BES’in Kurumsal Yapısı ve İlgili Kurumlar

Türkiye’de bireysel emeklilik sisteminin kurumsal yapısı incelendiğinde; en üstte Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu bulunmaktadır. Bireysel emeklilik sisteminin merkezinde ise emeklilik şirketleri ile katılımcılar bulunmaktadır. Sistemin temeli katılımcı ve emeklilik şirketi arasında yapılan emeklilik sözleşmesidir. Takasbank, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından saklayıcı kurum olarak görevlendirilmiştir. Emeklilik yatırım fonu varlıklarının emeklilik şirketleri varlıklarından ayrı olarak Takasbank’ta saklanması ile katılımcıların fon varlıkları güvence altına alınmıştır. Sistemin kontrol noktası da Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından gerçekleştirilmektedir. Bireysel emeklilik sisteminin işleyişine ilişkin esaslar, 4632 Sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile bu kanuna göre çıkartılan yönetmelikler ile düzenlenmiştir (Erdal,2012:140).

İlgili kurumlara dair bilgiler şu şekildedir;

a- Hazine Müsteşarlığı

4632 sayılı kanunda, müsteşarlığın görev ve yetkilerini topluca ele alan spesifik toplu bir madde bulunmamaktadır.Buna rağmen kanunun çeşitli maddelerin

de yer alan hükümlerle,HM’na çok sayıda görev ve yetki verildiği görülmektedir.Söz konusu yetkilerden bazıları aşağıdaki gibidir(www.hazine.gov.tr,2010) :

*Bireysel emeklilik danışma kurulunun sekreterya hizmetlerinin devamı, *Sisteme giriş aidatları,yönetim ve fon işletme giderlerinin belirlenmesi, *Emeklilik şirketlerini kuruluş izinlerininbunlara ilişkin faaliyet ruhsatların verilmesi,

*Çeşitli emeklilik şirketleri arasında,bireysel emeklilik hesaplarını aktarımı ve ilgili husuların belirlenmesi,

*Bireysel emeklilik şirketlerini kamuoyu bilgilendirmeye yönelik ilan ve reklamalrına ilişkin usul ve esasların tespiti,

*Mevcut sigorta şirketlerinin emeklilik şirketi statüsüne geçişine ve faaliyet ruhsatı verilmesine ilişkin esas ve usullerin belirlenmesi,

*Emeklilik şirketinin denetimidir.

b- Emeklilik Gözetim Merkezi

EGM,sistemin veri tabanını oluşturan ve taraflar arasında iletişim alt yapısını kuran bir anonim şirkettir.Katılımcıların hak ve menfaatlerini korumak amacıyla,hem hazine müsteşarlığı ve sermaye piyasası kurulu gibi denetleyici kamu otoritelerinin karar almasına yardımcı olacak verileri,hemde kamuoyuna sağlıklı bilgi aktarımının gerekli verileri sağlamak ile yükümlü kılınmıştır. EGM;söz konusu bilgi ve veri aktarımı gerçekleştirmek üzere kurulmuştur (SGYY:BE,İTO;2006: 165).

Emeklilik şirketlerince yapılacak işlemlerin sonucunda oluşan bilgilerin; konsilidasyonu, katılımcılara alt bilgilerin saklanması, gizliliğin korunması, kamuoyu ve katılımcıların bilgilendirilmesi, istatistik üretilmesi, BES’nin analitik olarak bilgilendirilmesi, istatistik üretilmesi, sistemin analitik olarak sorgulanması, sorunlara zamanında gerekli müdahalerde bulunulması için olanak sağlanması amaçlanmıştır (SGYY:BE,İTO;2006:165).

c- Takasbank

Türkiye’de Takasbank’ın saklama hizmeti verdiği para ve sermaye piyasası araçları,fon adına Takasbank nezlinde saklanır.Bunun dışında kalan para ve sermaye piyasası araçlarının saklanması konusunda şirket,Sermaye Kurulu tarafından uygun görülmekte,Takasbank’a dışarıda saklanan varlıklar ve bunların değerleri konusunda

gerekli bilgileri aktarmak,erişimine olanak tanımak koşulu ile bir başka saklayıcıdan saklama hizmeti alınabilir (4632 Sayılı Kanun; Md.18).

