Bağımlılık, insanın hem doğum öncesi döneminin hem de doğum sonrasının ilk dönemlerinin en önemli özelliklerinden biridir. Bu özellik ilerleyen yaşla birlikte azalma eğilimi gösterir ve birey giderek bağımsızlaşır. Ancak aile içindeki bazı süreçler bağımsızlığı engelleyerek bağımlılığın sürmesine neden olurlar.
Bağımlılık, yardım ve güvenlik için bir başkasına dayanmadır. Bağımlı kişi başkalarına boyun eğen, her fırsatta başkalarını arkasına destek ve dayanak almak isteyen, özgür seçim yapamayan kişidir (Yavuzer, 2000; Ekşi, 1990). Bağımlılık davranışları da birçok araştırmacı tarafından dikkat arama, onay arama, rahatlık ve güven arama, bir başka kişiye fiziksel yakınlık ve temas arama ya da teması devam
gösterme olarak sıralanmaktadır (Maccoby ve Masters, 1970; Gander ve Gardiner, 1993). Heather, duygusal ve araçsal bağımlılık arasında bir ayırım yapmaktadır. Araçsal bağımlılık ölçüsü “yardım arama” davranışıdır. Araçsal bağımlılığın karşıtı bağımsızlık ya da kendi kendine yeterliliktir. Yardım arama; dikkat, temas ve ilgi aramakla yüksek bir olumlu korelasyona sahiptir. Yardım arama değişkeni, otonom başarı çabası ölçüleri ile de önemli derecede olumsuz ilişki göstermektedir (Akt. Maccoby ve Masters, 1970).
Maccoby ve Masters (1970)’a göre bebeklik döneminde her anne çocuk ilişkisi çocukta bağımlılığı devam ettirecek niteliktedir. Ancak çocuk büyüdükçe bağımlı davranışların yerini bağımsız davranışlara terk etmesi gerekmektedir. Aksi halde bağımlı çocuklar yetişkin çağın doğal beklentileri karşısında da bir çocuk gibi çaresiz kalıp, yakınlarının karar vermesini, girişime geçmesini bekleyen alıcı tipler olurlar. Risk almayı bilmezler ve yanlarında kendilerini kollayan destek veren birileri olmadığında tedirgin hissederler (Öztürk, 2002).
Psikanalitik kuram çerçevesinde Freud (?), doğumdan yedi yaşına kadar olan dönemi duygusal açıdan 3 temel gelişim evresine ayırmıştır. 0-18 aylar oral dönem, 1,5-3 yaş arası anal dönem ve 3-7 yaş arası fallik dönem olarak adlandırmaktadır. Her dönemde çocuğun farklı özelliklerine dikkat çekilmektedir. Oral dönem çocuğun bakıcısına tümüyle bağımlı olduğu evre olarak tanımlanır ve anal dönemde de çocuğun bağımsızlık ve özerklik duygularını sınadığı, geliştirdiği dönem olarak tanımlamaktadır.
Erikson (1963), oral dönemi, temel güven duygusunun oluşum dönemi olarak niteler. Bu dönemin sağlıklı atlatılması temel güven duygusunun kazanılmış olması demektir ve sonraki evrenin de sağlıklı gelişimine zemin hazırlar (akt. Atkinson, 1995). Anal dönemi, yani yaşamın özellikle ikinci yılını bir özerklik evresi olarak tanımlar. Bu dönem çocuğun bağımsızlığını denediği, bakıcıya bağımlılıktan uzaklaşıp kendine yeterliliğe doğru yol aldığı dönemi ifade etmektedir (akt. Atkinson, 1995).
Sosyal öğrenme kuramına göre de çocuğun anneye bağlılığı, annenin çocuğa bakması ve ihtiyaçlarını gidermesi üzerine temellenmektedir. İlerleyen zamanda çocuk, kendine tanınan fırsatlar ve sağlanan esneklik sayesinde bireysel bağımsızlığını kazanmaktadır (Uluğtekin, 1977; Ulusoy ve ark. 2003).
