Beton Yollar

Ormancılığımızda kullanım alanı oldukça sınırlı bulunan beton yollar, zemin ve alt temel tabakası üzerine, beton malzemenin hazırlanıp dökülmesi ve tesviye edilmesi ile inşa edilir. Başlangıç oturmalarının yok edilmesi ve taşıma gücünün arttırılması için gerekli zemin sıkıştırmasının çok hesaplı yapılması ve sonradan fazla sıkışmadan doğacak zemin dağılmalarına engel olunması gerekir. Zeminde oluşabilecek zararlı etkileri önlemek için, çoğu kez beton dökümü öncesinde alt temel tabakası oluşturulur. Bu tabakada malzeme olarak, genellikle konkasörle kırılmış yarı sert kaya veya balast kullanılmaktadır. Burada malzeme kesinlikle suya duyarlı olmamalı ve ayrıca çok iyi sıkıştırılmış olmalıdır. Malzeme kumlu ise vibrasyonlu silindir kullanılması tercih edilmelidir. Gerekirse alt temel için çimento ve bitüm stabilizasyonu da uygulanabilir (Erdaş,1997).

Çoğunlukla yol inşaatlarında kullanılan betonun kuru elemanlarının karıştırılması hazırlıkları süreksiz çalışan dozaj merkezlerinde yapılır. Betoniyerler bu merkezlere bağlı olarak karışımı tamamlarlar. Genellikle taze beton bu tip bir merkezde hazırlanır ve işyerine götürülür. Fakat bazen hareketli betoniyerlerle iş yerinde de hazırlanabilir. Bu durumda kuru karışım dozaj merkezinden kamyonlarla işyerindeki betoniyerlerle götürülür ve su burada eklenir. Betoniyerde karıştırma süresi de önemli faktördür. Genellikle bu süre 50-80 saniye arasında değişmektedir. Karıştırma da 60-70 saniyeyi geçmek tehlikeli olduğu gibi çok karıştırmak da betonun direncinin azalması açısından önemlidir.

Türkiye’de orman yollarında pek rastlanmayan ancak köy yollarında düşünülen beton yollar Avrupa ülkelerindeki orman yollarında oldukça uygulama alanı bulmaktadır (Erdaş, 1997).

2.5. Orman yollarının yapımı

2.5.1 Orman yollarının yapımında şantiye kurulumu

Orman yolları, genellikle dağlık alanlarda ve yerleşim birimlerinden uzak yerlerdeki ormanlık alanları, işletmeye açmak için planlanan yollardır. Bu yolların yapımını gerçekleştirmek için, yol yapım yerinin yakınında bir barınma yeri ile araç ve gereçlerin korunduğu yerleri içeren, dar anlamda bir şantiye kurmak ve bütün çalışmaları buradan yürütmek gereklidir (ERDAŞ, 1997).

Şantiye yeri seçiminde aşağıdaki hususların göz önünde tutulması yararlıdır (CEYHUN, 1962).

1. Şantiye yeri, işyerine yakın olmalı ve hatta yapılacak iş tulünün ortalarına isabet etmelidir.

2. Şantiye yerinde işçinin gerek temizliğini ve gerekse içme suyu gereksinimini karşılayacak miktarda temiz su bulunmalıdır.

3. Mevcut bir yol varsa o yoldan yararlanmak için, mümkün olduğu kadar yola yakın bir yer tercih edilmelidir.

4. Şantiye, şantiyede kalacak olan kişileri oyalayabilecek, onlara şehirden, ailesinden uzakta yaşamanın vereceği üzüntüyü unutturabilecek manzara bakımından güzel bir yerde kurulmalıdır.

5. Şantiyede işçilerin yatacak, yiyecek ve dinlenebilecek seyyar işçi barakaları, karavanlar yapılmalı veya inşa edilmelidir.

2.5.2. Orman yollarında altyapı çalışmaları

Orman yolları yapımında yapı alanının temizlenmesi, toprak tesviyesi için kazı ve doldurular alt yapı çalışmalarını kapsamaktadır.

2.5.2.1 Yol yapım alanının temizlenmesi

Orman yolarında yapı alanının temizlenmesi, ile burada ağaçların kesilmesi, kütüklerin çıkarılması, taş ve kayaların parçalanması işlerini kapsamaktadır.

Ağaçların kesilmesi:

Yol ekseni boyunca eksenin iki tarafındaki, inşaat alanı içinde kalan bütün ağaç çalı ve fundalar toprak yüzeyinden kesilir. Ancak doldurular içinde kalacak ağaçlar yerden 60 cm den fazla olmamak üzere kesilir. Böylece dik arazilerde dolduru kütlesinin aşağıya kayması

önlenmeye çalışılır. Yol yapımı alanı içinde, üstteki verimli toprak tabakası ve çayırlık kısımlardan elde edilecek çimler ile sonradan dolguların yeşillendirilmesinde kullanmak üzere inşaat alanı dışında uygun yerlere yığılır. Kesimden sonra elde edilen odun materyalinin yol yapıldıktan sonra kolaylıkla nakledilebilmesi için bu saha dışında ve yolun üstündeki uygun yerlerde istif edilmelidir (ERDAŞ, 1997).

