Benlik Kudreti ve Ölümsüzlük

İkbal’e göre, Tanrı kendini her zerrede, gücüyle gösterir. Bu nedenle evrendeki her benlik farklılaşmasında benlik kudreti gizlidir. Dolayısıyla evrenin hayatı benlik kudretine bağlıdır. O halde, benlik ne kadar güçlü olursa hayat o derece sağlam olur.345_{Hayatın sırrı, iş}

ve faaliyetin altında gizlenen güçtür. Hayat güçten doğduğu için onun tek kanunu vardır, o da yine güçtür. Hayatın itici gücü ise, elde etme arzusu ve yaratma zevkidir. Bu nedenle çabalamak, mücadele etmek hayatın özünde vardır. Dolayısıyla insan, benliğine hükmederek mücadele azmini canlı tutmalı, yeni bir âlem düzeni kurmak için çalışıp mücadele ederek

343 _{M. İkbal, Cavidname, s. 253.} 344_{M. İkbal, “Şarktan Haber”, İ.Ş., s. 74.}

345 _{M. İkbal, İslami Benliğin İç Yüzü, s. 28; M. İkbal, Esrar ve Rumuz, s. 36.}

benlik gücünü korumalıdır. Matem, feryat, sızlanıp durmak şeklinde ortaya çıkan acziyet, içinde iyilikten eser olmayan korku ve yalanlarla dolu kötülükleri beslediği için, hayatın yolunu keser. Sefalet içinde sürünenler, acizliğin adını kanaat koyarak, ona itibar edilen bir görüntü verirler. Acizliğe bazen mecburiyet, bazen mazeret üreterek onu huzur ve rahatlığın nedeni olarak gösterip, güçlü ve azimli insanı etkileyerek onun gücünü elinden almak isterler. İkbal’e göre insan, acziyetin adını “kanaat” koyan bu gösteriye aldanmamalı, hakkın hakimiyetini sürdürmek için hayat tohumundan elde ettiği güç ürünüyle, doğruluğu ilke edinerek, benliğini güçlendirerek geliştirmeli ve çalışarak, çabalayarak cihana hakim olmalıdır.346

İnsanın yaratılış amacı, bedensel ihtiyaçlarını karşılayıp, tembellik yapmak değil benliğini güçlendirerek, yüce hedefler doğrultusunda cihanı değiştirmektir. Benliğin güçlenerek ondaki gizli kudret ve imkânların ortaya çıkması, insanın içindeki gizli gücü uyandırmasına bağlıdır. Bunun için insan, toprak ve sudan daha yüce olduğunu bilmeli, benlik makamını keşfedecek, aşk ateşini benliğinde yakmalıdır. Böylece Tur’a tecelli eden Allah, insanın benliğinde (insanda) tecelli edecek ve insanın içindeki gizli güç uyanacaktır. Arzunun yaktığı aşk ateşi, hayat kıvılcımı olan benlikte tutuşunca, benlik kendi kaynağı olan İlahi Benliği vasıtasız deneyimler ve böylece insan içindeki potansiyel gücünün farkına varır. Bu gücün gelişmesi, insanın mücadele azmiyle sürekli çalışıp, âlem gibi ama âlemden özgür ya da âleme mahkum olmadan, iş ve faaliyetlerle (amellerle) benliğini imar etmesine bağlıdır. Ancak insan mücadele azmini kaybedip tembelleşirse, benlik gücünü kaybeder ve insan benliğini unutur. Bu durum İkbal’e göre benliğin ölümüdür. Benliği ölen insanın teni ve ruhu birbirinden ayrıldığı için insan ölümsüzlüğünü yitirir. Aksine insan çalışarak azimle mücadele ettiğinde benliğini güçlendirerek onu sağlamlaştırır. Böylece insan, ölümün soğuk yüzüyle karşılaştığında bile, ruh ve ten bağı güçlü olduğu için onun benliği dağılmaz ve ölümsüzlüğü elde eder. 347 İkbal’in Benlik felsefesi bağlamında değerlendirdiğimizde insanın ölümsüzlüğünü yitirmesi, onun yok olacağı anlamını taşımaz. Çünkü İkbal’e göre insanın ölümsüzlük arzusunun, onun doğasından gelen fıtrî bir duygu oluşu, yitirdiği/kaybettiği ölümsüzlük arayışına insanı zorunlu bırakır. Dolayısıyla insan, hayatta ya da ölümden sonraki süreçte kaybettiği ölümsüzlüğü yeniden bulmak ya da elde etmek için mücadeleye devam eder.

