Çalışmamız akut koroner sendrom geçiren hastaların fonksiyonel kapasite, günlük yaşam aktiviteleri ve yaşam kalitesi açısından değerlendirilmesi ve sağlıklı kişilerle karşılaştırılması amacıyla planlandı. Çalışma, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü Kardiopulmoner Ünitesi, Adana Numune Eğitim Araştırma Hastanesi Seyhan Uygulama Merkezi, Adana Devlet Hastanesi Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Ünitesi ve Kardiyoloji Polikliniği’nde yapıldı.
3.1. Bireyler
Çalışmaya Adana Devlet Hastanesi Kardiyoloji Polikliniği’nde değerlendirilen, 4-8 hafta önce akut koroner sendrom tanısı konulan, 40-75 yaş arası, ekokardiyografide ejeksiyon fraksiyonu %50 ve üzeri olan 46 hasta dahil edildi. Herhangi bir akciğer, kalp hastalığı veya ortopedik özrü olmayan, hastanemiz çalışanlarından ve yakınlarından, gönüllü asemptomatik 46 birey kontrol grubunu oluşturdu. Serebrovasküler hastalık geçirmiş, ortopedik yetersizliği, herhangi bir kanser tanısı, böbrek yetmezliği, solunum sistemi hastalığı (KOAH, kronik bronşit, pulmoner emboli), primer pulmoner hipertansiyon tanısı olan hastalar çalışmaya dahil edilmedi.
Çalışma, Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi, Cerrahi ve İlaç Araştırmaları Etik Kurulu tarafından 25.09.2013 tarihinde, GO 13/479-17 numarası ile kabul edildi (EK 1). Çalışmaya katılan hasta ve kontrol grubuna çalışmanın kapsamı ve amacı anlatılarak aydınlatılmış onam formu imzalatıldı (EK 2).
3.2. Yöntem
Araştırmaya katılan tüm hastaların standart medikal değerlendirme ve tedavileri kardiyolog tarafından uygulandı. Adana Devlet Hastanesi Kardiyoloji Polikliniği’ne gelen AKS tanılı hastalar kardiyolog tarafından değerlendirildi, EKG’leri yapılarak, laboratuar bulguları ve PTCA raporları kaydedildi. Ayrıca fizyoterapi ve rehabilitasyona özel ölçme ve değerlendirmeler de yapıldı.
3.2.1. Bireylerin Değerlendirilmesi
Bireylerin yaş, cinsiyet, medeni hal, meslek ve eğitim durumu kaydedildi. Boy uzunluğu, bel ve kalça çevresi (cm) ölçümü ve vücut ağırlığı (kg) değerleri kaydedildi. Vücut kütle indeksi (VKİ); vücut ağırlığı/ boy2 (kg/m2) formülünden hesaplandı. Bireyler; zayıf (<18.5 kg/m2), normal (18.5-24.9 kg/m2), fazla kilolu (25- 29.9 kg/m2) ve obez (30-39.9 kg/m2) olarak sınıflandırıldı (141). Bel çevresi, ayakta dik pozisyonda; iliak krista ile en alt kosta arasındaki mesafenin tam ortasından mezura ile ölçüldü ve cm cinsinden kaydedildi. Kalça çevresi trokantör majörler hizasından mezura ile ölçüldü ve cm cinsinden kaydedildi ve bel-kalça oranı alındı. Hastaların dosya bilgilerinden kullandığı ilaçlar, hangi damar veya damarlara stent takıldığı, ejeksiyon fraksiyonu, hastaneye yatış ve taburcu olma tarihi kaydedildi. Hastaların hangi saatte, hangi semptomlarla hastaneye başvurduğu AKS öyküsü olarak kaydedildi. Ayrıca hastaların anjina şikayeti sorgulandı.