Kütüklerin Çıkarılması:

Kesilerek yapı alanı dışına çıkarılan ağaçların, kalan kütüklerin kökleri ile beraber çıkarılması gerekmektedir. Bunun için üç yöntem kullanılmaktadır.

a) Kütüklerin el ile çıkarılması, toprağın kazılması ile kütükler kökleri ile birlikte çıkarılır. Kazma, kürek vs. gibi aletler kullanılır.

b) Kütüklerin mekanize olarak çıkarılması, riperlerle donatılmış dozerler kullanılır.

Ağaçların kütükleri dozerlerin arkasına monte edilmiş olan riperlerin zemine batırılması ve sökecek şekilde çekilmesi ile yerlerinden çıkarılır.

c) Kütüklerin patlayıcı maddelerle çıkarılması, çapları 50 cm’nin üstünde olan kütükler kökleri ile birlikte ekonomik olarak patlayıcı maddelerle çıkartılabilirler. Kütükler genel olarak sığ köklü (ladin, huş) yürek köklü (ıhlamur, gürgen) ve kazık köklü (meşe, çam) kütükler olarak şekil yönünden birbirinden ayrılırlar. Genel olarak sığ köklüler kazık köklülerden daha kolay ayrılırlar. Sığ köklü kütükleri atmak için her ana kök altına bir patlayıcı dolgu koymak gereklidir.

Kazık köklü kütüklerde, lağım deliği doğrudan doğruya dikey kazık kök yanına açılmalıdır. Bunlarda tek bir lağım deliği olduğunda, ateşleme saniyeli fitil ile gerçekleştirilir (ERDAŞ, 1997).

Yürek köklü kütüklerde ise en uygun lağım deliği ve dolgu yerleştirme düzeni köklerin oluşum tarzına göre seçilmelidir. Köklerin patlayıcı maddelerle sökülmesi gösterilmektedir (Şekil 2.5).

Şekil 2.5 Köklerin patlayıcı maddeler yardımıyla sökülmesi a) Sığ köklü büyük çaplı kütüklerin sökülmesi

b) Kazık köklü kütüklerin sökülmesi

c) Yaygın kök sistemine sahip kütüklerin elektrikli ateşleme ile sökülmesi d) Sığ köklü küçük çaplı (<50 cm) kütüklerin sökülmesi

Lağım delikleri, lağım demiri veya kompresör tabancası ile açılmalıdır. Lağım delikleri kök altına yeteri kadar uzanmalıdır. Lağım deliklerine dolguların yerleştirilmesinden sonra delikler sıkılanmalı ve bir killi malzeme ile ağızları kapatılmalıdır.

Patlayıcı Maddeler ile Kayaların Parçalanması:

Orman yolları yapımında alışılagelmiş alet ve makinelerle açılması olanaksız kaya partileri bulunur. Bunların mutlaka patlayıcı maddelerle atılması gereklidir. Kayaların parçalanmasında çalışmalar üç aşamada gerçekleşir.

1. Lağım deliklerinin açılması, 80 cm’lik basamaklar halinde çeşitli uzunlukta (80, 160, 240, 320 cm) matkaplar darbeli delicilerle veya varsa kompresör kullanılarak açılır.

Başarılı bir sonuç için lağım deliği derinliği kaya yüksekliklerinin yarısı kadar olmalıdır.

Lağım delikleri sert kayalarda kartuş çapından %10 daha geniş olmalıdır. Lağım deliğinin

açılmasından hemen sonra doldurulmasının olanaksız olduğu hallerde lağım deliği genişliği, kartuş çapından 10 mm daha fazla olmalıdır (HAGNER, 1971).

2. Lağım deliklerinin patlayıcı maddelerle doldurulması ve ateşleme, kullanılacak patlayıcı madde cinsi ve miktarı amaca göre değişiklik göstermektedir. Toz dinamitleri kullanımında kayalar büyük parçalara bölünür. Gom sınıfı patlayıcı madde kullanılması halinde kayalar daha küçük parçalara ayrılır. Orman Genel Müdürlüğü’nün 202 sayılı tebliğinde toz halinde olan ve Nitrogliserin içermeyen Teknik Amonyum Nitrat (TAN) olarak isimlendirilen bu patlayıcı malzeme dinamite kıyasla daha güvenlidir. Adi kapsül, infilaklı fitil, kurşun veya alevle ateşlenmezler. İnfilak edebilmesi için mazot ile kıstırılması gereklidir.

Aşağıdaki şekilde lağım deliğine yerleştirilmesi görülmektedir.

Şekil 2.6 Teknik amonyum nitratın lağım deliğine yerleştirilmesi (202 Sayılı Tebliğ , 1984)

Çizelge 2.2 Lağım deliği derinliğine göre patlayıcı maddenin yerleştirilmesi Derinlik

Uzunluğu (cm)

Alta Konan TAN (cm)

Yemleme Kartuşu

Üste Konan TAN (cm)

Sıkılama Çamuru

80 15 114 30 30 160 40 112 60 50 240 60 1 100 60 Kaynak; 202 Sayılı Tebliğ.