İkbal’e göre insan, benliğini güçlendirerek elmas gibi sert mizaçlı biri olmalıdır. Benliğinden uzaklaşıp ondan vazgeçenler, su damlası gibi kırılgan ve yumuşak huylu olur.

346_{M. İkbal, İslami Benliğin İç Yüzü, s. 61, 62; M. İkbal, Esrar ve Rumuz, s. 61, 63.} 347 _{M. İkbal, İslami Benliğin İç Yüzü, s. 66, 67; M. İkbal, Esrar ve Rumuz, s. 64, 65.}

Böylece o, başkalarının hayat sermayesi haline gelir. Yine aynı şekilde insan, bir elmas gibi değerli, kalıcı ve güçlü olmak istiyorsa vesveseden, kuruntudan, kederden uzaklaşarak hayatla, zorluklarla mücadele ederek çalışmalı ve benliğini güçlendirerek iki âlemi aydınlatmalıdır. Hayatın şerefi daima güçlü benlikte aranmalıdır. Benliğin acziyeti ve değersizliği, gelişip olgunlaşmamasından kaynaklanır. İkbal bu görüşünü, elmas ve kömür betimlemesiyle örneklendirir. Buna göre insan, elmas gibi olmazsa kömür gibi olur. Her ikisi de aynı özden ya da topraktan olmalarına rağmen, elmas değerli, güçlü ve kalıcıyken, kömür ezilir, hor görülür. Kömür başkalarının buhurdanlığını aydınlatırken, varlığı küle dönüşür ve boşlukta dalga dalga süzülen bir duman olur. İnsan da böyledir; benliğini güçlendirip geliştirmeyen kimse, kıymetsiz bir maden gibi ölür ve benliği duman gibi dağılır.348

İkbal’e göre çalışma olmaksızın hiçbir cevher ortaya çıkmaz.349

Bu nedenle insan İlahi aşkla Allah’a ulaşmayı ve “kelimlik sırrı”350_{nı istiyorsa, çöl havası, Şuayb ve gece gündüz}

çobanlık örneğini, Musa’nın şahsında görmeli ve onun gibi çalışıp mücadele etmelidir. İnsan ancak bu şekilde benliğini geliştirerek benlik kudretine sahip olabilir. Benlikteki kudret cevheri ortaya çıktığında insan hem Rabbi ile konuşacak yüceliğe ulaşır hem de benlik ölümle dağılmaktan korunur.351

Çünkü hayatı canlı tutan ve kanatlandıran, mücadele azmiyle çırpınmaktır/çalışmaktır.352

Can/dirilik isteyen insan, hummalı bir çırpınış ve sonsuz bir aşk istemelidir.353Balık gibi çırpınmaktan başka her şey, insana haramdır. Bu yüzden insan sahil aramamalıdır. Çünkü sahilin kucağında bir an çırpınmayı, devamlı bir ölüm takip eder.354

Dalgaların varlığı devamlı hareketli oluşuna bağlı olduğu gibi, hayat da mütemadiyen yürümektir. Ancak hayat yolunda yürümek, hayatın akışına kendini kaptırmak gibi edilgen bir teslimiyet içinde olursa, insan benliğini/kendini unutarak kaybeder ve kalıcılığını yitirir. Bu nedenle ölümsüz olmak isteyen insan, benlik makamından haberdar olmalı, onu kendi potansiyel imkânlarıyla ve kendi temelinde geliştirip güçlendirmelidir. Dolayısıyla, o çalışıp çabalayarak hayat yürüyüşünde dalgalar gibi mücadele ederek benliğini/kendini korumalıdır. Hedefleri doğrultusunda benliğini/kendini geliştirip güçlendirerek onu koruyan insan, Yüce Benlik makamında kalır. Onun benliği ölümle dağılıp gitmez ve insan böylece ebedî hayat yürüyüşünde yoluna devam eder.355

348_{M. İkbal, İslami Benliğin İç Yüzü, s. 70, 71, 72; M. İkbal, Esrar ve Rumuz, s. 67, 68.} 349_{M. İkbal, M.V. & H.A., s. 177.}

350_{Allah ile konuşabilecek benlik mertebesine ulaşmanın sırrı. M. İkbal’in, Hz. Musa’nın Allah ile konuşmasına yaptığı} gönderme. (bkz: Tâ Hâ, 20/11-47, 67-69; Â’raf, 7/148; M. İkbal, M.V. & H.A., s. 101.)

