Bandırma Kazası Rüşdiye Mektepleri: 1881 yılında açılan Bandırma Kazası Rüşdiye Mektebi’ne ait ilk ayrıntılı bilgilere H.1306 yılı

Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi’nde ulaşmaktayız. Bandırma Kazası’na bağlı Edincik Nahiyesi ile birlikte kaza dâhilinde 2 adet rüşdiye mektebi bulunmaktadır.

H.1306/M.1888-1889 yılı sâlnâme kayıtlarına göre 60 öğrencisi bulunan Bandırma Rüşdiye Mektebi’nde muallim-i evvel Ahmed Hilmi Efendi, muallim-i sânî ise Süleyman Faik Efendi’dir. 27 öğrencisi bulunan Edincik Nahiyesi Rüşdiye Mektebi’nde ise muallim Yakub Efendi’dir (HVS, H.1306a/M.1888-1889: 245-246). H.1306/M.1888-1889 yılı sâlnâmesi defa 17 kayıtlarına göre de Bandırma Rüşdiye Mektebi’nde muallim-i evvel Ahmed Hilmi Efendi, muallim-i sânî ise Süleyman Faik Efendi’dir. Ancak bununla

birlikte hatt-ı rık’a mualliminin Ahmed Hilmi Efendi, hatt-ı sülüs mualliminin de Süleyman Faik Efendi olduğunu görmekteyiz. Bu kayıtlara ait öğrenci sayısı ise 74 olarak verilmiştir. Aynı kayıtlarda 47 öğrencisi olan Edincik Rüşdiye Mektebi muallimi yine Yakub Fehmi Efendi, hatt-ı rık’a muallimi ise Abdurrahman Efendi olarak gösterilmiştir (HVS, H.1306b/M.1888-1889: 199,202- 203). H.1310/M.1892-1893 yılı kayıtlarında ise Bandırma Rüşdiyesi ve Edincik

Nahiyesi Rüşdiyesi kadroları tamamen aynı kalmıştır (HVS, H.1310/M.1892-1893: 266,268).

H.1311/M.1893-1894 yılı kayıtlarında 77 kişilik öğrenci mevcudu ile birlikte Bandırma Rüşdiyesi’nde kadrodaki tek değişiklik bevvâb olarak Salih Efendi’nin görev yapmasıdır. Aynı yıl kadrosuna ulaşamadığımız Edincik Rüşdiyesi’nin öğrenci sayısı ise 47’ye yükselmiştir (HVS, H.1311/M.1893-1894: 292,307). H.1312/M.1894-1895 yılında ise öğrenci sayısı 90 olan Bandırma

Rüşdiyesi’nde herhangi bir değişiklik yoktur. Edincik Rüşdiyesi’nin öğrenci sayısı da 40 olarak kaydedilmiştir (HVS, H.1312/M.1894-1895: 214,360).

H.1313/M.1895-1896 yılında Bandırma Rüşdiye Mektebi’nin muallim-i evveli Tahsin Efendi olarak değiştirilmiş, muallim-i sânî yine Süleyman Faik Efendi, bevvâb ise Ahmed Efendi’dir. Bandırma Rüşdiyesi’nin öğrenci sayısı 84, kadrosuna ulaşamadığımız Edincik Nahiyesi Rüşdiyesi’nin öğrenci sayısı ise 47’dir (HVS, H.1313/M.1895-1896: 130,276). H.1314/M.1896-1897 yılında76 kişilik öğrenci mevcuduyla Bandırma Rüşdiyesi’nin kadrosu aynıdır. Edincik Rüşdiyesi’nin ise öğrenci sayısı 44’tür (HVS, H.1314/M.1896-1897: 389,415).

H.1315/M.1897-1898’de yine bevvâb değişerek Hacı Ali Ağa göreve getirilmiştir. Öğrenci sayısı ise 51’e düşmüştür. H.1310 yılından itibaren kadrosuna ulaşamadığımız Edincik Nahiyesi Rüşdiyesi’nde muallim Yakub Fehmi Efendi, rık’a muallimi Hafız Abdurrahman Efendi, bevvâb ise Hacı Ahmed Efendi’dir. Dolayısıyla H.1310 yılından beri kadronun hiç değişmediğini söyleyebiliriz. Edincik Rüşdiyesi’nin öğrenci sayısı ise 36 olarak kaydedilmiştir. H.1316 yılından H.1319 yılına kadar her iki rüşdiyede de kadro aynı kalmıştır. H.1317’de Bandırma Rüşdiyesi öğrenci sayısı 91, Edincik Rüşdiyesi öğrenci sayısı ise 29’dur. H.1318’de Bandırma Rüşdiyesi öğrenci sayısı 88, Edincik Rüşdiyesi öğrenci sayısı ise 47’dir. H.1319’da

29’dur (HVS, H.1315/M.1897-1898: 161-162,304; H.1316/M.1898-1899: 230,232; H.1317/M.1899-1900: 323,326,340; H.1318/M.1900-1901: 313,316,328; H.1319/M.1901- 1902: 323,340).

