Kendilik ve diğerleri modelleri, bağlanma stillerinin ana boyutlarıdır.62 Kendilik modeli yönüyle olumlu olan insanlar bağımlı olmayan, benimsenmiĢ özsaygı ve sevilebilirlik hissi barındıran kiĢilerdir. Kendilik modeli olumsuz olan insanlar ise özsaygıları düĢük, baĢkalarına bağımlı ve daima baĢkalarından onay alma ihtiyacı duyan bireylerdir. Diğerleri modeli olumlu olan insanlar, baĢkalarının eriĢilebilir ve güven duyulabilir olduğunu düĢünen ve ihtiyaç duyulduğunda diğer bireylerden yakınlık ve destek arayıĢına giren insanlardır. Diğerleri modeli olumsuz olan bireyler
59
Karabulut Demir Evren, Ebeveyn Tutum Ölçeği (ETÖ), Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul Üniversitesi, Ġstanbul 2007, s.56 (Yüksek Lisans Tezi).
60
Dokuzlu a.g.e., s.37.
61
Burcu Kömürcü, Erken Dönem Uyumsuz ġemalar, Ebeveynlik Biçimleri Ve Psikolojik Belirtiler Ġle Psikolojik DıĢlanmanın Tehdit Ettiği Ġhtiyaçlar Arasındaki ĠliĢkiler, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hacettepe Üniversitesi, Ġstanbul, 2014, s.64 (Yüksek Lisans Tezi).
62
Kim Bartholomew, “Avoidance of Intimacy: An Attachment Perspective”, Journal of Social and Personal Relationships, 1990, Cilt: 7, Sayı: 2, 147-178, s. 167.
22
ise diğerleri ile yakın iliĢki kurmaya yanaĢmayan, destek alma noktasında kayıtsız kalan ve iliĢkilerinde olumsuz beklentileri bünyesinde barındıran insanlardır.63
Bartholomew ve Harowitz, Bowlby’nin içsel çalıĢan modeller kavramından hareketle dört temel ögeden oluĢan bir bağlanma modeli ortaya koymuĢlardır. Buradan hareket ederek kendilik ve diğerleri modelleri olumlu ve olumsuz olma durumuna göre dört grupta ele alınmaktadır.
2.4.1. Güvenli Bağlanma Stili
Güvenli bağlanma stilinde, bağlanan kiĢilerin kendilik modeli de diğerleri modeli de olumlu Ģekildedir. KiĢi diğerlerinin destekleyici, kendinin ise sevilebilir olduğunu düĢünür. Bu kiĢiler, iliĢki sürecinde güvenli ve rahattırlar. Aynı zamanda özgüven ve saygı yönünden de güçlüdürler.64
Yürüttükleri ikili iliĢkilerde bağımsız ve yakın bir rol benimsemiĢlerdir. Bu insanlar, dengeli iliĢkiler yürütürler. Her Ģeyin kontrolleri altında olduğunu düĢünürler. Strese karĢı dayanıklılık katsayıları yüksektir. Aynı zamanda stresli dönemlerde aile ve arkadaĢ çevrelerinden destek alırlar. Güvenli bağlanan bireyler, kendi Ģahıslarına ve diğer insanlara pozitif zihinsel modele göre yaklaĢım sergilerler. ĠliĢkilerinin özünde güven bulunur ve kendilerinin sevilmeye değer olduklarını düĢünürler.65
2.4.2. Saplantılı Bağlanma Stili
Saplantılı bağlanma stilinde bağlanan kiĢilerin kendilik modeli olumsuz, diğerleri modeli bunun tam tersi yani olumludur. Daha çok saplantılı iliĢkiler yaĢarlar. Devamlı olarak diğerlerinin onayına ihtiyaç duyarlar.66 Anne ve babalarından tutarsız ve duyarlı olmayan davranıĢlara maruz kalmıĢlardır. Yüksek oranda kaçınma ve değersizlik duygusu barındırırlar. Yakın iliĢkiler kurma gayesi içinde oldukları halde aĢırı yakın olma gayretleri sebebiyle yalnızdırlar. Diğerleriyle olan iliĢkilerinde tutarlılık barındırmayan, aĢırı duygular gösterirler.67 Duygularını gösterme seviyeleri, ağlama aralıkları, güven düzeyleri yoğundur. ArkadaĢlık iliĢkilerinde daha çok dengesiz bir rolleri vardır. Stres ve sorunlarla baĢa çıkma yönünden zayıftırlar. Saplantılı bağlanma stilinde olan kiĢilerin kendilik algıları olumsuzdur, kendilerini
63 Parvin Ahmadova, Annenin Bağlanma Özellikleri Ġle Ebeveyn Tutumları ve Çocukların Ruhsal,
DavranıĢsal Durumu Arasındaki ĠliĢkisinin Ġncelenmesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul Aydın Üniversitesi, Ġstanbul, 2019, s.71 (Yüksek Lisans Tezi).