351 _{M. İkbal, M.V. & H.A., s. 101.} 352_{M. İkbal, “Şarktan Haber”, İ.Ş., s. 62.} 353 _{M. İkbal, “Şarktan Haber”, İ.Ş., s. 40.} 354_{M. İkbal, “Şarktan Haber”, İ.Ş., s. 44.}

355 _{M. İkbal, İslami Benliğin İç Yüzü, s. 74, 75; M. İkbal, Esrar ve Rumuz, s.70.}

Varlığın özü olan Benlik/Tanrı, gerçekleştirmek istediği işler için bazen amel, bazen mamul bazen de sebep ya da sonuç olarak görünür. Evren Onun talim yeri ve kendini göstermek Onun huyu olduğu için, her zerrede benlik kudreti vardır. O, kendini göstermek amacıyla her işi bir sebebe bağladığı için, her işin sebebi Onun davranışına bağlıdır. Dolayısıyla her zerrede benliğin kudreti gizli olduğuna göre, kâinatın hayatı benlik gücüne bağlıdır. O halde hayat, güçlü bir benliğin sağlamlığı ölçüsünde vardır. Bu nedenle insan benliğinde hayat güçlerini bir araya getirip birleştirirse hayat ırmağını okyanusa çevirir. Başka bir ifadeyle, Benliğin/Tanrı’nın ebediyetine ortak olarak ölümsüzleşir.356

İkbal’in tüm varlığı Mutlak Güç ve Mutlak Aşk olan Tanrı’nın başkalaşan açılımı olarak tasavvur etmesi, benliğin ölümsüzlüğünün sırrını izah eder. Çünkü İkbal’e göre Tanrı aynı zamanda Mutlak Benlik’tir. Bu durumda Tanrı ölümsüz güç olduğu için insani benlik dolayısıyla insan kaynağı itibariyle ölümsüz olmakla birlikte o, Tanrı olmadığı için ölümsüzlüğe ve kudrete potansiyel olarak sahiptir. İnsan sahip olduğu bu kudret ve ölümsüzlük potansiyelini, âlem gibi sürekli hareket halinde çalışıp mücadele ederek gerçekleştirmelidir. Böylece o, hem benliğini/kendini güçlendirerek sahip olduğu ölümsüzlük kapasitesini gerçeğe dönüştürebilir, hem de o kudretle hayata hükmedebilir.

İkbal, ölümsüzlüğün sırrının, benliğin potansiyel gücünü geliştirerek, güçlü ve özgür bir benliğe sahip olmakta saklı olduğunu, “Ebedî Hayat” adlı şiirinde şu ifadelerle açıklar.

“Şarapçıların işi sona erdi sanma.

Daha asmanın damarında binlerce içilmemiş şarap var. Çemen güzeldir ama orada konca gibi yaşamak imkânsız.

Zira koncanın hayat libasını, bahar rüzgarlarının nefesi parça parça eder. Eğer hayat sırrına vakıfsan,

Arzu dikeninin her an batıp rahatsız etmediği bir gönül arama. Böyle bir gönüle bağrında yer verme.

Başı dumanlı dağlar gibi kudretli ve bağsız yaşa.

Sakın çer-çöp gibi yaşama; zira rüzgar şiddetli, alev pervasızdır.”357

Anlaşıldığı üzere İkbal’e göre güçlü bir benlik, aynı zamanda özgür olmalıdır. Çünkü benliğin hayatı ya da canlılığı, onun gücünü amelleriyle ortaya koyabilecek bir özgürlüğe sahip olmasıyla devam eder. Dolayısıyla, özgür benliğin her anı ebedîlik mesajı taşırken esaret içindeki benliğin her anı, ansızın gelen yeni bir ölümdür.358_{Benliği özgür olan insan}

sert mizaçlıdır. Benliği tutsak olan ise yumuşak huyludur. Hür olanın kalbi canlı, yakıcı ve etkileyici iken, tutsağın gönlü ölü, karamsar ve ümitsizdir. Hür olanın zenginliği, yürek

356 _{M. İkbal, İslami Benliğin İç Yüzü, s. 29; M. İkbal, Esrar ve Rumuz, s. 37.} 357_{M. İkbal, “Şarktan Haber”, İ.Ş., s. 57.}

358 _{M. İkbal, M.V. & H.A., s. 103, 105.}

aydınlığı ve dirilik iken, tutsağın sermayesi yaşlı gözleridir. Tutsak, feleğin/zamanın kulu olmaya mahkumdur. Oysa özgür insan feleğe/zamana dahi egemendir. (ölümsüzdür.)359

Hayattaki ölümsüzlük yolculuğunda İlahi aşk benliğin kılavuzuyken hayatın, aşkın ve gücün temelinde ise elde etme arzusu ve yaratma zevki vardır. Bu nedenle İkbal’e göre insan arzularını canlı tuttuğu ölçüde ölümsüzdür.