Bağımsız Spor Federasyonlarında Denetime İlişkin Yapılanma

Bağımsız spor federasyonlarında “denetim” mekanizmasına ihtiyaç olup olmadığı, böyle bir ihtiyaç var ise bunun federasyon bağımsızlığına zarar vermeksizin en verimli şekilde nasıl kullanılabileceği hususu zaman zaman çeşitli akademik çalışmalarla irdelenmiştir. Nitekim Kocamaz ve ark. (2013) federasyonların özerklik sonrası değişimlerini inceleyerek, federasyonlarda denetim uygulamalarının özerklik olsa dahi gerekli olduğunu vurgulamıştır. Uluğ (2004) denetim olmaksızın örgütsel hizmetlerin niteliğinin arttırılamayacağını belirtmiş, Düğen (2005) denetim aracılığı ile herhangi bir örgütte yapılan eylem ve işlemlerin amaca uygunluğu, yerindeliği ve etkinliğinin tespit edilebileceğini, örgütün sunduğu mal ve hizmetlerin kalitesinin değerlendirilerek bir sonraki faaliyete yön verilmesine imkan sağlayacağını, denetimin var olanla olması

gerekeni karşılaştırarak bunun sonucunda standartlara uygunluğu ortaya koyabileceğini ifade etmiştir. Tortop (2007) ve Polat (2009) denetimin günümüzde modern yönetim anlayışının bir sonucu olarak, yönetimin olduğu her yerde var olan ve yönetimin gelişmesine katkı sağlayarak ona yol gösterecek faaliyetleri içeren bir mekanizma olduğunu vurgulamıştır.

Bağımsız spor federasyonlarında “Genel. Kurul, Yönetim. Kurulu, Denetim. Kurulu, Disiplin. Kurulları, Genel Sekreterlikten” müteşekkil teşkilat yapısı mevcuttur. Merkez Ankara’dır. Gereği halinde il düzeyinde temsilcilikler kurulabilir. İl düzeyinde temsil federasyonun başkanının teklifi, GSB’nin tasdikiyle belirlenir.

6215 sayılı Kanun’un 10 maddesi ile değişik 16. fıkrasında federasyonların temel denetim yapısı düzenlenmiştir. Madde çerçevesinde tüm federasyon faaliyetlerinin denetimi Genel. Kurul, Denetim. Kurulu ve Bakanlık denetim elemanları tarafından gerçekleştirilecektir. GSB tarafından sağlanan her türlü yardımın uygunluğu ve denetimi Bakanlık tarafından yapılır. Harcamalara ilişkin yerindelik denetiminin yapılması yetkili kurulların görev alanındadır denilmektedir.

Kurulların bağımsız federasyonlara ilişkin denetim, kontrol, izleme ve değerlendirmeye ilişkin yetkileri aşağıda alt başlıklar halinde incelenmiştir.

5.3.4.1. Genel Kurul

Hiyerarşik yapılanma içerisinde genel kurul federasyonun en üst karar mekanizmasıdır. Toplantı salt çokluğun sağlanmasıyla yapılabilir. Kararlar ancak katılımcıların salt çokluğunun sağlanmasıyla alınabilir. Genel Kurulun hangi usuller doğrultusunda, ne şekilde çalışacağı, hangi yetkilere sahip olduğu 3289 Ek-9/4’dedüzenlenmiştir. Madde kapsamında genel kurulun görev ve yetkileri aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

- Federasyonların ana statülerini yapma veya değiştirmek yetkisine haizdir. - Yönetim, denetim ve disiplin kurulu üyeleri ile başkanı seçer.

- Yönetim kurulunca düzenlenen faaliyet programını ve bütçeyi onaylar. - Harcama kalemlerinin revizesinde yönetim kurulunu yetkilendirir.

- Yönetim kurulunun hazırladığı faaliyet raporları ile mali raporların ibrasına ilişkin oylama yapar.

Olimpik ve paralimpik sporlarına ilişkin olimpiyat oyunlarının, diğer sporlarda yaz olimpiyatlarının bitiminden itibaren, maddenin yürürlük tarihinin akabinde teşekkül edecek federasyonlarda kuruluşa ilişkin yayım tarihinden itibaren üç ay içinde olağan genell kurul toplantısı yapılır.