Risk faktörlerini belirlemek amacıyla tüm bireylerin HT, DM, kolesterol, düzenli olarak kullandığı ilaçlar, ailede KAH ve KAH dışında hastalık varlığı sorgulandı. Bireylerin sigara öyküsü paket-yıl olarak kaydedildi. Bu değer, gün başına içilen sigara paketi sayısı (paket) ile sigara içilen toplam sürenin (yıl) çarpımından hesaplandı. Sigarayı bırakmış ise ne kadar süredir içmediği kaydedildi. Ayrıca bireylerin düzenli egzersiz alışkanlığı sorgulanarak, yaptığı egzersizin süresi, şiddeti ve frekansı rapor edildi. Jamar Plus markalı el dinamometresi ile bireylerin dominant ellerinin kavrama kuvveti ölçülüp kg cinsinden kaydedildi.
Bilişsel Düzeyin Değerlendirilmesi
Standardize Mini Mental Durum Ölçeği (MMDÖ): Bu ölçek, kolay uygulanabilen ve bilişsel bozukluğun derecesi hakkında bilgi veren niteliktedir. Onbir soru içerir, 5 ayrı kategoride bilişsel fonksiyonları değerlendirir. Ölçeğin içerdiği kategoriler; oryantasyon (10 puan), bellek (3 puan), dikkat (5 puan), hatırlama (3 puan) ve dil (9 puan) şeklindedir. MMDÖ'de toplam puan 30'dur ve demansın erken evrelerinde bilişsel fonksiyonların güvenli ve duyarlı şekilde araştırılmasında yardımcı olacağı belirtilmektedir. MMDÖ'nin sınır değerleri; 30- 27= normal, 26-20= hafif yetersizlik, 19-10= orta, 10 ve altı ileri derecede yetersizlik
şeklindedir. Standardize Mini Mental Test ve Eğitimsizler için Türkçe Standardize Mini Mental Test, Güngen ve ark (142) tarafından oluşturulmuştur.
Fonksiyonel Kapasitenin Değerlendirilmesi Altı Dakika Yürüme Testi
Altı dakika yürüme testi (6DYT), kronik hastalığı olan kişilerde kullanılan submaksimal bir testtir (143). 6DYT, aynı günde ve yarım saat arayla iki kez uygulandı. Bireylerden 30 metrelik düz bir koridorda 6 dakika süresince kendi yürüme tempolarında olabildiğince hızlı yürümeleri istendi. Teste başlamadan önce hastalara, test sırasında çok fazla yorulurlarsa veya göğüs ağrısı hissederlerse dinlenebilecekleri ve bu sürenin teste dahil edileceği açıklandı. Test öncesi ve sonrasında kan basıncı, solunum frekansı değerleri, parmağa takılan portable pulse oksimetre (Finger Pulse Oksimeter) ile kalp hızı ve oksijen saturasyon değerleri, yorgunluk ve dispne algılamaları için Modifiye Borg Ölçeği skorları kaydedildi. Test sırasında her bir dakikada bir hastayı cesaretlendirmek için ‘çok iyi gidiyorsunuz, devam edin’ standart cümlesi kullanıldı. Test sonunda tüm değerler tekrar alındı ve 6DYT mesafesi metre olarak hesaplandı. Uygulanan iki testten her hasta için uzun olan mesafe değeri istatistiksel analiz için kullanıldı (144). 6DYT mesafesi değerinin yaş, cinsiyet, boy uzunluğu ve vücut ağırlığına göre normal değerleri bulunmaktadır. Ölçümlerin yorumlanmasında Enright ve arkadaşları referans olarak alındı (145).
Tahmini 6 DYT mesafesi:
Erkek: (7,57×boycm) – (5,02×yaş) – (1,76×kilokg) – 309 m Kadın: (2,11× boycm) – (5,78×yaş) – (2,29× kilokg) + 667 m
Şekil 3.1. 6 dakika yürüme testi.
