Bilgisayar Programı ve Bağlantılı BuluĢ Ġstemleri a Genel Olarak

Bilgisayarların günlük hayatın ayrılmaz bir parçası haline geldiğine şüphe yoktur. Eğitim, sağlık, iletişim, ulaşım, üretim vs. hayatın her alanında kullanılmakta olan bilgisayarlardan beklenen faydaların yerine getirilmesinde programların hayati önemi bulunmaktadır. Gerçekten programsız bir donanımın herhangi bir fonksiyonu yerine getirmesinden bahsedilemez.

Yukarıda “Giriş-Konunun Önemi” başlığı altında kısaca değinildiği üzere, bu derece önemli olan bilgisayar programlarının patent ile korunup korunamayacağı sorunu, patent hukukunda tartışılmakta olan konulardan biridir. Bilgisayar programlarının patent ile korunması gerektiği konusunda birleşen kesim ise bu korumanın nasıl ve hangi sınırlar dahilinde gerçekleştirileceği konularında fikir birliğine varmakta zorlanmaktadır. Bu noktadan itibaren tartışmalar ağırlıklı olarak istemler üzerinden ilerlemektedir. Zira patentin koruma kapsamını belirleyen istemlerin bilgisayar programları açısından ne şekilde kaleme alınması gerektiği ve istemlerin ne şekilde inceleneceği hususları netleştirilmelidir. Konu ile ilgili olarak sergilenen temel yaklaşımlar aşağıda incelenmiştir.

161

State Street Bank v.Signature Financial Group, USCAFC, 23 July 1998 için bkz. http://digital-law- online.info/cases/47PQ2D1596.htm (Mart 2007).

162

Engelfried, a.g.m. s.1, http://www.iusmentis.com/patents/businesmethods/epc . 163

Engelfried, a.g.m. s.1, http://www.iusmentis.com/patents/businesmethods/epc . 164

b- Avrupa Patent SözleĢmesi ve Teknik Özellik Sorunu

ABD sisteminde kabul edilmiş olmalarına karşın, Avrupa hukukunun söz konusu istemlere gösterdiği şüpheci yaklaşımın temelinde, Avrupa Patent Sözleşmesi’nin 52. maddesinin buluş sayılmayan konuları düzenleyen 2. fıkrasının (c) bendi yatmaktadır. Söz konusu düzenleme, buluş ve teknik gelişme kavramları arasındaki sıkı bağa dayanmaktadır. Bu çerçevede, teknik karakter taşımadıkları için iş görme metotları ve bilgisayar programlarının patentlenemeyeceği kabul edilmiştir ki bu durum öğretide eleştirilmektedir165

.

Ancak söz konusu hüküm, işgörme metotları ve bilgisayar programlarının hiçbir şekilde patentlenemeyeceği anlamına gelmemelidir zira 52. maddenin 3.fıkrasında166_{, 2.fıkrada} sayılan konulara, ancak münhasıran bunlara yönelik başvuru yapılması durumunda patent verilemeyeceği düzenlenmektedir. Bu hükmün kabul ediliş nedeni, maddenin 2.fıkrasında sayılan konuların, kural olarak teknik niteliğe sahip olmamaları nedeniyle patent

verilebilir buluĢ niteliğinde olmamalarıdır. O halde, sayılan konuların teknik bir içeriğe

sahip olmaları ve teknik bir etki yaratmaları durumunda, patent korumasından yararlanmasına bir engel bulunmamaktadır. Bununla birlikte sözleşmedeki ifade farklı yorumlara neden olmaktadır. Konuya ilişkin belirsizliği ortadan kaldırmak amacıyla Avrupa Patent Sözleşmesi’nin Revizyonunda “as such – yazılım benzerleri” ifadesinin madde metninden çıkarılması öngörülmektedir.

c- Türk Patent Sistemi ve Teknik Özellik Sorunu

Türkiye’de bilgisayar programlarının korunması konusu temelde Fikir ve Sanat Eserleri Yasası’na bağımlıdır. 551 Sayılı KHK, bilgisayar programlarını patent verilemeyecek konular arasında saymaktadır. Söz konusu hükmün yer aldığı, 6 ıncı maddenin üçüncü fıkrasındaki, “münhasıran koruma talep edilmesi halinde” ifadesi, APS 52/2 de yer alan hükme benzer bir hüküm içermektedir. Bu hükme göre, 6. maddede bilgisayar programlarına, söz konusu kurala uygun olmak koşuluyla, örneğin teknik bir sorunun çözümü ile birlikte istenirse, patent verilebileceği sonucu ortaya çıkmaktadır.

Türkiye Avrupa Patenti Sözleşmesi’nin bir üyesi olduğu için, Avrupa Patenti başvurusunun aşamaları sırasında Türkiye’de de koruma istenmesi halinde, bilgisayar programları ile ilgili bir Avrupa Patenti’nin, Türkiye’de de korunacağı açıktır.

d- Bilgisayar Ġstemlerinin KuruluĢu – Usul Ġstemi / Ürün istemi TartıĢması

ABD patent sisteminde güncel uygulama bilgisayar programlarının işlevinden yola çıkılarak ürün istemi çerçevesinde değerlendirilmesidir167_{. Ancak Avrupa Birliği’nin ilgili tasarılarında} benimsenen yaklaşım bilgisayar programlarını ister bir bütünün parçası ister tek başına ele alınmış olsun “usul” istemi olarak değerlendirmektedir168

.