SDGK raporlarında yahut denetim raporlarında olumsuz kanaat getirilen, göreve devamında mahzur görülen başkan ve yönetim kurulu üyelerinin akıbetine ilişkin kararlar alınması gerekiyorsa, başkanın istifası, başkanlık koşullarından herhangi birini kaybetmesi yahut ölümü halinde olağanüstü genel kurul toplantısı yapılır.

Mali genel. kurul toplantısı iki yılda bir yapılır. Toplantı tarihi statüde belirtilir.

Görüldüğü üzere bağımsız federasyonlar içinde genel kurulun sahip olduğu yetkileri çerçevesinde şekillenen görev alanı onu bir nevi “kurum içi kontrol” mekanizması olarak tanımlamıştır. Aynı zamanda 3289 Ek 9/16’da federasyonların denetiminin Genel. Kurul, Denetim. Kurulu, Bakanlık denetim. elemanlarınca yapılacağı hükmü yer almaktadır. Bu kapsamda genel kurulun hem “kurum içi kontrol” hem de “denetim” fonksiyonlarını üstlendiği görülmektedir.

5.3.4.2. Denetim Kurulu

Bağımsız örgütlenme yapısına sahip federasyonların denetim kurullarının teşekkülü 3289 Ek 9. madde kapsamında düzenlenmiştir. Madde kapsamında, kurulun 5 kişiden oluşacağı, 2 üyenin seçimle 3 üyenin ise GSB tarafından görevlendirileceği belirtilmiştir. Diğer kurulların çalışma esasları talimatlarla belirlenirken denetim kurulunun çalışma esasları ana statü doğrultusunda belirlenmektedir. Federasyonlara ilişkin tüm işlemler denetim kurulu tarafından denetim kapsamına alınabilmektedir. Kanun bu konuda herhangi bir sınırlama getirmemiştir. Genel kurul ve bakanlık denetim elemanlarının da denetim kurulu gibi federasyonlar üzerinde denetim yetkisi bulunmaktadır. Ancak bakanlık denetim elemanlarının çalışma alanı GSB tarafından federasyonlara yapılan yardımların kullanımına ilişkin olup kanun ile belirli bir çerçevede sınırlandırılmıştır. Diğer harcamaların yerindelik denetimi yine yetkili kurullarca gerçekleştirilmektedir.

Kanunda, ilgili kurulların teşekkülü hakkında ayrıntılı düzenlemeye gidilmeyerek federasyonların ana statülerine ve talimatlara yönlendirme yapılmış, idareye bu konuda

takdir yetkisi tanınmıştır. Federasyon ana statülerinde kurula ilişkin aşağıdaki bilgilerin bulunduğu görülmüştür:

“- Federasyonun finansal işlemleri, genel kurul adına denetim kurulunca denetlenir, denetimde ilgili mevzuat, bilgi, belge ve kararlar esas alınır.

- Denetim raporu yıllık olarak mali yıl esas alınarak hazırlanır ve genel kurul onayına sunulur.

- Kurul gerektiği takdirde iş ve işlemler hakkında yönetim kurulunu uyarabilir. - Kurul gerektiği takdirde uzman bilirkişilerden faydalanabilir.

- Denetim süresince federasyon görevlileri talep edilen bilgi ve belgeleri temin ile yükümlüdür.”

Anılan hükümler incelendiğinde federasyon denetim kurullarınca yapılan denetimin daha çok uygunluk (yerindelik) denetimi kapsamında faaliyetlerin denetimi amaçlı yapıldığı ve ilgili mevzuat hükümleri ile bu yönde düzenlendiği görülmektedir.

5.3.4.3. Sportif Değerlendirme ve Geliştirme Kurulu

Kurula ilişkin düzenlemeler 3289 Ek 9. maddede yer almaktadır. Aynı zamanda kurul 1 No’lu Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nin 212. maddesinde Gençlik ve Spor Bakanlığı Sürekli Kurulları arasında sayılmıştır. Kanun’a göre kurul GSB tarafından spora ilişkin konularda bilimsel nitelikli çalışma yapmış, spor alanında yönetici, teknik adam vb görevlerde bulunmuş, kamu kurumları ya da özel işletmelerde üst düzey vazifeler yapmışkişilerden seçilir. Seçilenler 2 yıllığına görevlendirilir. Kurula ilişkin sekretarya GSB tarafından yerine getirilir. Federasyonların başarılarını, plan ve projelerini kontrol, faaliyet değerlendirme, geliştirme ve izleme kurulun temel görevleridir.