H.1320/M.1902-1903 yılından itibaren Edincik Nahiyesi Erdek Kazası’na bağlanmıştır. H.1320 yılı sâlnâmesinde 91 öğrencisi olan Bandırma Rüşdiyesi’nin muallim-i evveli yine Hasan Tahsin Efendi, muallim-i sânîsi ise Süleyman Faik Efendi’dir (HVS, H.1320/M.1902-1903: 319,354).

H.1321/M.1903-1904 ve H.1322/M.1904-1905 yıllarında ise 80 kişiye düşen öğrenci mevcudu ile birlikte rüşdiyenin sadece muallim-i evveli olan Hasan Tahsin Efendi’nin ismi verilmiştir (HVS, H.1321/M.1903-1904: 325,356; H.1322/M.1904-1905: 300,332).

H.1324/M.1906-1907 yılı sâlnâmesine göre 97 kişilik öğrenci mevcuduyla Bandırma Rüşdiye Mektebi’nde muallim-i evvel hariç, muallim-i sânîlik görevine İlyas Rahmi Efendi, hatt-ı rık’a muallimliğine Aziz Efendi getirilmiştir. H.1325/M.1907-1908 yılında da bu kadro değişmemiş, öğrenci sayısı 91’e düşmüştür (HVS, H.1324/M.1906-1907: 511,590; H.1325/M.1907-1908: 331,563).

4.6.2.3. Bigadiç Kazası Rüşdiye Mektepleri: H.1322 yılına kadar bir kaza hüviyetine sahip Bigadiç Kazası’nın H.1294/M.1877-1878 yılı Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi kayıtlarından itibaren rüşdiye mektebi bilgilerine ulaşabilmekteyiz. 1875 yılında kurulan mektebin, H.1294/M.1877- 1878 yılı sâlnâmesine göre Hamza Efendi isminde bir muallimi ve bir de ismi belirtilmemiş bevvâbı bulunmaktadır (HVS, H.1294/M.1877-1878: 117).

H.1297/M.1879-1880 yılı kayıtlarında ise rüşdiyenin eğitim-öğretim kadrosunda çeşitlilik gözlenmektedir. Hamza Efendi’nin muallim-i evvel olarak karşımıza çıktığı kayıtlarda, muallim-i sânî Ahmed Efendi, muallim-i sâlis Hacı Osman Efendi, hatt-ı rık’a muallimi Hüseyin Efendi’dir (HVS, H.1297/M.1879-1880: 148-149). Okulun 1302 yılında yapılan sınavlarında

öğrenciler tarafından verilen cevaplar genel olarak takdir uyandırmıştır (Karesi, numara: 21, R.23 Temmuz 1302/M.4 Ağustos 1886: 1).

H.1306/M.1888-1889 yılı sâlnâmesine göre 45 öğrencisi olan mektebin muallim-i evveli değişmiş, yerine Halil Efendi getirilmiş, muallim-i sânî yine Ahmed Efendi olmakla birlikte, hatt-ı rık’a muallimi Ali Efendi, hatt-ı sülüs muallimi ise Hacı İsmail Efendi olmuştur. Bevvâb olarak da Hacı Mehmed Efendi’nin ismini görmekteyiz (HVS, H.1306a/M.1888-1889: 248).

H.1310/M.1892-1893 yılında mektebin hatt-ı rık’a ve hatt-ı sülüs muallimleri aynı olmak üzere muallim-i evvelliğe Hafız Tayyib Efendi, muallim-i sânîliğe Lebîb Efendi getirilmiştir (HVS, H.1310/M.1892-1893: 279).

H.1311/M.1893-1894 yılı kayıtlarında 43 öğrencisi olan Bigadiç Rüşdiyesi’nde diğerleri aynı olmak üzere hatt-ı rık’a muallimliğine Kasım Efendi, bevvâblık görevine de Hacı Ahmed Ağa getirilmiştir.