165

Keith Beresford, “Patenting Software under the European Patent Convention”,Sweet&Maxwell, 2000. 166

“The provisions of paragraph 2 shall exclude patentability of the subject-matter or activities refferred to in

that provision only to the extent to which a European patent application or European patent relates to such subject matter or activities as such” .

167

Engelfried, a.g.m. s.1, http://www.iusmentis.com/patents/businesmethods/epc . 168

aa- Bilgisayar Programına ĠliĢkin Ürün Ġstemleri

Avrupa Patent Ofisi, “bilgisayar programı ürün istemlerinin” patentlenebileceğini fiili olarak kabul etmektedir. Bilgisayar yazılımı bir makine aracılığı ile uygulanabildiği veya bir destek ünitesi üzerine kaydedilebildiği sürece uygulamada, ürün olarak patent istemlerine konu olabilmektedir. Fakat bu tip istemlerin kabul görmesinin arkasında konunun tartışılır olmasına rağmen patent hakkının sağladığı korumaya ihtiyaç duyan büyük şirketlerin uyguladığı iç baskı bulunmaktadır.

bb- Usul Ġstemi Olarak Bilgisayar Programı

Güncel Fransız patent uygulamalarında, istem kuruluş teknikleri; “Program” veya “yazılım” terimleri yerine “Usul”, “ buluş”, “sistem” terimlerini kullanmak, « bilgi işleme sistemi » yerine « interaktif manipülasyon sistemi » demek veya « kayıtların sıfırlanması » yerine « inisiyalizasyon aracı » denilmesi, bilgisayar programının bir nevi “bilgi işleme usulü- yöntemi” olarak korunabileceğini göstermektedir169_{. İşte ülke patent ofislerinin} uygulamalarını da yeknesaklaştıran Avrupa Birliği çerçevesinde öngörülen olası düzenlemelerde, bilgisayar programlarının patentlenebilmesi ABD uygulamasından farklı olarak ancak usul istemleri kapsamında kabul edilmektedir170

.

e- Avrupa Patent Ofisi Ġnceleme Bölümü - IBM Kararları

T 0935/97–3.5.1171: Başvuru ve istem, bilgisayar ekranında açık bir çalışma penceresinin üzerine açılan ve arkada kalan penceredeki bilginin görülmesini engelleyen ikinci bir pencereyi incelemektedir. Bu çerçevede buluş, pencerelerin üst üste açılması sırasında alt pencerede kalan ve görülmesi engellenen bilginin, üste pencere açıldıktan sonra, altta kalan pencerenin üst pencere tarafından bloke edilmeyen bir alanına kaydırılarak görülmesini sağlamaktadır.

T 1173/97–3.5.1172: Başvuru ve istemde buluş, bir bilgisayar sisteminde bilgi kaynağının yeniden kazanımı ile ilgilidir. Buluş, bir iş emrinin sonlandırılması işlemi sırasında sonlandırma işleminde meydana gelebilecek bir aksama durumunda, işlemin sürebileceğine ilişkin bir uyarının verilmesi ve uygulama çalışmaya devam ederken, sonlandırma işleminin yeniden senkronizasyonunun sağlanması olarak tanımlanmaktadır.

Yukarıda verilen her iki başvuruda, buluşun sistem ve yönteme ilişkin istemleri kabul edilmiş, bilgisayar programı ve elemanlarına ilişkin istemlerse İnceleme Bölümü tarafından reddedilmiştir.

169

Guide Lamy Droit de l'Informatique 2000, n° 3415. Ayrıntılı bilgi için bkz Juris Pedia; http://fr.jurispedia.org/index.php/Brevet_de_logiciel_en_Europe_(int) ( Mayıs 2007). 170

Juris Pedia: http://fr.jurispedia.org/index.php/Brevet_de_logiciel_en_Europe_(int) (Mayıs 2007). 171_{Karar metni için bkz. http://legal.european-patent-office.org/dg3/pdf/t970935eu1.pdf (Mayıs 2007).} 172_{Karar metni için bkz. http://legal.european-patent-office.org/dg3/pdf/t971173ex1.pdf (Mayıs 2007).}

T 0935/97 Sayılı başvuruda yer alan ve yöntem ve araç gereçler ile ilgili 1 - 6 sayılı istemler, Avrupa Patenti Sözleşmesi şartlarına uyması, özellikle de yenilik ve buluş basamağı koşullarını tam olarak karşılaması sayesinde kabul edilmiştir. 7 - 10 sayılı istemlerse, bilgisayar ortamında okunabilir araçlarda saklanan bilgisayar programını tanımlamaları nedeniyle reddedilmiştir. İnceleme raporunda, istem konusunun tekniğin bilinen durumundan "kayıtlı program kodunun tanımladığı bilgi şeması" açısından farklılık gösterdiği, bu programın herhangi bir veri taşıyıcısı üzerinde taşınmasının bir sorun olarak tanımlanmayacağı, dolayısıyla da çözümün tekniğin bilinen durumundan belirgin bir farklılık göstermediği belirtilmiştir. Bit ve baytlar formunda veri taşıyıcısında taşınan bilgisayar programları, yine de bilgisayar programı olarak tanımlanmakta, gerek bu sorunun teknik bir nitelik taşımaması, gerekse çözümün teknik bir sonuç doğurmaması nedeniyle, Avrupa Patenti Sözleşmesi madde 52 (2) ve (3) uyarınca bu istem patent verilebilir nitelikte bulunmamıştır.