Günlük Yaşam Aktivitelerinin Değerlendirilmesi
Glittre Günlük Yaşam Aktiviteleri Testi: Günlük yaşamdaki aktiviteleri ve fonksiyonel durumu değerlendiren objektif bir testtir. Bireyler erkekler için 5 kg, kadınlar için 2.5 kg ağırlığındaki sırt çantaları ile oturma pozisyonunda teste başladılar. Bir sandalye ile raf sistemi arasında 10 m mesafede, tam ortada 2 basamaklı merdiven varken, hastalardan mümkün olduğunca hızlı bir şekilde yürüyerek gidip basamaklardan çıkıp inmeleri ve raftaki bir kilogramlık şişeleri sırasıyla önce ortaya sonra aşağıya, tekrar ortaya ve en son yukarıya alıp geri dönmeleri, basamaktan geçip sandalyeye oturup tekrar kalkmaları ve böylece bir turu tamamlamaları istendi (146,101). Testten önce ve sonra hastaların kan basıncı, oksijen saturasyonu değeri ve kalp hızı değerleri kaydedildi. Üst ve alt ekstremite
yorgunluğu, genel yorgunluk ve dispne algılaması Modifiye Borg Ölçeği ile değerlendirildi. Beş turu tamamladıktan sonra testi tamamlama süresi dakika olarak kaydedildi (146,147).
Şekil 3.2. Glittre GYA testi. Skumlien ve Hagelund’dan izinle alınmıştır (101).
Aktivite Katılım Performans Değerlendirmesi
Kanada Aktivite Performans Ölçümü: Hastaların aktivite performans problemlerini belirlemek, aktivite ve katılım kısıtlılıklarını ölçmek için Kanada Aktivite Performans Ölçümü (Canadian Occupational Performance Measurement- COPM) kullanıldı (148). COPM, kendine bakım, iş ve üretici aktiviteler, boş zaman aktiviteleri alanlarındaki performans problemlerini belirler. İlk aşamada, hastaların kendine bakım, iş ve üretici aktiviteler, boş zaman aktiviteleri ile ilgili performans problemi yaşadıkları aktiviteleri belirlemeleri istendi. Hastadan bu aktivitelerden onun için en önemli olan 5 aktiviteyi seçmesi ve bu aktiviteler için 1 ile 10 arasında performans (COPM-P) ve memnuniyet puanı (COPM-M) belirlemesi istendi. Performans ve memnuniyet puanlarının artmış olması kişinin aktiviteyi gerçekleştirme performansının ve bu performanstan memnuniyetinin arttığı anlamına gelmektedir (149).
Kendine bakım, iş ve üretici aktiviteler ve boş zaman aktivitelerini gerçekleştirme performansı; kişinin mental, fiziksel, sosyokültürel ve ruhsal özellikleri gibi faktörlerden etkilenir. COPM, teste katılan kişinin kendi zorluk alanlarını tanımlayabilmesine dayanır ve bireyin tanımladığı problemleri günlük işleyişinde ölçer. Terapiste, kişiye özel değerlendirme yapma imkanı verir. Bu ölçüm bireyin rollerini ve rol beklentilerini gözönüne alır ve bireyin kendi çevresine odaklanarak problemiyle ilgilenmesini sağlar. COPM, kişi kendi sağlığından kendi tedavi sürecinden sorumludur görüşünü destekler (150). COPM, katılımcı merkezli
bir bakış açısıyla kişinin kapasitesini yansıtan bir ölçüm yöntemidir. Katılımcının memnuniyet ve performansını kendi algısı içinde belirleyebileceği, bireyselleştirilmiş bir ölçüm aracı olarak tasarlanmıştır. COPM, (semi-structured) yarı yapılandırılmış bir ankettir. Bireyin istediği, ihtiyaç duyduğu veya yapmayı umduğu ancak hastalığı sebebiyle yapmakta zorlandığı günlük aktivitelerini tanımlaması için terapist tarafından cesaretlendirildiği bir ankettir. Katılımcılar, bu aktiviteleri yaparken kendi performanslarından memnuniyetlerini ve aktivite performansında karşılaştıkları zorlukları kendi belirledikleri puanlarla bildirdiler (148).
Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi
1. Nottingham Sağlık Profili (Nottingham Health Profile, NHP):