Benlik Saygısıyla İlgili Kavramlar

3.1.1. Global Benlik Saygısı (Global Self Esteem) ve Özel Benlik Saygısı (Spesific Self Esteem)

Benlik Saygısını global benlik saygısı ve özel benlik saygısı olmak üzere iki grupta ele alabiliriz. Rosenberg (1995), Global benlik saygısıyla özel benlik saygısının bir arada alınmasının yanlışlığından söz ederek bunların birbirleriyle olan farklılıkları ve ilişkileri üzerinde durmuştur. Ona göre Global benlik saygısı psikolojik iyi hissedişle ilgili iken özel (akademik, kişisel vb.) benlik saygısı daha çok davranışlarla ilgilidir. Bu özel benlik saygısı kişisel başarının da bir ön habercisidir. Benlik saygısı insanların nesnelere ve nesnelerin özel başka yönlerine doğru takındıkları tavırları dikkate almak zorunda olan bir tutumdur. Örneğin bir öğrenci üniversitesine karşı bütün olarak bir tutuma sahip olabilir. Ama aynı

zamanda o öğrenci üniversitenin özel bölümlerine, fakültenin kalitesine, kampüsün çekiciliğine karşı da farklı tutumlara sahiptir. Buna rağmen bu özel ve genel tutumlar arasındaki bu farklar çoğunlukla dikkate alınmaz, gözden kaçar. Bunlar birbirine eşit ya da birbirinin yerine geçebilir durumlar da değildir. Bu nokta benzer şekilde benlik saygısına da uygulanabilir.

Başka bir ifadeyle benlik saygısı, global benlik saygısı olarak tanımlandığında kişinin bir bütün olarak kendini değerli görmesiyle ilgili tüm hisleri olarak anlaşılır. Global benlik saygısı, benliğimizle ilgili değeri bir bütün olarak ele alarak tüm yönlerimizle değerli olduğumuzu hissetmektir. Ancak bunun dışında da özel bir durumumuz ya da yeteneğimizden dolayı kendimizi özel ve değerli hissedebiliriz. Bununla birlikte herhangi bir özel durumun eksikliği global benlik saygısı üzerinde çok büyük bir etki bırakmayabilir. Örneğin matematik ya da bir spor dalında kendimizi yetersiz hissettiğimizde özel benlik saygımız düşük olur ancak bu bizim genel benlik değerimizi etkilemez.

Benlik saygısını hiyerarşik bir sıralama ile ele alırsak şu şekilde bir şemayla gösterebiliriz (Lawrence, 2006:11-12):

Global Benlik Saygısı

Akademik benlik saygısı akademik olmayan benlik saygısı

a)İngilizce

b) matematik Sosyal Fiziksel

c) fen a) aile ilişkileri a)Yetenekler

d) diğerleri b) Diğerleriyle ilişkiler b) Dış Görünüm

3.1.2. Yüksek ve Düşük Benlik Saygısı

Benlik Saygısı değerini düşük benlik saygısı ve yüksek benlik saygısı şeklinde ayırabiliriz. Düşük benlik saygısı bireyin kendine güveninin ve saygısının az olması demektir. Kendini eksik, yetersiz, değer ve saygı görmeye layık bulmama

durumudur. Yüksek benlik saygısı ise bunun tersi bir durumdur. Yani kişi eksik yanlarının farkında olsa bile kendini sevilmeye ve önemsenmeye layık bulur.

Sağlıklı benlik saygısı ve pozitif benlik değeri kendimizi yeterli hissetmemiz, başkaları tarafından onaylandığımızı ve sevilmemizi hissetmemizle ortaya çıkar. Algılanan benlik ile ideal benlik arasındaki fark bizim benlik saygısı düzeyimizi gösterir. Eğer bir kimse ne olmak istediğine, yani ideal benliğine yakın olduğunu düşünüyorsa benlik saygısı yüksektir. Bu ideal olan mükemmele eşit olmayabilir. Ancak bireyin ne olmak istediği ya da ne olmak zorunda olduğunu gösterir. Algıladığımız benlikle ideal benlik arasındaki fark ne kadar fazlaysa benlik saygısı değerimiz de o kadar düşüktür (Plumber, 2005:14).

