Bağlama Ögeleri

Anlatılarda cümleler farklı biçimlerde birbiriyle ilişki kurmak durumundadır. Bu ilişkinin kurulması birleşik, sıralı, bağıntılı cümleler şeklinde olabilir. Metindeki karmaşık cümle yapılarının çözümlenmesi okuyucuyu yazar tarafından farklı biçimlerde yerleştirilmiş düşünce ve davranış biçimlerinin oluşturduğu dizgelere götürür (Günay, 2007:102).

Sağlam yapılı metinlerde her cümle kendisinden önceki cümle ile mutlaka bir bağlantı kurmalıdır. Şayet bu ilişki kurulmadan art arda iki cümle sıralanırsa bunlar metin dil bilimi açısından bağdaşık olmayan parçalardır.

Bir metne ait paragraflar kendi içinde bir bütünlük oluşturmalıdır. Paragrafın ilk cümlesinde bahsedilenle son cümlesinde söylenen aynı çerçevede olmalıdır. Bunu sağlamak için bağlantı ögeleri adı verilen kelime ya da kelime gruplarına başvurulmak zorundadır. Ancak gönderici bazen cümleler arasındaki bağlantıyı bağdaşıklık ögelerine yer vermeden anlamla da sağlayabilir.

Bağlantı ögeleri nelerdir? Yalnızca bağlaçlarla mı bağlantıyı sağlarız, başka kelime türleri de bağlantı ögesi olabilir mi? Bu çalışmaya en yakın çalışma olduğu için sıkça başvurulan Coşkun (2005)’un çalışmasında, çeşitli görüşler derlendikten sonra bağlantı ögelerinin en önemlisi olarak bağlaçlar gösterilmiş buna ek olarak bağlama işlevi gören bazı edat ve zarflar da bağlayıcı kelime olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışmada bağlantı ögeleri Coşkun (2005)’un sınıflandırmasındaki başlıklara göre ele alınmıştır.

2.4.1.4.1.Ekleyici Bağlama Ögeleri

Aynı görevdeki kelime, kelime grubu ya da cümleleri birbirine bağlayan veya metinde daha önce verilen bilgiyle paralellik gösteren yeni bilgiler verilirken ekleyici bağlama ögeleri kullanılır. Başlıcaları:

ve, ile, de, de … de, hem … hem (de), gerek …gerek(se), ha … ha, hâkeza, bunun yanında, bunun yanı sıra, buna ilaveten, buna ek olarak, bundan başka, olsun … olsun, üstelik, üstüne üstlük, hatta, ayrıca, bir … bir (de), bir de, dahi, bile, ne … ne (de). 2.4.1.4.2.Ayırt Edici Bağlama Ögeleri

İki isim, varlık veya durumdan birinin geçerli olduğu veya tercih edilmesi gerektiği anlamı katan bağlama ögelerine ayırt edici bağlama ögeleri denmektedir. Başlıcaları şunlardır:

ya da, ya… -sa, ya… ya (da), ya… yahut (da), veya yahut (da), veyahut (da), bari, sadece, en azından, hariç, hiç değilse, kâh… kâh, bazen… bazen (de), hiç olmazsa, ister… ister (se). …

2.4.1.4.3.Zıtlık Bildiren Bağlama Ögeleri

Birbirine zıt iki yargıyı veya durumu İfade eden cümleleri bağlamak amacıyla kullanılır.

Başlıcaları:

aksine, ama, ama yine de, ancak, bilakis, karşın, rağmen, de, -diği halde, fakat, halbuki, -in tersine, ise (de), lâkin, ne var ki, oysa, oysa ki, tersine, yalnız, yine de.

