BÖLÜM 2. MANAS DESTANI HAKKINDA GENEL BİLGİLER
2.6. Bagış Sazan Oğlu
Bagış Sazan Oğlu gelmiş geçmiş en önemli manasçılardan biridir. 1878 yılında Kırgızistan’ın Cumgal bölgesine ait Kara-Suu köyünde dünyaya gelmiştir. Manas destanının üçünü de Manas, Semetey ve Seytek söyleyen bir manasçıdır. Bagış’ın atası Sazan alim, hitabeti en iyi birisidir. Aynı zamanda ustadır. Bagış, Manas destanını diğer manasçılar gibi meslek olarak seçip, halkı dolaşarak söylememiştir. Sadece davet edilen yerlere gidip bazen söylemiştir. Bağış’ın manasçı olmasına sebep olan onun, yakın kardeşi Baybagış Cakıp oğlu’dur. Baybagış büyük Manasçı Tınıbek Capıy Oğlu’nun yeğenidir. Genç yaşlarında onun köyüne taşınmışlardır. Köydeyken ondan terbiye almış ve kendini yetiştirmiştir. Daha sonra Bagışın köyüne taşınırlar. Baybagış halkı dolaşıp manas söylediği zaman yanına Bagış’ı da alıyordu. Bu Bagış’ın manas dünyasını daha erkenden tanımasına sebep oldu. Onun yanında her zaman bulundu ve yetişti.
41
Zamandaşlarının söylediklerine göre Bagış 17-18 yaşlarında iken halkın önünde manas söylemeye başlamıştır. Bagış, büyük manasçı Sagımbay Orozbak Oğlu’ndan da Manas destanının bazı motiflerini ve kısımlarını dinlemiştir. O kendisini rüyadan sonra manas söylemediğini zıddına büyük manasçıların yanında olduğundan dolayı daha çok merak ederek yetiştiğini ve söylediğini söyler. Manas destanı dışında “Canıl Mırza”, “Tügölbay”eserlerini de ezbere biliyordu.
Bagış’tan 1938-1941 yıllarında Manas destanı derlenilir (yazılır). O söylediğinde oğulları Muhammet Sadır ve yakın adamı Abdırakov Toktaalı yazıya geçirmişlerdir. Bagış’tan yazıya geçirdikleri kısımları şunlardır:
1. Cakıp’ın Ziraatla İlgilenerek Zengin Olması 2. Manas’ın Doğumu ve Çocukluk Hayatı 3. Almambet’in Gelmesi
4. Kökötöy’ün Aşı
5. Çon Kazat (Büyük Savaş) 6. Kiçi Kazat (Küçük Savaş)
Mezkûr kısımlar ve epizodların içinden Çon Kazat (Büyük Savaş) en iyi şekilde yazılmıştır. Fakat diğer manasçıların söylediğine göre geniş değildir. Hepsi toplandığında 101580 mısra (Manas’tan 41000, Semetey’den 55000, Seytek’ten 5580)’dir. Bunlar şimdiye kadar yayımlanmamıştır. Bagış söylediği zaman yanındakiler (yazıya geçirenler) uzman olmadığından bazı hatalar ortaya çıkmıştır. Satırlarda ve mısralarda bazı eksiklere yol açmışlardır. Günümüzdeki gibi uzmanlarla bir proje altında değil, sıradan insanlar yazıya geçirdiği, okuyan okuyucu tarafından fark edilmektedir.
