Allah Teâlâ ayet-i kerimede şöyle buyurmaktadır: اوُمَّمَيَتَف ًءام اوُد جَت ْمَلَف َءاس هنلا ُمُتْسَملا وَأ
171
• Kıraatler
Buradaki kıraat farklılıkları َءاس هنلا ُمُتْسَملا ibaresi çerçevesindedir.
Hamza, Kisâî ve Halef elifsiz olarak kasr şeklinde okumuşlardır: ءاسهنلا متسمل وأ.
170 El-Aynî, c. 1, s. 653. 171 Nisâ, 4/43.
Hafs ve diğer kurrâlar َءاس هنلا ُمُتْسَملا ْوَأ olarak okumuşlardır.172
Aynı durum Mâîde suresindeki abdest ayeti içinde geçerlidir: ْمُتْمُق اذ إ اوُنَمآ َني ذَّلا اَهُّيَأ اي َكْلا ىَل إ ْمُكَلُج ْرَأ َو ْمُك سوُؤ ُر ب اوُحَسْما َو ق فارَمْلا ىَل إ ْمُكَي دْيَأ َو ْمُكَهوُج ُو اوُل سْغاَف ةلاَّصلا ىَل إ ْمُتْنُك ْن إ َو ، نْيَبْع
،او ُرَّهَّطاَف ًابُنُج
َءاس هنلا ُمُتْسَملا ْوَأ ط ئاغْلا َن م ْمُكْن م ٌدَحَأ َءاج ْوَأ ٍرَفَس ىلَع ْوَأ ىض ْرَم ْمُتْنُك ْن إ َو 173
• Fıkhî İhtilâf
Öncelikle buradaki سمللا kelimesinden maksat cinsel münasebet mi yoksa dokunmak mı olduğu hususunda Hz. Alî : َءاس هنلا ُمُتْسَملا yani “Cinsel münasebette bulunmanız” ifadesinde kinaye yapıldığını söylemiştir. Aynı şekilde İbn Abbâs’tan da bu manada da bir rivâyette mevcuttur.”174
İbn Ömer, İbn Mes’ud ve tabiînden bazıları buradaki سمللا ten maksadın erkek tarafından kadına cinsel münasebetten daha düşük seviyedeki alakalar olan öpmek, göz işareti, dokunmak gibi fiiler olduğunu söylemişlerdir.175
Diğerleri ise سمللا ten maksadın cinsel münasebet olduğunu ifade etmişlerdir. Çünkü buradaki elif etkileşim manasındadır ve etkileşim iki kişi arasında gerçekleşir. Bu hususta naklî delilleri de mevcuttur.
Saîd b. Cübeyr şöyle rivâyet etmiştir: İbn Abbâs’ın odasındaydık. Bizimle beraber Atâ b. Ebû Rebâh, bazı Araplar ve bir kısım da sonradan Araplaşanlar vardı. Aramızda سمللا meselesinin zikri geçince ben, Atâ ve sonradan Araplaşanlar bundan kastın el ile dokunmak olduğunu ifade ettik. Bazı Araplar ise bundan maksadın, cinsel münasebet olduğunu ifade ettiler. İbn Abbâs’ın yanına giderek durumu ona haber verdim. İbn Abbâs şöyle dedi: “Araplar isabet etti, sonradan Araplaşanlar yanıldı” ve İbn Abbâs şunu ifade
172 Ebû Muhammed el-Hadîd b. Halef b. Ahmed eş-Şâtibî er-Riaynî ed-Darîr el-İmâm el-Allâme (590 h.),
Hırzu’l-emânî ve vechu’t-tahânî fi’l-kıraati’s-seb’a, Mektebetu Dâru’l-hedyu’s-Suudiyye, s. 48.
173 Mâîde, 5/6.
174 Abdurrahman b. Ebû Bekr Celaluddîn es-Suyûtî (911 h.), Ed-düreru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-mensûr, Beyrût, c. 2, s. 166.
etti: عامجلا ىلإ ةرشابملاو ،هسملاو ،سمللا نإ Bu ifadeler cinsel münasebet manasına gelir. Allah Teâlâ dilediği gibi kinaye yapar.176 Arap dilinde ve sözlüklerde araştırma yapılması
durumunda şuna rastlanır: ةسملاملاو سمللا kelimelerinin arası ancak şu yönden ayrılırlar. Buradaki elif harfi fiilin karşılıklı yapılmasını ifade etmekte iken, سمللا kelimesi fiilin tek taraflı olarak meydana gelmesini ifade etmektedir.