2.4.1.4.4.Zaman-Sıralama Bildiren Bağlama Ögeleri

Metinde zaman sıralama ilişkisini oluşturan, metne zaman anlamı katarken metindeki en az iki birim arasında sıralama ilişkisi kuran ifadelerdir. Coşkun (2005) bu ögeleri dört başlık altında incelemiştir:

a) Öncelik Bildiren Bağlama Ögeleri:

Önce, bundan önce, daha önce, ilk önce, öncelikle, evvel, bundan evvel, daha evvel, evvelce, şimdiye kadar, ilk olarak, ilk defa, ilk kez, olana dek, olana kadar, o zamana kadar…

b) Sonralık Bildiren Bağlama Ögeleri:

Sonra, az sonra, biraz sonra, bundan sonra, daha sonra, sonunda, en sonunda, nihayetinde, şimdi, hemen, artık, şimdiden sonra, bundan böyle, …-den itibaren, …-den beri, son defa, son kez, …

c) Eş Zamanlılık Bildiren Bağlama Ögeleri: O sırada, bu arada, bu sırada, aynı zamanda …

d) Tekrar ve Süreklilik Bildiren Bağlama Ögeleri: Tekrar, bir daha, bir kez daha, yine, gene, hep, sürekli, hâlâ, henüz, her zaman, daima, devamlı. 2.4.1.4.5.Koşul Bildiren Bağlama Ögeleri

Metin içinde birbirine bağlanan birimlerden birinin diğer yargı veya yargılar için koşul durumunda olduğunu gösteren bağlama ögeleridir. Başlıcaları şunlardır:

eğer … (i) se, şayet … (i) se, yeter ki, …-se, yoksa, ki, mı, de, tek, takdirde… 2.4.1.4.6. Açıklama Bildiren Bağlama Ögeleri

Bir durum veya olayın daha iyi anlaşılmasını sağlamak için açıklama öncesinde kullanılan bağlama ögeleridir. Başlıcaları:

yani, gerçi, gerçekten, hakikaten, ki, kaldı ki, zaten, meğer (ki), meğerse, yoksa, aksi halde, aksi takdirde, gel gelelim, hani … (var) ya, açıkçası, doğrusu, daha doğrusu, doğrusunu sorarsan,işin aslı, aslında, anlaşılan, tabi ki, elbette (ki), eminim, sanırım, zannederim, gel gör ki, güya, sözüm ona, sanki, adeta, kısacası, velhasıl, hâsılı, özetle, bir de ne göreyim,bir de baktım ki, dahası var, o kadar… ki, kim bilir, bakarsın (olur), belki (de), ne de olsa, nasılsa (nasıl olsa), başka bir deyişle, aynı şekilde, benzer biçimde, benzer şekilde, neyse, nitekim ille (de), illa (da), herhalde, …

2.4.1.4.7.Örnekleme Bildiren Bağlama Ögeleri

Metinlerde anlaşılırlığı sağlamak amacıyla örnek verme yoluna gidilebilir. Örneklemeye başvurulacağı zaman da bazı kelimelerle bağlantının sağlanması gerekir. Böyle durumlarda Örnekleme Bildiren Bağlama Ögeleri kullanılır. Türkçede kullanılan belli başlı örnekleme ögeleri:

mesela, örneğin, örnek, örnek verecek olursak, örneklendirecek olursak, … gibi, …ve benzeri (vb.), … ve sair (vs.)

2.4.1.4.8.Sebep Bildiren Bağlama Ögeleri

Türkçede sebep sonuç ilişkisi kuran bağlama ögelerinin iki yapıda oluşabildiğini belirten Coşkun (2005: 87-88), “birinci yapıda sebep önce, sonuç sonra söylenir (sebep+sonuç);İkinci yapıda ise sonuç önce sebep sonra söylenir (sonuç+sebep)” diyerek Türkçede sebep sonuç ilişkisi kuran bağlama ögelerinin başlıcalarını şu şekilde sıralar:

a) Sebep + Sonuç Şeklinde:

Burada önce sebep verilir sonra bu sebebe bağlı bir sonuç ortaya konur: bu nedenle, bu sebeple, bu yüzden, buna bağlı olarak, de, -den dolayı, -den ötürü, -dığı için,

diye, dolayısıyla ki, madem(ki), …-nın bir sonucu olarak, …-sı sebebiyle, … -sı yüzünden, o halde, öyleyse, şu durumda, şu halde, böylece, …-nın sonucunda, bunun üzerine…

b) Sonuç + Sebep Şeklinde:

Burada önce sonuç verilir sonra bu sonuç bir sebebe bağlanır: çünkü, zira, -sinin sebebi… si, -sinin nedeni …-si, -si… –den, -si… -den kaynaklanmakta…