Bagış’ın varyantı motif ve epizodları açısından Sagımbay Orazbak Oğlu ve Togolok Moldo’nun varyantlarına yakındır. Bu zamanında Bagışın Sagınbay’ın yanında ondan duyması ve yetişmesi ile ilgilidir. Diğer manasçılardan farkı destanın bir kısmı olan Cakıp’ın çiftlikle ilgilenerek zengin olmasıdır ki bunun da Bagış’ın çiftlikle ve ustalıkla uğraşmasından ileri geldiğini söylenmektedir. Özellikle, at için kullanılan aletler, savaşa çıkmadan önce hazırlık ve savaş aletleriyle birlikte elbiseleri detaylı şekilde anlatmıştır. Bir diğer özellik de Cakıp’ın ziraatla ilgilenip daha sonra ürün neticesinde zenginleşmesi hikmete tabi görülür. Diğer varyantlarda ise Cakıp birden zenginleşir. Ana kahraman olarak belirtilen Manas’ın halkın avamın içinden çıkması günümüz tabiriyle demokrasiyi
42
yansıtır. Dolaysıyla halkın geçmiş ve geleceğini bilen ve ona göre haraket eden bir kahraman olarak ortya çıkar. Aynı durum ve farklılıklar “Semetey” ve “Seytek” de görülür. Bunlardan yola çıkarak anlaşılıyor ki, Bagış’ın varyantı diğer büyük Manasçılara göre çok genişletilmemiş ve yazıya geçiren kişiler tarafından bir takım eksiltmelere uğramıştır. Fakat inkâr edemyiz ki onun söylemiş olduğu bazı kısımlar hiç bir varyantta rastlanmamıştır.
Günümüzde Kırgızistan İlimler Akademisinde, el yazmalar bölümünde arşivde bulunmaktadır. Bagış’ın varyantıyla ilgili günümüze kadar ilmî çalışma yapılmamıştır. Bizim ele alarak incelediğimiz bu çalışmayla hem Türk Dünyasına hem de MANAS destanını araştıran bilim insanlarına bir yol açıldığı kanaatindeyiz.
43
ÇON KAZAT (BÜYÜK SAVAŞ )
Çon qazattın baştalışı cana Kökötöydün aşı. (Büyük Savaş’ın başlanması ve Kökötöy’ün yöğ
yemeği).
Aşta Manastın atı Akkulanı Coloy talaşıp Manastan alganı Coloydun, ceti qandın aytkanı. (Yöğ yemekte Manas’ın Akkula atını Coloy’un tartışıp Manas’tan alması. Yedi hanın konuşması).
Ceti qandın aytqanı, Cetöö birdey çogulup, Alookege kep salıp, Cetöö birdey kep ayitıp, Baatır Kökçö bek aytıp, Qan Alooke zor qanım. Üc oluya birinen, Duba alıp turganda,
Oluya çaldı öltürmök emes bele. Üç oluya birinin dubasına qarabay, Opoldun toosun tüptödü,
Qargaşa çaldı büktödü, Qaraptap aldı Oogandı,
Qıtayda qayda qaydan soo qaldı. Cet kayttı cetip ceti algan,
Cezken qaidan soo qalgan. Qıybanı buzup qırk algan, Qıynalbay şaar kim qaldı. Qanqor qalqtın barın qarattı, Taqtasınan tüşürüp,
Qalcanın şaarın qarattı. Çılgındı Kenqol Talastan, Qapırdı alıp üç qayttı, Ürümçüdö Manastan, Qalktı qayda tim qoydu, Qalmaktan çıqqan sorgoq alp, Qarmap alıp bu sidu.
Soyboy qaçan tim qoydu.
Yedi hanın öğüdü, Yedisi bir araya gelip, Alooke’ye söz söyleyip, Yedisi aynı söz söyler,
Kahraman Kökçe sağlam söyler. Alooke han zor hanım,
Üç evliyanın birisinden, Dua alıp durduğunda,
Evliya yaşlıyı belki öldürmezdi. Üç evliya birinin duasına bakmadan, Kargaşa yaşlıyı yapıştırdı,
Azapladı Afganistan’a Zorluk çektirdi Afganistan’ı Çin’de nerde ne zaman sağ kaldı. Yetti döndü yetip yedi aldı, Cerken nasıl sağ kaldı. Hiva’yı bozup kırk aldı, Zorlanmadan şehiri kim alsın. Manas halkın hepsini ele geçirdi, Tahtasından kaldırıp,
Kalça’nın şehrini işgal etti, Cılgın, Kenkol ve Talas’tan, Kafiri öldürüp üç defa geldi. Ürümçi’de Manas’tan, Halkı nerde boş bıraktı,
Kalmak’tan çıkan şımarık kahraman, Yakalayıp kesti.