Raporlardaeleştiri konusu yapılan başkan ve yönetim kurulu üyelerinin akıbetine ilişkin GSB’nin talebiyle olağanüstü genell kurul toplanabilir. Federasyonlar tarafından GSB’ye verilecek taahhütnameye ilişkin esasları belirleyerek yıl sonunda içeriğe uyulup uyulmadığını değerlendirmek ve neticeye ilişkin raporu altı ayda bir GSB’ye sunmak kurul görevleri arasındadır. Federasyonların amaç ve hedefleri, performans kriterleri ve master planı da kurul tarafından incelenir. Uluslararası alanda faaliyet gösteren

federasyonlara ait talimatlar ile statüleri de gözönünde bulundurarak hizmete ilişkin kalite standartlarını belirler.

Kurul tarafından yapılan değerlendirmeler rapor halinde Gençlik ve Spor Bakanlığına sunulur. Kurulun sahip olduğu yetkiler değerlendirildiğinde “yönetim *kurulu üyeleri ile federasyon *başkanı ve hakkında değerlendirmede bulunarak yeterli görülmemeleri halinde genel kurulun olağanüstü toplanmasını talep etmek, federasyonların taahhütlerini, planlarını, performans ölçütlerini, amaç ve hedeflerini değerlendirmek” gibi Bakanlık düzeyinde önemli ve sonuç doğuran yetkilere sahip olduğu görülmektedir.

5.3.4.4. Gençlik ve Spor Bakanlığı

Türkiye’de bağımsız spor federasyonları merkezi idareden tam anlamıyla kopmuş bir yapı sergilememekte, bir çok noktada Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın denetimine tabi olmaktadırlar. 3289 Ek 9. madde 16. Fıkrada genel kurul, denetim kurulu ve Bakan’ın görevlendirdiği denetim elemanları tarafından federasyonların denetiminin yapılacağı hüküm altına alınmıştır. Ancak bu denetim kapsam, yetki ve yetkililerine ilişkin kapsamlı açıklamaya yer verilmemiştir. Kanun ile Federasyon harcamalarının yerindelik denetimini yapma görevi federasyonların yetkili kurullarına bırakılırken GSB tarafından federasyonlara yapılan yardımların veriliş amacı dahilinde kullanılıp kullanılmadığına ilişkin denetim Bakanlık görev alanına dahil edilmiştir. Aynı madde kapsamında Bakanlığa genel kurul toplantıları sırasında gözlemci bulundurma yetkisi tanınmıştır. Gözlemciler toplantılara katılarak çalışmaların ilgili Kanun, statü vb. doğrultusunda yapılıp yapılmadığını denetler, denetim sonucunda hazırlanan rapor onbeş gün içerisinde GSB’ye verilir. Gereği halinde Bakanlık, rapor tarihi başlangıç sayılarak 30. gün içinde genel. kurulun iptali istemiyle Asliye Hukuk Mahkemesine başvurabilir. Genel kurulda delege sayısının yüzde onu GSB temsilcilerinden oluşur.

Bilindiği üzere bağımsız spor federasyonlarının gelir kaynakları arasında Gençlik ve Spor Bakanlığı yardımları, bütçeden tahsis edilen kaynaklar bulunmaktadır. Bakanlık tarafından federasyonlara aktarılan kaynak kullanımı ile iktisap edilen menkul ve gayrimenkulün amaç dışı kullanılamayacağı, GSB’nin izni olmaksızın satış ve devre konu edilemeyeceği, taşınmazların mülkiyetinin Bakanlığa ait olacağı ve Bakanlığın mevzuatı çerçevesinde kullanılacağı, Bakanlık tarafından yapılan yardımların amaç dahilinde kullanımına ilişkin denetimlerin GSB tarafından yapılacağı 3289 sayılı Kanun

çerçevesinde düzenlenmiştir. Diğer taraftan Bakanlığın Sportif değerlendirme kurulu raporları vasıtasıyla da federasyonlar üzerinde denetimi sözkonusu olmaktadır.

