Benlik Saygısı Düzeyleri

Literatür taramasında benlik saygısının düzeyi ile ilgili yüksek benlik saygısı ve düşük benlik saygısı olarak iki kavramla karşılaşılmıştır. Benlik saygısı bireylerin kendisiyle ilgili olumlu ya da olumsuz değerlendirmeleri şeklinde tanımlanan bir kavram iken benlik saygısının yüksek olması, bireyin kendisine saygı duyduğu, kendisini değerli ve önemli bir kişi olarak gördüğünü; buna karşı olarak da benlik saygısının düşük olması ise bireyin kendisine saygı duymadığını, kendisini önemsiz, önemli derecede eksikleri olan biri olarak gördüğünü ifade etmektedir. Benlik saygısının değer (worth) ve yeterlik (competence) olmak üzere iki önemli boyutları bulunmaktadır. “Yeterlik (yeterlik temeline dayanan benlik saygısı)”, kişinin kendisini etkin ve yeterli görme, “değer (değer temeline dayan benlik saygısı)” ise kendini değerli ve önemli biri olarak algılama şiddetine işaret eder (Rosenberg 1965 akt. Şahin, 2005: 187).

2.1.6.1. Yüksek benlik saygısı

Yüksek benlik saygısı, genellikle ‘sağlıklı’ davranış ile ilişkili olup bir kişinin önemli ölçüde iyi olduğu duygusunu ifade ettiğinden kişi yüksek benlik saygısına sahip

olduğunda kendisini pozitif değerlendirmekte ve güçlü yönleri hakkında kendini iyi hissetmektedir. Benliğin önemli taraflarından biri olan kendini iyi hissetmek bireyin herhangi bir yönde farklı olmaya gitmek istemediği anlamına gelmemektedir. Kendine güvenen birey zayıf olduğunu düşündüğü yönlerini iyileştirmeye çabalamaktadır (Özdemir, 2004: 38).

Konuyla ilgili gerçekleştirilen çalışmalar benlik saygısı yüksek olan bireylerin, başarma isteği, iyimserlik, zorluklardan yılmama ve kendine güven gibi pozitif psikolojik özelliklerle birlikte, kendilerini değerli ve kabul edilmeye değer, önemli ve yararlı kişiler olarak görme eğiliminde olduğunu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte çalışmalar benlik saygısı yüksek olan bireylerin kişilerle olan ilişkilerinde başarılı, girişken, aktif, yeni fikirlere açık, rahat ve araştırmacı özelliklerinden dolayı toplumda daha aktif görevler aldıklarını ortaya koymaktadır. Çeşitli hasta popülasyonlarında gerçekleştirilen birçok çalışma, benlik saygısı ile yaşam kalitesi arasında pozitif ilişki saptamıştır (Adalı, 2013: 24).

Coleman ve Hendry (1990) benlik saygısı yüksek olan bireylerin sağlıklı, mutlu, başarılı ve üretken olmak için çaba harcadıklarını, zorlukları yenebilmek için daha uzun süre gayret gösterdiklerini, geceleri daha iyi uyuyabildiklerini, daha az ülsere yakalanma riskleri olduğunu, çevresindekileri kabul ettiklerini ve yaşıtlarının baskılarına daha az eğilim gösterdiklerini belirtmiştir (Akman ve Balat, 2004: 177).

Yüksek benlik saygısına sahip bireylerin kendi kapasiteleri ile ilgili beklentileri de yüksek olmaktadır. Kendi kişilik özelliklerine dair bu pozitif tutum ve davranışlardan, elde ettiği başarılı sonuçlardan dolayı kendi görüşlerini kabul ederler, bu görüşlerine inanırlar ve de hem davranışlarına hem de ulaştıkları neticelere güvenirler. Bu durum onları farklı bir görüş karşısında kendi duygu ve düşüncelerini savunmaya ve de yeni fikirleri de dikkate almaya yönlendirmektedir. Yüksek benlik saygısı olan bireylerin tutum ve beklentileri onları daha çok yaratıcılığa ve bağımsızlığa sevk etmektedir. Böylece kişilerin daha gayretli sosyal davranışlar göstermeleri mümkün hale gelir. Yüksek benlik saygısı iyimserlik, kendine güvenme, daima başarılı olma talebi ve zorluklardan yılmama gibi olumlu ruhsal

özelliklerin yanında başkaları tarafından değerli bulunma inancını da gerektirmektedir (Korkmaz, 1996: 27).