44
Qankordon kim qaldı, Argımaq başın burbagan, Aq kelte ünün uqpagan, Qara quyruk nar qarmap, Beecinden başqa kim qaldı. Öbögü biyik öydöbü. Qızı talaq qanqordun, Aylı ele bizden arbınbı, Adamı birden baatırbı, Kökötöydün aşında, Köp cıyındın qaşında, Qapır menen musulman, Qarcalışqan cerinde, Qara caaq er Ürbü, Qalqtın barın qamadı. Qalqtın barın aylantıp, Seni üc aylanta sabadı.
Qanqordun oşondo kördük qorduqtu, Köpçülüktün içinde,
Ceke ele körüp zorduqtu, Qan Alooke ne deysin, Qan Alooke zor qanım, A bereki qanqordon, Qara cetse ölsökbü, Qazat qılıp körsökbü, Cetööbüzdü bu qanqor, Ceti cerden baqındı. Qalkanın şaarı tarattı, Qapır ele közün qarattı. Uşu bıyıl körsökbü, Qara qurttan mol bolup, Qarga uçquç col bolup, Örtkörö baatır ördü alıp, Ölümdön qaçpas erdi alıp, Esebi coq qol alıp,
Qacın qurttan mol alıp, Qanım saga saqbı, Aq araba çuu menen, Aa ara tuu menen , Cez mayışqan qol menen,
Kankor Manas’tan kim kaldı, Atın başını çevirmeyen, Ak kelte sesini duymayan, Kara kuyruk nar tutup, Beejin’den başka kim kaldı. Kökeni yüksek millet miydi,
Kızı talak6 Manas’ın,
Köyleri bizden daha mı çok,
Adamları bizden daha mı kahraman, Kökötöy’ün yoğ aşında,
Bütün halkın karşısında, Kafir ile müslüman, Münakaşa sırasında, Nankör er Ürbü, Halkın hepsini kuşattı. Halkın hepsini dolaştırıp, Seni üç defa sopaladı.
Manastan orda işkence gördük. Ekseriyetin içinde,
Tek başına işkence görüp, Alooke han ne dersin, Alooke han zor hanım, Öteki Manastan, Gaza yetse ölsek mi, Gazavat kılıp görsek mi, Yedimizi de bu Manas, Yedi yerden bastı, Kalanın şehre gönderdi, Kafir ile müsülman, İşte bu yıl görsek mi, Sayısız kolumuzla beraber, Karga uçacak yol olup, Keskin ve hırçın alp alıp, Ölümden kaçmaz er alıp, Hesapsız, sayısız yiğit alıp, Kalın kurttan bol alıp, Hanım, sana er olsa, Şu bu yıl varsak mı, Ak ve azapa kurnazlıkla, Ak ve karışık tuumuzla,
45
Uşu bıyıl barsaqbı, Sülçşüp cüzün körsökbü, Alooke saga ep bolso, Çelekti cerden türsökbü, Din musulman çogulup, Qankordu közdöy cürsökbü. Cer cüzündö ceti qan,
Esebi coq qol bolup, Qanqorgo qabar bersekbi, Din musulman barısı, Aqsaqalduu qarısı,
Üc günü qonoq bersin dep, Qanqorgo qabar salsaqbı, Üctö künkü qonoqo, Qantip qanqor o tütöt, Ceti qan Nogoy barganda, Tütpöy tursa Argındar, Talastı talap alabız, Manastı baylap alabız. Üc oluya birinen, Duba alıp turganda. Oluya çaldı bu qanqor, Öltürmök emes oşondo. Opoldun toosun tüptödü, Qargaşanı büktödü. Oşo dubana alganda,
Beecinge qazat qılmak emes, Bu Qanqor.
Oluya çaldı öltürüp, Sayıp quruştugu ketti go. Ceti qandın alı emi, Qanqorgo emi cetti go. Üctö künü özünö,
Qonoq bolup biz barsaq, Qonoqo qantip o tütöt, Qonotup turup qanqordu, Qorduq qılam Nogoydu. Talastı talap alabız, Manastı baylap alabız. Üc künkü bizdin qonoqo,
Şu bu yıl varsak mı?