Benlik saygımız sahip olduğumuz özel kimlikleri nasıl değerlendirdiğimize bağlıdır. Bu nitelikleri bazen olumlu, bazen olumsuz olarak değerlendiririz. Bazı alanlarda çok yetenekli ve başarılı, bazı alanlarda ise başarısız olabiliriz. Eğer olumlu yanlarımızı ön planda tutup kendimizi değerli görüyorsak benlik saygımız da yüksektir. Oysa olumlu niteliklerimize ve birçok yeteneğimize rağmen kendimizi hala yetersiz hissediyorsak, olumsuz özelliklerimizi daha çok ön planda tutuyorsak bu durumda düşük benlik saygısına sahip olduğumuz söylenebilir (Kasatura, 1998:278). Benlik saygısındaki düşüklük özellikle karşılaşılan acı ve rahatsızlık verici bir durumun sonucunda ortaya çıkabilir. Özellikle sevilen birinin kaybedilmesi, herhangi bir hastalıkla karşılaşma, sahip olduğumuz yaşam koşullarının olumsuz olarak değişmesi, rol karmaşası vb. gibi en kırılgan ve savunmasız olduğumuz durumlarda benlik saygısı olumsuz olarak etkilenir (Plumber, 2005:15).

Sahip olduğumuz benlik saygısının düşük ya da yüksek algılanmasında birçok faktör rol oynar ve hayat boyunca birçok önemli sonuca sebep olur. Düşük benlik saygısı çekingenlik, riskten kaçınma, sorumluluktan kaçma, kendini ifade edememe, stresli ve gergin olma gibi sorunlara neden olur. Kişi değerli ve güçlü yanlarını göremez, olumsuz tecrübelerin etkisinden kurtulamaz ve kendisini hep başkalarından daha aşağıda görür (Maxwell ve Dornan, 2000:37). Kendilerini yeterince tanıyamaz, kendilerinden söz ederken ölçülü ve net olmayan bir tarzda çoğunlukla çelişkili ifadeler kullanarak istikrarlı olmayan yargılar kullanarak söz

ederler (André ve Lelord, 2001:33). Başarısız olduklarında duygusal tepki verir, eleştiriye tahammül edemez, kendini haklı çıkarmaya çalışır ve dışlanmış hissederler. Gereksiz kaygı, üzüntü ve korku yaşarlar. Herhangi bir alanda başarılı olduktan sonra bu başarının sürekli olmayacağı korkusunu yaşayarak mutlu olamazlar. Rahatlamak için daha aşağıda olan insanlara bakarlar, risk almaya çekinirler ve kendilerine sınırlar çizer, onun dışına çıkmazlar (André ve Lelord, 2001:48-54).

Yüksek benlik saygısı ise öncelikle kendimizi sevmemiz ve kendimizle barışık olmamız ve değerli olduğumuzu hissetmemiz sonucunu ortaya çıkarır. Dolayısıyla kendimizi tanıdığımız için zayıf yönlerimizi değerlendirmeye çalışır, hatalarımızdan ders çıkarır, kendimiz başkalarıyla kıyaslamak yerine başarılı yönlerimizi ortaya çıkarmaya çalışırız. Böylece zorluklar karşısında daha güçlü oluruz (Maxwell ve Dornan, 2000:37). Benlik saygısı yüksek olan kimselerin kendileriyle ilgili düşünceleri nettir. İfadelerinde kesin bir üslup taşırlar ve kendilerine bakış açıları olumludur. Kendileriyle ilgili kesin ve istikrarlı bir yargıya sahip olduklarından düşünceleri kişiden kişiye değişkenlik göstermez (André ve Lelord, 2001:33). Önemli kararlar alırken zorlanmazlar, kendi düşüncelerini dikkate alırlar, başarısızlıklarıyla ilgili çok az olumsuz etki yaşarlar. Herhangi bir başarısızlık durumunda kendilerini haklı çıkarmaya çalışmazlar, tarafsız davranırlar ve eleştiriye açık olurlar. Aynı zamanda risk almaktan çekinmeyerek kendilerine sınırlar çizmezler (André ve Lelord, 2001:48-54).

Rosenberg (1962), bir kimsenin taşıdığı benlik saygısının bireysel ve toplumsal açıdan farklı sonuçlar doğuracağını söylemiştir. Bireysel olarak bir kimsenin benlik saygısından yoksun olması benlik nefretini (self-hatred) beraberinde getirir. Depresyon, gerilim ve kaygının bir bileşimi olan bu nefret etme durumu karşılaşılan zor durumların verdiği acıya bağlı olarak gerçekleşir. Bunun topluma yansıyan tarafındaysa birey kendi iradesiyle hareket edemeyeceği için toplumun demokratik ortamına uygun davranışlar da gösteremez. Bireyin değer hissi yıkıldığı gibi toplumsal açıdan da kendini yetersiz hissederek üzerine düşen görevleri yerine getiremez.