Benlik saygısı yüksek olan bireylerin özellikleri; saygı duyulmasını beklerler, görünüşleri, beceri, cinsellik ve davranışları pozitiftir, izlensin veya izlenmesin eşit performans sergilerler. Eleştiriler karşısında atılgandırlar, övgüleri kolaylıkla kabul ederler, performanslarını gerçekçi olarak değerlendirirler. Konumlarında aktiftirler ve genel olarak hayatlarından hoşnutturlar. Otorite figürlerine karşı rahattırlar ayrıca içten denetimlidirler, güçlü bir sosyal destek sistemleri vardır (Özdemir, 2004: 38).

2.1.6.2. Düşük benlik saygısı

Benlik saygısı düşük olan bireylerin ruhsal durumları ile ilgili araştırmalar yapılmış ve uykusuzluk, iştahsızlık, sinirlilik, çarpıntı, baş ağrısı, tedirginlik, karabasan gibi belirtileri daha fazla gösterdikleri görülmüştür. Benlik saygısının ruh sağlığı ile yakından ilişkisi bulunmaktadır. Düşük benlik saygısına sahip bireyler kolay umutsuzluğa kapılır, kendine güveni azdır kısacası ruhsal belirtiler göstermeye daha yatkındırlar (Yavuzer, 2000: 96).

Kassin (1998), benlik saygısı düşük olan kişilerin sinirli olma, başarısızlık beklentisi içinde olma, daha az çaba ortaya koyma gibi davranışlarda bulunduklarını ve hayattaki önemli konuları görmezden gelebileceklerini ayrıca başarısız olmaları durumunda kendilerini değersiz ve yeteneksiz gibi hissetme eğiliminde olduklarını ortaya koymuştur (Akman ve Balat, 2004: 177).

Benlik saygısı düşük olan kişilerin kendine güvenleri azdır, kolayca ümitsizliğe kapılırlar, farklı ya da kabul görmeyecek bir fikir ileri süreceklerini düşünerek endişe duyarlar ve kendilerini ifade etmekten kaçınırlar. Grup halindeyken katılımcı olmaktan ziyade dinleyici tarafta olmayı tercih ederler (Korkmaz, 1996: 21).

Benlik saygısının yükseltilebilmesi için; ruhsal, duygusal ve fiziksel olarak pozitif yönler değerlendirilmelidir. Gerçekçi hedefler oluşturulmalı, kazanma konusunda kendine güvenilmelidir. Birey kendini başkalarının standartlarıyla kıyaslamamalıdır. Geçmişteki hayal kırıklıkları ve başarısızlıklara gülebilmek öğrenilmelidir. Birey

başarıyı hayal etmeli, gerçekçi hedefler koymalı, kendini başarıya odaklamalı, küçük ya da düşük yaptıkları için kendini ödüllendirmelidir. Kişi tümüyle mükemmel olunamayacağına ve de her şeye sahip olunamayacağına kendini inandırmalıdır. Konuşmaya ihtiyacı olduğunda güvenilir kişilerden oluşan destek sistemleri oluşturulmalıdır. Kişi sağlığına ve kendine iyi bakmalıdır (Özdemir, 2004: 39).

Yapılan araştırmalarda olumsuz duygu durumuyla başa çıkmada ve olumlu duygu durumunu yaşamada, düşük benlik saygısına sahip bireylerin benlik saygısı yüksek bireylere göre motivasyon düzeylerinin düşük olduğu rapor edilmektedir. Düşük benlik saygısına sahip bireyler öncelikli olarak başarısızlıklarına, yaşanabilecek kayıplara ya da benlik saygılarını kaybetme riskine odaklanarak benliğini korumaya yönelik motive olurlarken; benlik saygısı yüksek olan bireyler öncelikli olarak olumlu bir tutum içinde ve benlik saygılarını daha fazla yükseltmeye odaklanarak benliğini desteklemeye motive olmaktadırlar (Balkıs ve Duru, 2010: 165).