Söyleşip yüklerini görsek mi? Alloke sana er olsa,
Bayrağı yerden toparlasak mı? Müslüman dinindekiler çoğalıp, Manasa doğru yürürsek mi? Yer yüzünde yedi han, Hesabı bol kol olup, Manasa haber versek mi? Müslüman dinindekilerin hepsi, Ak sakallı yaşlısı,
Üç gün konuk versin deyip, Manasa haber salsak mı? Üç-dört günlük konuka, Manas nasıl karşılar,
Yedi han Nogay vardığında,
Tutmadan dursa argınlar7,
Talas’ı ele geçireceğiz, Manas’ı bağlayıp alırız, Üç evliyanın birisi, Dua edip durduğunda, Evliya yaşlıyı bu Manas, Öldürmezdi o zaman, Maksatların belinden kırdı, Yaşlı evliyayı mahvetti, O duayı aldığında,
Beejin’e gazavat kılmazdı, Bu Manas,
Yaşlı evliyayı öltürüp, Sayıp gitti,
Yedi hanın hali şimdi, Manasa ancak yetti. Üçüncü günü sana, Konuk olup biz varsak, O konaklara nasıl davranır, Konaklayıp Manası, Nogay’lara göstereceğim, Talas’ı ele geçireceğiz, Manas’ı bağlayıp alırız, Üç günlük bizim konuğa,
46
Tütüp ketse bu qanqor, Qazat qıl desel qapırga, Qan Qonurbay baatırga. Qazatınan qaçpaybı, Qazattan qaçsa bu qanqor, Manastı baylap alabız, Talastı talap alabız. Barınarga ep bekek, Uşu bıyıl qanqorgo, Bara turgan kep beken. Dep ele bayagı,
Qıl ertişti saqtagan, Qatının alptay maqtagan, Altın naalı cez ökçö, Aydarqandın qan Köksö. Aydarqandın Qazaq qul, Aylına mıqtı qazap bul. Baatır Kökçö kep aytıp, Aytbaysıŋbı ceti qan, Barabızbı dep aytıp. Barısı aytıp turganda, Qan Alooke kep aytat. Başı kektüü ceti qan, Baralıq dep bul aytat, Qan Alooke aytqanda, Qandın barı çurkurap, Acal cetse ölölük, Barsa barıp qalalı. Aq qagazga cazışıp, Ayagına altı qan, Altın möörün basışıp, Qan Alooke zor qanıp, Cat deseŋ da catalıq, Qoy deseŋ da qoyoluq, Cür deseŋ da cürölük, Dep ta bolso ceti qan, Dep ele moldo alışıp, Batalaşıp alışıp,
Uşu cerden üygö ketelik, Barıp üygö cetelik, Aq asaba tuu menen, Attanıp üydön cıqalıq.
Tutup gitse bu Manas, Gazavat kıl dersek kafire, Donuzbay han kahramana, Gazavatından kaçmaz mı? Gazavattan kaçarsa bu Manas, Manas’ı bağlayıp alırız, Talas’ı da ele geçiririz. Hepinize uygun, Şu bu yıl Manasa,
Varamaz mıyız ki, katiyen gideriz, Diye tedbir alıp,
Saklamış kıl ertiş’i, Hatununu er gibi övdü, Altın malı yer ise,
Aydarkan’ın qan Kökçösü, Aydarkan’ın Kazak kulu, Köyünden daha güzel,
Kahraman Köksö söz söyleyip, Söyler misin yedi han,
Varacak mıyız diye söyleyip, Hepsi söyleyip durduğunda, Alloke han söz söyler, Başı kinli yedi han, Varalım diye söz söyler, Alooke han söylediğinde, Hanların hepsi gürültü yapar, Ecel gelse ölelim,
Varsak varıp kalalım, Ak kagala salıp, Ayaklarına altı han, Altın mührün atıp, Alooke han bel bağlayıp, Yat dersen de yatalım, Ne dersen onu yapalım, Yürü dersen de yürüyelim, Diye yedi han,
Böylelikle mollayı yanlarına alıp, Hepsi dua edip,
Şu yerden eve gidelim, Varıp eve yetelim, Ak ve karışık tuyumuzla, Atlarımızla evden çıkalım,