Takasbank,fon portföyünün belirlenen kurallar çerçevesinde uygunluğunu kontrol etmekle birlikte meydana gelebilecek olağanüstü durumları karşılayabilecek tedbirleri şirkete alması için bilgilendirir.Eğer şirket saklayıcı yani Takasbank tarafından bilgilendirilen konu ve sıkıntılara yönelik bir tedbir alınmaması halinde yapılan tespitler saklayıcı tarafından en seri haberleşme aracılığıyla kurula bildirilir (4632 Sayılı Kanun, Md.18).

d- Emeklilik Şirketleri

Emeklilik şirketleri,bireysel emeklilik tasarruf ve yatırım sistemi kanununa göre kurulan ve BES’de faaliyet göstermek üzere 4632 sayılı kanun ile ihdas edilen emeklilik branşında ruhsat almış şirketi tanımlamaktadır.Kurulacak şirketin ticaret ünvanında ‘emeklilik’ ibaresinin bulunması,anonim şirket şeklinde kurulması, sermayenin 20 milyon TL’den az olmaması ödenmiş sermayenin asgari 10 milyon TL olması ve kalanının üç yıl içinde ödenmesinin taahhüt edilmesi ve kurucularının kanunda belirtilen nitelikleri taşıması gerekmektedir(4632 Sayılı Kanun, Md.8).

Emeklilik şirketinin mevzuat hükümleri çerçevesinde önemli görevleri aşağıdaki gibidir(Bireysel Emeklilik Aracıları Hakkında Yönetmelik, Md.11) ;

*Emeklilik sözleşmesi çerçevesinde tahsil edilen katkı paylarının fona yönlendirilmesini sağlayarak,bireysel emeklilik hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncelleştirmesi işlemlerini gerçekleştirmek.

*Portföy yöneticilerinin şirketin genel yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon portföyünü yönetmesini sağlamak.

*Katılımcıların bireysel emeklilik hesaplarına ait günlük bilgilerine erişimi için olanak sağlamak.

*Fon portföyünde yer alan varlıklar, fonların performansları ve mali tablolar hakkında katılımcılara düzenli bilgi verilmesini sağlamak.

*Müsteşarlık ve SPK tarafından istenilen, bilgi ve belgebireysel emeklilik kayıt sisteminin belirleyeceği esas ve usullere göre hazırlanmasını sağlamak.

*Müsteşarlığın belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde şirketin,SPK’nın belirleyeceği esas ve usuller çerçevesinde de fonun iç denetimini sağlamak.

*Bireysel emeklilik hesaplarının sürekliliğini,fon varlıklarının korunmasını sağlamak üzere,kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda gerekli tedbirleri almak.

*Katılımcıya ve fon portföyüne ait bilgilerin saklama hesaplarına yansıtmak için gerekli bilgilerin saklayıcıya zamanında doğru biçimde iletilmesini sağlamak.

*Kanun ve mevzuatta belirlenen esaslar ile fon iç tüzüğünde yer alan ilkeler çerçevesinde fon portföyünün değerlemesi ve birim pay fiyatının doğru olarak hesaplanmasını sağlamak.

*Fon portföyünün kanun ve mevzuat ile fon iç tüzüğünde yer alan sınırlamalara uygun olarak yönetilmesini sağlamak.

*Fonun yaptığı iş ve işleyişlerin mevzuata uygun olmasını sağlamak, şeklinde kanun tarafından düzenlenmiştir.

e- Aracılar

Yönetmelikteki tanımda,bireysel emeklilik aracıları;emeklilik şirketleri tarafından katılımcılara sunulan emeklilik ürünlerinin tanıtımı,pazarlanması ve satışa ilişkin aracılık hizmetlerini bir sözleşmeye dayanarak daimi bir surette emeklilik şirketlerinin emeklilik sözleşmelerine aracılık eden veya bunları emeklilik şirketi adına yapan gerçek kişilerdir.Emeklilik şirketleri tarafından BES’de katılımcılara sunulan emeklilik ürünlerinin tanıtımı,pazarlanması,satışı ve ilişkin diğer aracılık hizmetlerini kapsamaktadır (BEAY, Md.5).

Bireysel emeklilik aracısı,emeklilik şirketlerinin katılımcı adayları ile akdedecekleri emeklilik sözleşmelerine aracılık yapmaktadır.Daimi olarak kullanarak ve kapsamında emeklilik ürünlerini katılımcı adaylara tanıtmak,pazarlamak,satışını gerçekleştirmek gibi faaliyetler bulunan söz konusu yetkilerini emeklilik şirketi ile akdedeceği bir sözleşmeden almaktadır(htpp//www.tisk.org.tr.,2010).