64
Gonca Soygüt, “Bir Düzeltici Bağlanma ĠliĢkisi Olarak Psikoterapi: Psikoterapi Süreçlerinde Bağlanma ve Terapötik Ġttifak” Türk Psikoloji Yazıları, 2004, Cilt: 13, Sayı: 7, 63-77, s.72.
65
Kim Bartholomew ve Leonard Horowitz, Attachment Styles Among Young Adults: A Test of A Four- Category Model, Journal of Personality and Social Psychology, 1991, Sayı: 61, 226-244, s. 234.
66
Bartholomew a.g.e., s.171.
23
sevilmeye değer olarak görmezler. Aynı zamanda yürüttükleri iliĢkilerde takıntılı tavırlar sergilerler.68
2.4.3. Kayıtsız Bağlanma Stili
Kayıtsız bağlanma stilinde bağlanma geliĢtiren kiĢilerin olumlu kendilik modeli ve olumsuz diğerleri modeli ön plana çıkar. Sevgi ve değerlilik duyguları, diğerlerine dair olumsuz tavırlar ile bir bütün haline gelmiĢtir.69 Bağlandıkları insan ile mesafeli olurlar. Özgüvenleri oldukça yüksektir. Diğerlerine varlığına ve desteğine ihtiyaçları yoktur ve yakın iliĢkiler geliĢtirmekten kaçınırlar. Bu tutum ve davranıĢları sadece sosyal iliĢkilerinde değil; iĢ yaĢantılarında ve hobilerinde de gösterirler. Bu bağlanma stilinde bireyin kendisine yönelik olan algı ve duygu durumu olumlu bir yapıya sahipken, diğer kiĢilere yönelik duyguları olumsuz bir yapıya sahiptir. Kendilerini oldukça değerli görürler, algıları bu yöndedir. Bu bağlanma stilindeki bireyler bağımsızlıklarına oldukça düĢkündürler. Diğer kiĢilere olan ihtiyacı ve yakın iliĢkilerin ne denli önemli olduğunu kabul etmezler. Diğer insanlardan uzak durarak, bağlanma ihtiyacını kabul etmeyerek ilerleyen zamanlarda bir reddedilme durumuna yönelik bir savunma geliĢtirerek, olumlu benlik stili oluĢtururlar.70
2.4.4. Korkulu Bağlanma Stili
Korkulu bağlanma stilinde bağlanma geliĢtiren insanların hem kendilik hem de diğerleri modelleri olumlu değildir. Bu stil, güvenli bağlanma ile taban tabana terstir. Bu insanların kendilerini algılama biçimleri tamamen olumsuz olduğu için, kendilerini tamamen değersiz, sevilmeye layık olmayan ve desteği hak etmeyen bireyler olarak algılarlar. Diğerlerini reddedici ve güven duyulamayan insanlar olarak algılarlar. Devamlı olarak diğerlerince onaylanma gereksinimi hissederler.71 Özgüvenleri oldukça düĢüktür ve kaygı düzeyleri oldukça yüksektir. Bireyin kendine yönelik algıladığı değersizlik hissi sonucu, kiĢi kendisini diğer insanlar tarafından değer verilmeye ve sevilmeye layık görmez. Bununla birlikte diğer insanları da güvenilmez olarak görür. Bu modeldeki insanlar yakın iliĢkiler oluĢturmaktan kaçınırlar. Çünkü benliklerinde yoğun bir reddedilme korkusu barındırırlar. Sosyal ortamlarda dıĢa kapalı ve çekingendirler.72