47
Qan Alooke zor qanım, Aygaylagan çuu menen. Balan kündö celelik, Balan kündö çogulup, Bu Talasqa cetelik. Oşo kündö qanqordun, Süylöşüp cüzün körölük. Acal cetsek ölölük, Oşo kündö ceti qan, Alookedey zor qango, Birlegen bütün berişip. Barıp coop aytışıp, Üy üyünö kelişip4 Kelip qabar salışıp, Qalqın cıyıp alışıp, Ötkörö baatır özüŋ kel, Menin bolso qırqımdın, Ölümdön qorqpos ceriŋ kel. Col baştoocu caqşıŋ kel, Coruq bilcüü qarıŋ kel. Qaada bilgen barıŋ kel, Menin curtum barıŋ kel. Qalqına qabar saldı ele, Ceti qandın qalqınan, Ötkörö baatır öz keldi. Ölümdön qorqpos er keldi, Col baştoocu qaşqalar, Coruq bilçüü caqşılar, Barı kelgen oşondo. Aq saqaldın içinde, Narq bilgiçtin barısı, Qarı kelgen oşondo. Qara moyun ulandar, Qızıl köödön caş başdar. Qalqtın barın çogultup, Qan ceti qan kep aytıp, Qanqorgo qazat baram dep, Qan ceti qan kep qılıp, Qalıŋ curtu ep qılıp,
Alooke han zor hanım, Haykıran sesleriyle, Filan günde yetelim, Başka günde ulaşalım, Bu Talas’a yetelim, O günde Manasın,
Söyleyip yüzünü görelim, Ecel gelse ölelim,
O günde yedi han, Alooke5 fakir zor hana, Bütününü verip,
Varıp cevap söyleyip,
Herkez evine gidip8,
Gelip haber salıp, Halkın yığıp alıp, Kahraman özün gel, Benim ise kırkımın,
Ölümden korkmaz yerin gel. Yol başçın yaksın gel,
Yorum yapacak yaşlın gel, Kaide bilen yaşlın gel, Benim yurtum hepiniz gelin. Halkına haber saldı idi, Yedi hanın halkından, Kahraman başarıp özü geldi. Bundan korkmaz er geldi, Yol başlayıcı cesurlar, Yorum bilici koruyucular, O zamanda hepsi geldi. Ak sakalın içinde, Akıllıların hepsi, Yaşlılar da geldi,
Kara boyun ulan çocuklar, Masum çocuklar da geldi. Halkın hepsini toplayıp, Han yedi han söz söyledi.
Manasa karşı gazavat ederim diye, Han yedi han söz söyleyip,
Kalın yurdu baş kılıp,
4 Bu satırdan sonra kirilce şu satır yer almaktadır: Yöğ aşından sonra evlerine dağılıp giderler.
8 Bu mısradan sonra orijinal el yazısında kiril ile bir mısra yazılmış Türkiye Türkçesi şu şekildedir: “Yoğ aşından sonra
48
Qankorqorgo bıyıl barmaqa, Aq saqalduu qarısı,
Din musulman barısı, Bararına ep bolup. Barı qolu curkurap, Qol attanıp cürüşüp, Çelekti cerden türüşüp, Din müsülman barısı, Ken-Kol’du ködöy cürüşüp, Ceti qandın barısı5,
Kele catkan çağında, Qanqor çatıp tüş körüp, Qarmaganday iş körüp, Erte turup alıptır, Qanıkeyge kep aytıp, Tüşümdü coru dep aytıp, Uktap çatıp tüş kördüm, Cürögümdün başına, Erigisiz muz qıldım. Bul tüşüm qanday dep, Aytıp qarap turbaybı. Coruyun töröm tüşündü, Quday ondoyt içindi, Ayt badışam tüşündü, Dep ta bolso qaşqa kün, Tilemi curttan başqa kün, Aytıp qarap turbaybı: Tündö çatıp tüş körsöm, Mabureki Talastı, Nur darıya qaptadı, Darıyanı burupmun, Qurdun taap quyupmun. Bul emine boluucu? Taqıyaday Talastı, Munarıq örttör qaptadı, Ceke cıgıp öçürdüm, Al emine bolucu?
