Büyükşehir Belediyesi

Zaman içinde, bütün dünyada olduğu gibi Türkiye’de de belediyeler, diğer mahalli idarelere göre daha fazla öne çıkmıştır. Bunda belediyelerin kent yönetimlerinden sorumlu ve gelişmelere daha duyarlı olmalarının payı büyüktür. Nüfusun çoğunluğunun hızlı bir şekilde büyük merkezlere taşınması, kentlerin endüstri ve kültür merkezleri olarak ortaya çıkması, yerel

21

ihtiyaçların karşılanmasında önemli işlevler gören belediyelerin önem kazanmasına yol açan diğer etkenlerdir. 1930 yılında çıkartılan 1580 sayılı Belediye Kanunu, sanayileşme ve kentleşme ile birlikte yapıları hızla değişen ve sorumlulukları giderek artan büyük yerleşim birimlerinin yönetiminde yetersiz kalmıştır (Eryılmaz, 2008: 161).

Bu sebeple Türkiye’de belediyelerle ilgili olarak en önemli değişikliklerden birisi olan, büyük yerleşim yerlerinde, büyükşehir belediyesi kurulması adımı atılmıştır (Gözler, 2005: 86). 1982 Anayasası’na konulmuş olan, büyük yerleşim merkezleri için özel yönetim birimlerinin oluşturulabileceği hükmüne dayanılarak, 3030 sayılı kanun ile Mart 1984’ten itibaren, klasik belediye yönetimi yanında, bir de içinde birden fazla belediye bulunan, büyük yerleşim birimlerinde iki düzeyli metropol belediye sistemine geçilmiştir (Eryılmaz, 2008: 162).

Büyükşehirlerde yaşayan yüksek oranlara ulaşan nüfus, hızlı ve sağlıksız kentleşmeyi beraberinde getirmiş, yeni ve artan taleplerin karşılanması için çağdaş yönetim anlayışını gerekli kılmıştır. Bu bağlamda 1984 tarihli 3030 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu, büyükşehirlerin artan nüfusla beraber meydana gelen sorunlarını karşılayamamış ve sorunlar giderek artmıştır. Bu kanunun yerine yerel yönetimler reformu kapsamında TBMM’de 10.07.2004 tarihinde 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu kabul edilmiştir. 5216 sayılı kanunla, büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyelerin kurulması, organları, görev ve yetkileri, gelirleri ve belediyeler arasındaki ilişkiler yeniden düzenlenmiştir (Özer, 2010: 17). 5216 sayılı kanunun amacı ilgili kanunun birinci maddesinde şu şekilde verilmiştir;

Bu Kanunun amacı, büyükşehir belediyesi yönetiminin hukukî statüsünü düzenlemek, hizmetlerin plânlı, programlı, etkin, verimli ve uyum içinde yürütülmesini sağlamaktır.

22

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, büyükşehir belediye yönetiminin görev ve yetkilerini, alan ve konu olarak genişletmiştir (Eryılmaz, 2008: 162). 5216 sayılı kanuna göre Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumluluklarından bazıları şunlardır: Büyükşehir belediyesinin stratejik planını, yıllık hedeflerini, yatırım programlarını ve bütçesini hazırlamak, nazım imar planını, uygulama imar planlarını, parselasyon planlarını ve imar ıslah planlarını, ulaşım ana planını yapmak, yaptırmak ve onaylayarak uygulamak, ulaşım ve toplu taşıma hizmetlerini planlamak, koordinasyonu sağlamak ve yürütmek, yetki alanındaki meydan, bulvar, cadde ve ana yolları yaptırmak, ilan ve reklam yerlerini belirlemek, coğrafi kent bilgi sistemini kurmak, çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak, birinci sınıf gayrisıhhî müesseseleri ruhsatlandırmak, zabıta hizmetlerini yerine getirmek, yolcu ve yük terminalleri, kapalı ve açık otopark yapmak, büyükşehir bütünlüğüne hizmet eden sosyal donatılar, bölge parkları, hayvanat bahçeleri, kütüphane, müze, spor, dinlenme, eğlence yerleri yapmak, merkezi ısıtma sistemi kurmak, gerektiğinde sağlık, eğitim ve kültür hizmetleri için bina ve tesisler yapmak, bakım ve onarımını gerçekleştirmek, gerekli malzeme desteği sağlamak, kültür ve tabiat varlıklarının korunmasını sağlamak, su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, mezar ve defin ile ilgili hizmetleri gerçekleştirmek, toptancı halleri ve mezbahaları yapmak, itfaiye ve acil yardım hizmetlerini yürütmek, sağlık merkezleri, hastaneler, gezici sağlık üniteleri ile yetişkinler, yaşlılar, engelliler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik her türlü sosyal ve kültürel hizmetleri yürütmek ve geliştirmek ve bu amaçla sosyal tesisler kurmak, meslek ve beceri kazandırma kursları açmak, bu hizmetleri yürütürken üniversiteler, yüksek okullar, meslek liseleri, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleri ile işbirliği yapmak vb. hizmetler büyükşehir belediyesinin yetki ve sorumluluğundadır. Ayrıca, ilçe belediyeleri arasındaki ihtilafları çözmek, belediyelerin imar uygulamalarını denetlemek, belediye hizmetlerinin yerine getirilmesi bakımından uyum ve koordinasyonu sağlamak hususunda da büyükşehir belediyesi görevli kılınmıştır.

23

Türkiye’de 2012 yılına kadar 16 tane büyükşehir belediyesi oluşturulmuştu. Bu büyükşehir belediyeleri;

Adana Ankara Antalya Bursa Diyarbakır Erzurum Eskişehir Gaziantep İçel İstanbul İzmir Kayseri Kocaeli Konya Samsun Sakarya

12 Kasım 2012 günü kabul edilen ve 6 Aralık 2012 günlü 28489 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 6360 sayılı “On üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”1

ile birlikte;

Aydın, Balıkesir, Denizli, Hatay, Malatya, Manisa, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Tekirdağ, Trabzon, Şanlıurfa ve Van olmak üzere 13 il daha büyükşehir belediyesi statüsüne getirilmiştir.

1

24

Tablo 1: Kuruluş Yıllarına Göre Büyükşehirler

Yıl Büyükşehirler

1984 İstanbul, Ankara, İzmir

1986 Adana

1987 Bursa, Gaziantep, Konya

1988 Kayseri

1993

Antalya, Diyarbakır, Eskişehir, Erzurum, Mersin, İzmit, Sakarya,

Samsun

2012

Şanlıurfa, Hatay, Manisa, Balıkesir, Kahramanmaraş, Van, Aydın, Denizli, Muğla, Tekirdağ, Ordu,

Trabzon, Malatya, Mardin Kaynak: Yazar tarafından oluşturulmuştur.

15 Mart 2013 tarihli TBMM Genel Kurulu Toplantısı’nda 6360 sayılı On Üç İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Altı İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun”da değişiklik yapılarak Ordu ili de büyükşehir statüsüne kavuşturulan illerden birisi olmuştur. Bu değişiklik ile birlikte 15 Mart 2013 tarihi ile birlikte Türkiye’deki mevcut büyükşehir belediyeleri sayısı 30’a yükselmiştir.