H.1312/M.1894-1895 yılında hatt-ı rık’a mualliminin yeniden değişerek Mehmed Ziyaleddin Efendi’nin göreve getirildiğini görüyoruz. Aynı yıl öğrenci sayısında büyük bir artış görülmüş, sayı 72’ye çıkmıştır. Bigadiç Rüşdiyesi bu sayı ile Bandırma Rüşdiyesi’nin 90 kişilik öğrenci mevcudundan sonra bünyesinde en fazla öğrenci bulunduran mektep olarak kayıtlara geçmiştir. H.1313/M.1895-1896 yılında da bir önceki yılın kadrosu bütünüyle korunmuş, öğrenci sayısı ise 79’a ulaşmıştır. H.1314/M.1896-1897 yılı sâlnâmesinde de öğrenci sayısı ve kadrosu aynı olan mektepte hatt-ı rık’a muallimliğinin vekâleten yürütüldüğüne dair kayıt yapılmış, ancak bu görevi vekâleten de olsa kimin yaptığına dair herhangi bir bilgi verilmemiştir (HVS, H.1311/M.1893- 1894: 285,307; H.1312/M.1894-1895: 227,360; H.1313/M.1895-1896: 130,271; H.1314/M.1896-1897: 380,415).

H.1315/M.1897-1898 ve H.1316/M.1898-1899 yılı kayıtlarında rüşdiye’nin muallim-i evveli Ahmed Sezai Efendi, hatt-ı rık’a ve hatt-ı sülüs muallimi münhall, bevvâb ise yine Hacı Mehmed Efendi’dir. Rüşdiye’nin öğrenci sayısı ise H.1315 kayıtlarında 69 olarak belirtilmiş, H.1316’da ise belirtilmemiştir (HVS, H.1315/M.1897-1898: 148,304; H.1316/M.1898-1899: 220).

H.1317/M.1899-1900 yılı sâlnâmesinde Bigadiç Rüşdiye Mektebi kadrosunda yine değişiklikler olduğunu görmekteyiz. Buna göre muallim-i

evvellik vekâleten yürütülmektedir ve bu görevde Şuûri Efendi bulunmaktadır. Muallim mu’âvini Hafız Hakkı Efendi, hatt-ı rık’a muallimi Yunan Madalyası sahibi Mehmed Ziyaleddin Efendi, hatt-ı sülüs muallimi yine Şuûri Efendi’dir. Aynı yıl mektebin öğrenci sayısı ise 48’e gerilemiştir (HVS, H.1317/M.1899-1900: 306,340). H.1318/M.1900-1901 yılında ise muallim-i evvellik görevine Ömer

Kadri Efendi getirilmiştir. Hafız Hakkı Efendi yine muallim mu’âvini, hatt-ı sülüs muallimi yine Şuûri Efendi, hatt-ı rık’a muallimi münhall, bevvâb ise yine Hacı Mehmed Ağa’dır. Mektebin öğrenci sayısı ise 39’a düşmüştür. H.1319/M.1901-02 yılı kayıtlarında muallim-i evvellik yine vekâleten yürütülmektedir ve bu görevde yine Şuûri Efendi bulunmaktadır. Hatt-ı rık’a muallimliğini ise yine Mehmed Ziyaleddin Efendi yürütmektedir. H.1320/M.1902-1903 yılında ise muallim-i evvel olarak Hasan Efendi’nin ismini görmekteyiz. Bunun dışında kadro yine aynıdır. Mektebin öğrenci sayısı H.1319 ve H.1320 yıllarında 48’dir. H.1321/ M.1903-1904 yılında ise kadrosuna ulaşamadığımız Bigadiç Rüşdiye Mektebi öğrenci sayısı 40 olarak kaydedilmiştir (HVS, H.1318/M.1900-1901: 296,328; H.1319/M.1901-1902: 306,340; H.1320/M.1902-1903: 334,354; H.1321/M.1903-1904: 356).

H.1322 tarihinden itibaren kayıtlarda Balıkesir Kazası’nın bir nahiyesi olarak karşımıza çıkan Bigadiç Nahiyesi’nin, bu tarihten itibaren rüşdiye mektebi bilgileri “Balıkesir Kazası Rüşdiye Mektepleri” başlığı altında verilmiştir.

4.6.2.4. Edremit Kazası Rüşdiye Mektepleri: 1870 yılında kurulan