Dep ta qanqor munu aytsa,
Manasa bu yıl varmak için, Ak sakallı yaşlısı,
Müslüman dinindeki hepsi, Yola çıkmasına razı olup, Bütün kahramanlar ses çıkarıp, Atlarla çıkarız diye hazırlanıp, Bayrağı yere sayıp,
Müslüman dinindeki hepsi, Kenkol’a doğru yürüdüler.
Yedi hanın hepsi9,
Geldiği tarafta,
Manas yatıp düş görüp, Güzel bir iş görüp, Erken kalkmış,
Kanıkey’e söz söyleyip, Rüyamı yorumla der, Uyuduğumda düş gördüm, Yüreğimin başına,
Erimez buz kıldım, Docu mahsul nasıl diye, Söylemek azap imiş.
Açıklayayım efendim rüyanızı, Hüda düzeltir içini,
Söyle, padişam düşünü, Söylesen de kaşka cariye, Yurttan dileği başka cariye, Söylemek azap imiş. Her gün yatıp düş görsem, İşte bu Talas’ı,
Nil nehiri kuşattı, Dereceyi bozmuşum, Kuşak bulup dökmüşüm, Bu ne olması lazım? Takkıye gibi Talas’ı,
Alaca karanlık ve ateş kuşadı, Tek başıma çıkıp söndürdüm, Bu ne olması lazım?
Diye Manas bunu söylediğinde,
5 Bu satırdan sonraki satır kiril bir satır şu şekilde geçmektedir: Deşti han Ken-Kol’a doğru gelirken Manas düş görüp,
bu düşünü Kanıkey’e yorumlatır.
9 Bu mısradan sonra kirillce bir mısra yazılmaktadır. Türkiye Türkçesi çevirilişi şu şekildedir: “Dceti han Ken Kol’a
49
Qan balası Qanıkey, Anda mınday kep aytat: Nur darıya qaptasa, Ceke çıgıp öçürsön, Bizge Quday bergen go, Cer üstündö ceti qan, Qara qurttan mol bolup, Qarga uçgqusuz col bolup, Saga Quday beriptir. Cer üstündö ceti qan, Qalq çogulup keliptir, Qurbun taap sen quysan, Din musulman barısın, Aydalap bilet ekensin, Meltiregen Beecinge, Bülük salat ekensin. Qara Qıtay cerini, Beecinge çeyin barıpsın. Qapqadagı Qıtayga, Barıp bülük salıpsın. Qarargan şaar Beecindin, Qapqasın buzup alıpsın. Qazatın qabıl kelgen go, Saga bolso bayağı, Quday özü bergen go. Tüşün Qanıkeyge corutup, Attanıp üydön çıqtı ele. Cerkenge cete barganda, Cetimiş qızıl nar qalgan, Cezdeyilde camınıp, Cez olobogo barganda,
Qanqor bir cılda borun tıtuucu, Qaşıqtap qanın cutucu,
Qanına içip toybogon, Qan içkenin qoybogon, Cezdegilde camınıp, Cez ölöbö turganın, Baatır Baqay kördü ele. Açan aytıp aqırıp, Qırq çoro dep çaqırıp, Atandın körü köy kaşqa, Cez deyilda camınıp,
Hanın çocuğu Kanıkey, O anda şöyle söz söyler: Nil nehir kuşatırsa,
Tek başına çıkıp söndürdüysen, Bize Hüda kut vermiştir bil, Yer üstünde yedi han, Kara kurttan bol olup, Karga uçmaz yol olup, Sana Hüda vermiştir bil. Yer üstünde yedi han, Halk çoğalıp gelmiş, Kurbunu bulup sen giysen, Müslüman dinindeki hepsini, İdare etmeyi bileceksin bil. Parlak Beejin’e girip, Yakıp yıkacakmışsın bil, Başta Kara Hıtay olup, Beejin’e kadar varmışsın, Kapkadaki Çin’e kadar gidip, Yakıp yıkacakmışsın,
Kararmış şehir Beejin’in, Hepsini alt üst etmişsin, Gazavatın kabul olmuş, Sana kut açılmış, Hüda kendisi vermiş.
