Belediyelerin Kuruluşu

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun önemli düzenlemelerinden biri belediye kuruluşunun zorlaştırılmış olmasıdır. Bir yerleşim biriminde belediye kurulabilmesi için en az 5.000 kişilik bir nüfusa ihtiyaç bulunmaktadır. 5393 sayılı Kanun’un ilgili maddeleri şu şekildedir:

“Nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde belediye kurulabilir. İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur” (Md. 4).

“Bir beldenin bazı kısımlarının komşu bir beldeye katılmasında veya yeni bir belde ya da köy kurulmasında, beldenin nüfusunun 5.000'den aşağı düşmemesi gerekir (Md. 8).

Büyükşehir belediyesi bulunan yerlerde ayrılma yoluyla yeni bir belde kurulması için belde nüfusunun 100.000'den aşağı düşmemesi ve yeni kurulacak beldenin nüfusunun 50.000'den az olmaması şarttır.”

“Nüfusu 2.000'in altına düşen belediyeler, Danıştay’ın görüşü alınarak, İçişleri Bakanlığının önerisi üzerine müşterek kararname ile köye dönüştürülür (Md.11).

Görüldüğü gibi belediyelerin nüfusunun 2.000’in altına düşmesi halinde ancak Danıştay’ın (yargı) da görüşünün alınması sureti ile İçişleri Bakanlığı (yürütme) öneri üzerine müşterek bir kararname ile belediye tüzel kişiliği sona ermektedir.

74

5.2. 5393 Sayılı Yasaya Göre Belediyelerin Görev ve Faaliyet Alanları

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun en önemli yeniliklerinden birisini belediyenin görev ve sorumluluklarının ayrıntılı bir şekilde belirtilmiş olmasıdır. Oysa eski kanunda (1580 sayılı kanun) maddeler halinde ve liste yöntemi ile görevler sıra ile yazılmıştır. 5393 sayılı Kanun’da belediyelerin görevleri sıralanırken günün koşullarına uygun yeni sorumluluk alanlarında belediyelere uygun görev tanımları verilmiştir.

5393 sayılı Kanun’un 14. maddesi belediyelerin görev alanı ile ilgilidir. 14. Maddede belirtilen kimi görev tanımları şöyledir;

İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır. Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000'i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar.

Okul öncesi eğitim kurumları açabilir; Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karşılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve işletebilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa edebilir. Gerektiğinde, öğrencilere, amatör spor kulüplerine malzeme verir ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karşılaşmaları düzenler, yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararıyla ödül verebilir. Gıda bankacılığı yapabilir.

75

5393 sayılı Belediye Kanunu da, yukarıda verilen 14. maddesinde açıkça görüldüğü gibi günümüz belediyecilik anlayışına uygun olarak sosyal ve bölgesel kalkınmaya yardımcı bir belediyecilik anlayışı öngörmektedir. Merkezden yerele gidiştir. Belediyelere okul öncesi eğitim kurumları açma izni vermesi ile özellikle yoksul ailelerin çocukları için eğitim imkanı sağlanması, kadın ve çocuklar için korunma evleri açılması ile aile içi şiddet ve kadın sorunları için çözüm üreten bir belediyecilik anlayışına ulaşılması hedeflenmektedir. Yine belediyelere sağlık kurumu açabilmesinin bu kanun ile sağlanması sosyal belediyeciliğe dönüşümde büyük önem göstermektedir. Ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerine vurgu yaparak bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesinde belediyelere sorumluluk vermektedir.

5.2.1.Belediye Görevlerinden Sosyal Belediyecilik Örneği

Toplumda gün geçtikçe artan sosyal ihtiyaçların karşılanması sosyal devletin temel görevlerinden birisini oluşturmaktadır. Türkiye’de de devlet bu sosyal görevini hem merkezi idare ile hem de yerel yönetimlerle yerine getirmektedir. Ancak son yıllarda dünyada ve Türkiye’de yaşanan küreselleşme ve yerelleşme olgusu, sosyal devletin işleyişinde yerel yönetimleri, yerel yönetimler içinde de belediyeleri ön plana çıkarmıştır. Ülkemizde 5393 sayılı Belediye Kanunu ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ile diğer bazı kanunlar, belediyelere sosyal yardım ve sosyal hizmet alanında önemli yetki ve fonksiyonlar yükleyerek, belediyeleri mahalli düzeydeki sosyal politika ve sosyal refah hizmetlerinin yerine getirilmesinde ve sınırları içindeki vatandaşların refahının artırılmasında etkin kuruluşlar haline getirmektedir (Adıyaman ve Demirel, 2011: 115).