İbn Manzûr Lisânu’l-Arab’ta İbnu’l-Arabî’ye dair şunları nakletmiştir: ،اسمل هتسمل ةسملام هتسملاو ikisi farklı şeylerdir. سمللا bir şeyin diğerine teması iken, ةسملاملا ise birden fazla şeyin temasını ifade etmektedir. سمللا cinsel müsanebetten kinayedir. اهسملي اهسمل ةسملاملا كلذكو ،اهسملاو ifadeleri de aynı şekildedir. ءاسنلا متسمل وأ ayet-i kerimesi َءاس هنلا ُمُتْسَملا ْوَأ şeklinde de okunmuştur. Lügat âlimleri سمللا ve ةسملاملا kelimelerini aslına delalet etmesi açısından ayırt etmemektedirler. Dolayısıyla buradaki ihtilâf ayetin delaleti ile alakalı olmaktan ziyade kastedilen manayı anlama, te’vîl, hakikat, mecaz ve karineler çerçevesindedir.177
Burada şöyle bir mesele gündeme gelmektedir: Geçen ihtilaf çerçevesinde, bayana temas etmek abdesti bozar mı? Hanefîler şöyle demiştir: سمهللا ve ةسملاملا cinsel münasebet manasında hakiki manadır. Fakat Allah Teâlâ burada kinaye yapmıştır. Bu görüşlerini İbn Abbâs ve Hz. Ali’den naklettiğimiz bilgilerle delillendirmişlerdir. Bu sebeple Hanefîlere göre dokunmak abdesti mutlak olarak bozmaz.178
Şâfîler تسملم kasr kıraatini tercih etmişlerdir. Bu kıraatin manası cinsel münasebet olmaksızın sadece dokunmaktır. Şâfîler ُمُتْسَملا kıraati için şöyle demişlerdir: Çokça dokunmaktır. Bu manayı naklettiğimiz üzere İbn Manzûr da ifâde etmiştir. Ayrıca İbn
176 Abdurrahman b. Ebû Bekr Celaluddîn es-Suyûtî (911 h.), Ed-düreru’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-mensûr, Beyrût, c. 2, s. 167.
177 İbn Manzûr, c. 6, s. 409.
Mes’ûd’dan rivâyet edilen şu sözü de delil getirmişlerdir: “Mutlak olarak dokunmak abdesti bozar.”179
Mâlikî mezhebi iki mezhep arasında bir yolu takip etmişlerdir: Abdestli kişinin bulûğa ermiş ve dokunuştan lezzet almış olmasını şart koşmuşlardır. Abdesti bozan etken olarak lezzet almayı tahlil etmişlerdir. Kişiler bulûğa ermişlerse öpmenin abdesti mutlak olarak bozacağına işaret etmişlerdir. Çünkü şehvet olması yüksek ihtimaldir. Hanbelîlerin meşhur olan görüşleri de bu yöndedir.
İbnu’l-Arabî el-Mâlikî bu görüşleri şöyle ifade eder: “İmâm Mâlik kasıtlı dokunmayı gözetirken İmâm Şâfî ise abdesti bozan diğer haller gibi sûreten dokunmayı gözetmiştir.” İbnu’l-Arabî kendi tercih ettiği görüşe dair delilini zikrettikten sonra şunlar ifade etmiştir: “Allah Teâlâ şehvetle dokunmayla çıkan mezîyi, cinsel birleşme sürecinde çıkan menî konumunda değerlendirirken normal dokunmanın herhangi bir tesiri yoktur. Bu mesele, hakkında ihtilaf olan meselelerdendir.”180
İbn Cerîr et-Taberî de bu görüşü tercih eder ve şunları ifade etmektedir: “İki görüşten daha makbul olanı şöyle denilendir: Allah Teâla ُمُتْسَملا ْوَأ sözüyle dokunmanın diğer manalarını değil, cinsel münasebeti kastetmiştir. Aksi halde Rasûlullah’tan (s.a.v) nakledilen diğer haberlere uygunluk arz etmeyecektir. Rasûlullah (s.a.v) eşini öptükten sonra namaz kılmıştır. Hz. Âişe (r.a.)’dan şöyle rivâyet edilmiştir: Rasûlullah (s.a.v) abdest aldıktan sonra beni öper sonrasında da namaz kılardı. Yine Hz. Âişe (r.a.)’dan şöyle rivâyet edilmiştir: Rasûlullah (s.a.v) eşlerinden bazılarını öptükten sonra abdest almadan namaz kılmaya giderdi. Urve, öptüğü eşinin kendisi mi olduğunu sorunca, Hz. Âişe (r.a.) güldü.”181
179 El-Kurtubî, c. 5, s. 224.
180 Ebû Bekr İbnu’l-Arabî Muhammed b. Abdullah el-Kâdı el-Mâlikî (543 h.), Âhkâmu’l-Kur’ân, Beyrût, c. 1, s. 445.
• Özet
Zikredilen bilgiler ışığında şunlar söylenebilir: Bu kelimedeki kıraat ihtilafının te’vîle herhangi bir etkisi yoktur. Çünkü el ile temas etmenin abdesti bozduğu görüşünde olanla iki kıraati de buna te’vîl etmişlerdir. Aynı şekilde asıl maksadın cinsel münasebet olduğu görüşünde olanlar da iki kıraati buna yorumlamışlardır. Dolayısıyla bu hususta kıraatleri herhangi bir mezhebe yönlendirmek bir şey ifade etmez. Fakihler ihtilafın sebebinin diğer deliller olduğunu ifade etmişlerdir.
Dokunmanın abdesti bozup bozmayacağı hususunda Hanefî mezhebinin görüşü tercihe daha uygundur. Özellikle günümüzde dokunmanın abdesti bozacağı görüşün benimsenmesi durumunda düşülecek zorluk göz önünde bulundurulmalıdır. Hanefî mezhebinin bu meseledeki delilleri oldukça kuvvetlidir.
Şâfîlerin سمللا kelimesinin tefsiri ile alakalı görüşlerine mukabil İbn Abbâs’ın bundan maksadın cinsel münasebet olduğunu ifade etmesi tercihe daha uygundur.
Mâlikî ve Hanbelîlerin gitmiş oldukları tafsilatın herhangi bir sakıncası yoktur.