görüp görmediklerine karar vermeleri istenmiştir. Katılımcılardan tepki zamanı ve tepkinin doğruluğuna ilişkin ölçüm alınmıştır.

Sözlük kararı ve bellek görevleri için verilen yönergeler şu şekildedir:

“Merhaba. Şimdi size bir müzik parçası sunulacaktır. Lütfen kulaklıklarınızı takınız.

Müziğe kendinizi vererek dinlemeniz oldukça önemlidir. Eğer odaklanmanıza yardımcı olacaksa gözlerinizi kapatabilirsiniz. Hazır olduğunuzda klavyedeki boşluk tuşuna basarak müziği başlatınız.”

“Bu görevde her bir uyaranın Türkçede anlamlı bir kelime olup olmadığını bildirmeniz istenmektedir. Uyaran size sunulduğunda anlamlı bir kelime ise "evet", anlamlı bir kelime değilse "hayır" cevabı vermelisiniz.

"evet" için sol ok tuşuna

"hayır" için sağ ok tuşuna basınız.

Mümkün olduğunca hızlı cevap vermeniz oldukça önemlidir. Hazır olduğunuzda klavyedeki boşluk tuşuna basarak deneye başlayabilirsiniz.”

87

“Bu aşamada sunulan kelimeleri az önceki görevde gördüyseniz "evet", görmediyseniz

"hayır" tuşuna basınız.

"evet" = sol ok tuşu

"hayır" = sağ ok tuşu

Mümkün olduğunca hızlı cevap vermeniz oldukça önemlidir. Hazır olduğunuzda klavyedeki boşluk tuşuna basarak deneye başlayabilirsiniz.”