Düşünü Kanıkey’e yorumlatıp, Atıyla evden çıkıp gitti.
Cerken’e yetip geldiğinde, Yetimiş kırmızı deveyle, Hazır olup dizilip,
Cez oloboya geldiğinde,
Manas bir kılda bağırını tutması, Kanın kaşıka döküp tutması, Kanına içip doymayan, Kan içmesini durdurmayan, Cez deyilde camınıp, Cez alaba durduğunu,
Kahraman Bakay görmüş idi, Ses çıkarıp bağırdığında, Kırk yiğit diye çağırıp,
50
Cez döbögö barıptır. Birdin borun tıtmaqa, Birdin qanın cutmaqa, Dayar bolup qalıptır, Birinin acal cetkenbi. Atandın körü köy qaşqa, Acalduunar öl dedi: Ayqırıp ünü çıqqanda, Anı köy qaşqa uqqanda, Calpı attanıp cürdü ele, Dübürlötö çeldi ele, Cez döbönün başına, Celip cetip köy qaşqa, Çurqap attan tüştü ele. Çurquragan say qaşka, Kelip tüşüp qalganda, Baatır Baqay barqıldap, Aq saqalı carkıldap, Qasiyettü qan Baqay, Aytıp turat qarqıldap. Qara tumşuq balasın, Erte turup alasın, Cez döbögö barasın, Kimdin qanın cutasın. Aytpaysınbı kebindi, Baqay tapsın ebindi. Baatır Baqay bar etip, Barq etip ünü çıqqanda, Anı qanqor uqqanda, Baatır qanqor bek aytat, Aq Baltanın er Çubaq, Azır kelgin qaşıma, Azır qandın Almambet, Uşu kelsin canıma. Baatır qanqor er kök cal, Aytıp turat barqıldap. Barqıldap ünü çıqqanda, Baatırlar munu uqqanda, Ömdügü eköö bolbogon, Cardıgı calgan kelbegen.
Atandın körü10 köy kaşka,
Cez elbiseni örtüp, Cez daba’ya varmış, Bizim bağırını tutmak için, Atandın körü köy kaşka, Ecelin böyle mi gelmiş. Kahraman kardeş kök cal’ın, Atandın körü köy kaşka, Ecele yakalananız ölün dedi. Haykırıp sesi çıktığında, Bunu köy kaşka duyduğunda, Umumu atlarıyla yürüdü idi, Gürültü karışık rüzgar gibiydi, Cez tepenin başına,
Yel gibi yetip köy kaşka, Atından hemen inmişti, Gürültü yapan say kaşka, Gelip indiği zamanda,
Kahraman Bakay ses çıkarıp, Ak sakallısı da ses çıkarıp, Kara burunu var çocuksun, Erkenden kalkarsın,
Cez tepeye varacaksın, Kim’in bağrını tatacaksın, Cez tepeye varacaksın, Kim’in kanını yutacaksın, Sözün varsa söyle,
Bakay sana yol göstersin. Kahraman Bakay var olup, Bağırıp sesini çıkardığında, Onu Manas duyduğunda,
Kahraman Manas sağlam söyler: Ak Balta’nın er Çubağı,
Şimdi geldin kaşıma, Aziz hanın Almambet, Şu gelsin yanıma.
Kahraman Manas er kök cal, Cesurca karşısında konuşuyor. Sesi gür diye çıktığında,
Kahramanlar bunu duyduğunda,
51
Aqbaltanın er Çubaq, Aziz qandın Almambet, Attanıp eköö kelgende, Argındın barı burqurap, Nogoydun barı çurqurap, Aqbaltanın er Çubagı, Aziz qandın Almambet, Öltürçüü bolso bulardı. Argın menen Nogoydun, İşi cürböyt oşondo.
Qanqordun qanqorlugu qarmasa,