5393 sayılı kanunun 14. maddesi yukarıda da değinildiği üzere belediyelerin görevlerini açık olarak tanımlamıştır. Bu görevlerden bir kısmını sosyal belediyecilik oluşturmaktadır. Türkiye’nin en büyük ilçelerinden olan Kadıköy’de belediyenin sosyal faaliyetleri örnek olarak çalışmaya alınmıştır.

76

Sosyal belediyecilik anlamında Kadıköy Belediyesi sosyal hizmetleri tek çatı altında planlı bir biçimde götürmeyi amaçlamıştır. Sosyal ve kültürel tüm hizmetler Kadıköy Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü çatısı altında yürütülmektedir. Kadıköy Belediyesi kadın ve çocuk konuk evi açarak kadına şiddet konusunda önemli bir işlevi yerine getirmiştir. Engelli Merkezi ile engelli olan hemşehrilerin her türlü sağlık ve sosyal ihtiyaçlarına cevap verebilmek amacı güdülmektedir. Aynı zamanda engellilere uygun iş imkanları araştırılarak bölgedeki engelli vatandaşların istihdamlarının sağlanmasına gayret edilmektedir. Görme engellilere yönelik kütüphane oluşturulmuştur. Açık Gardırop 2. El Giysi Mağazası kurularak ilçede yerleşik varlıklı insanların giymedikleri kullanılabilir giysiler elden geçirilerek yoksul vatandaşların ücretsiz olarak alabilmeleri sağlanmıştır.

Şekil 1: Kadıköy Belediyesi Sosyal Belediye Şablonu

Kaynak: http://www.kadikoy.bel.tr/altsayfa.aspx?pid=712, (Erişim Tarihi: 03.06.2013)

77

5.2.2.Belediyenin Görevlerinden İktisadi Faaliyetler

Neo liberal ekonomik anlayışın hakim olmasından itibaren, yerel yönetimler, yalnızca kurum olarak öne çıkmakla kalmamış, aynı zamanda yerel kamu hizmetlerini sunmada, klasik hizmet sunma anlayışının da dışına çıkarak yeni yöntemler kullanmaya başlamışlardır (Eryılmaz, 2009: 135).

5393 sayılı Belediye Yasası, belediyeyi, “belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak üzere kurulan ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idari ve mali özerkliğe sahip kamu tüzel kişisi” olarak tanımlamaktadır. Mahalli müşterek ihtiyaçların karşılanması amacıyla belediyelere sunulan haklardan birisi de şirket veya işletme kurabilmeleridir. Gerek 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Yasası’nın 26. maddesi, gerekse 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 70.maddesi belediyelere, kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında şirket kurabilme hakkı tanımaktadır. Bu düzenlemelerde dikkati çeken nokta, bu şirket ve işletmelerin faaliyetlerinin belediyenin görev ve hizmet alanları ile sınırlandırılmış olmasıdır (Özdemir, 2011: 61).

Gerek bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması gerekse kentin ihtiyacı olan kamusal hizmetlerin sağlanması adına yerel yönetimlerin içinde, özellikle belediyelerin kurmuş oldukları işletmeler aracılığıyla kâr amacı gütmeden ama sürümden kazanarak kârlı sonuçlarla karşılaştığı özel nitelikli mal ve hizmet üretimleri de son yıllarda hayli artmıştır. İstanbul ve Eskişehir büyükşehirlerden aşağıdaki örnekleri verebiliriz (Varcan vd., 2013: 8):

• İstanbul Ağaç ve Peyzaj AŞ: Her türlü dış mekân süs bitkisi ve ilgili malzemelerin de satışının yapıldığı bir şirkettir.

• Büyük İstanbul, Eğitim, Turizm ve Sağlık Yatırımları ve Tic. AŞ: Kısa adı BELTUR olan bu şirket, Yıldız Korusu, Emirgan Korusu gibi altı farklı tesiste müşterilerine kafeterya ve büfe hizmeti sunmaktadır. Malta Köşkü ve Hidiv Kasrı gibi köşklerde düğün hizmeti de vermektedir.

78

• İstanbul Halk Ekmek AŞ: Sağlıklı ve kaliteli ekmek ve unlu mamullerin satışı yapılmaktadır.

İstanbul’dan yaklaşık 25 şirketten üçü örnek olarak verilmiştir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesine bağlı 10 şirket arasından bazı örnekler ise aşağıda verilmiştir.

• Belkent: Her türlü alt ve üst yapı inşaat işleri, turizm hizmetleri, taşımacılık hizmetleri, ticari işletmecilik, iletişim hizmetleri yapmaktadır.

• Estram: Tramvay ile Eskişehir’de kentsel ulaşım ve toplu taşıma yapmak şirketin iştigal konusudur.