Çocuk 2 yaş civarında, yürümenin de öğrenilmesi ile birlikte, anneyi güvenli bir üs olarak kullanıp çevreyi keşfetmeye başlar. Anneden uzaklaşır ve bir tehlike anında anneyi dönebileceği güvenli bir üs olarak görmek ister. Ayrılmaya fırsat tanıyan, destekleyen ve çocuk tekrar geldiğinde destek sağlayan anne, çocuğun bağımsızlığını kazanması ve güvenli ilişkiler kurmasında pekiştirici rol oynar.
Yapılan araştırmalar genellikle aile - çocuk ilişkilerinde ana babaların çocuğa karşı tutum ve davranışlarının, çocuğun bağımlı kişilik geliştirmesinde önemli bir etken olduğuna işaret etmektedir (Pişkin, 1989; Kozacıoğlu, 1986; Uluğtekin, 1977). Ana babaların, çocuktaki bağımsızlık duygusunu desteklemesi, çocuğun her türlü gelişimini olumlu yönde etkiler. Bağımlı yetiştirildiği takdirde ise çocukta bir takım
girişim duyguları söner. Ailenin gerek çocuğun eğitimine, gerekse duygusal toplumsal gelişimine olan katkısı, aile üyeleri ile çocuk arasındaki ilişkilerden kaynaklanmaktadır(Berber, 1990).
Ana babaların, çocuklarının bağımsızlık uğruna giriştikleri çabaları destekledikleri ve zor durumlarda onlara yardımcı oldukları takdirde, çocuklarda bağımsızlık duygusunun kolayca geliştiği görülmektedir. Hor gören, cezalandıran ya da hem sevip hem de soğuk davranan ana babaların çocukları bağımlı bir kişilik yapısına sahip olmaktadır (Yavuzer, 1987).
Bağlanma süreçleri, ergenlik döneminde yeniden gözden geçirilir ve duygusal bağımsızlık bu dönemde önem kazanır (Schneider ve Younger, 1996). Blos (1967) da ergenliği ikinci bir bireyleşme dönemi olarak tanımlamaktadır. Ona göre ergenlikte iki süreç vardır ve bunlar: “1. Ana babadan ayrılma ve vazgeçme, 2. Ana babaya aile dışı başka karşılıklar bulma”dır.
Bu dönemin en temel gelişimsel görevi bağımsızlaşmadır. Böylece ergen ilişki gereksinimi olan dürtülerini doyurabilir ve boşluk duygusundan kurtulabilir, özsaygısı bu süreçten beslenir ve akranlarına yönelebilir, sosyal ilişkiler kurabilir (Blos, 1967).
McCord ve arkadaşları (1962) yaptıkları çalışmada ergenlik çağındaki erkek çocukların anne ve babalarından biri reddedici olduğu takdirde daha bağımlı oldukları sonucuna ulaşmışlardır. Benzer sonuçlar Winder ve Rau (1982) tarafından
da belirtilmektedir. Baumrind (1968) cezalandırıcı, düşmanca ve çocukla duygusal iletişime önem vermeyen ana baba tutumlarının da bağımlılık ile ilişkili olduğunu ifade etmiştir. Sears ve arkadaşlarının (1957) çalışmasında da reddedici tutumla yetiştirilenlerin kabul edici tutumla yetiştitilenlerden daha bağımlı özellikler gösterdikleri ifade edilmiştir.
Çakmen (2004), ilkokul üç, dört ve beşinci sınıf öğrencilerinin bağımlılık eğilimleri ile anne baba tutumlarını karşılaştırdığı çalışma sonucunda çocukların bağımlılık eğilimleri ile otoriter ana baba tutumları arasında pozitif yönde anlamlı ilişki olduğunu saptamıştır.