1 Nolu Cumhurbaşkanlığı. Kararnamesi’nde (189/k) bağımsız federasyonlarının teşekkülü ile genel kurula ilişkin işlemler GSB hizmet birimlerinden Spor Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün yetkileri arasında sayılmıştır. Bakanlığın ilgili hizmet birimleri aracılığıyla da bağımsız spor federasyonları üzerinde kontrol ve denetim yetkisine sahip olduğu görülmektedir. Bakanlık üzerinde de Sayıştayın denetim yetkisi bulunmaktadır. Zikredilen kanun metinlerinden de anlaşılacağı üzere Bakanlığın Bağımsız federasyonların kuruluşundan işleyişine ve tüzel kişiliğinin sona ermesine kadar her aşamada denetim ve kontrol yetkisi bulunmaktadır. Bu durum pek çok akademisyen tarafından federasyonların bağımsızlığını zedeleyen önemli bir faktör olarak görülmüştür (Bal,2013; İmamoğlu,2011; Keleş,1995; Avcı,2012; Çolakoğlu&Erturan, 200; Şafak,2016; Özelçi,2010).

5.3.4.5. Gençlik ve Spor Bakanlığı Tahkim Kurulu

Türkiye’de Tahkim Kurulu adı altında teşkilatlanmış iki kuruluş bulunmaktadır. Bunlardan biri 5894 sayılı Yasa kapsamında faaliyet gösteren “Türkiye Futbol Federasyonu Tahkim Kurulu” diğeri ise 3289 sayılı Yasa kapsamında faaliyet gösteren “Gençlik ve Spor Bakanlığı Tahkim Kurulu” dur. Tahkim Kurulu Bakanlığın sürekli kurulları arasında yer alır ve Bakan tarafından 4 sene müddetince görevlendirilir. Kurulu 7’si yedek olmak üzere toplam 14 üye oluşturur. Üyelerden beşi hukukçu olmak üzere, ikisi akademik anlamda spor alanında çalışmış veya yönetici, teknik adam vb görevler yapmış kişilerden seçilir. Hâkim, savcı ve bu mesleklerden sayılanlar hâkimlik teminatı dikkate alınarak, yetkili kurul onayı ile Kurulda görev alabilirler. Yıllık olarak GSB bütçesine kurulun ihtiyaçlarını temin için yeteri miktarda ödenek konulur. Kurul kararlarını kanun, ulusal federasyon kuralları, uluslararası federasyon kuralları, dosya içeriği, tanık ve bilirkişi ifadeleri, deliller dairesinde tesis eder. Kurul kararları kesindir. Tahkim Kurulu Üyeleri görevlerinde bağımsız ve tarafsızdır. İstifa yahut çekilme halleri istisna tutulmak üzere, görev süresi içinde görev değişimi yapılamaz.

Kurul ilgililer ile yetkili kurulların itirazı üzerine bağımsız federasyonlarla ilgili olmak üzere aşağıdaki görevleri yerine getirir:

- Federasyon kararları, spor kuruluşları arasında çıkacak uyuşmazlıklar, disiplin kurulu ve ceza kurulu kararlarının incelenmesi.

- Federasyonların aralarında çıkacak uyuşmazlıklar ile Bakanlık arasında çıkacak uyuşmazlıkların incelenmesi.

- Federasyonlarda başkan ve kurul üyelerinin sportif alana ilişkin gayriahlaki ve disipline uygun olmayan eylemlerinin belirlenmesi halinde Merkez Spor Disiplin Kurulu tarafından verilecek hükümlere karşı hüküm tesisi.

Günümüzde spor alanında ortaya çıkan ihtilaf ve uyuşmazlıkların hızlı ve etkili bir şekilde çözülme ihtiyacı ile bu türden ihtilafların teknik ve uzmanlık gerektiren boyutları da dikkate alındığında normal yargı sürecinin dışında, uyuşmazlıkların tahkim yolu ile çözümlenmesi yoluna gidilmesi gerekmiştir (Donay,2012). Özsoy’a göre (2008) tahkim kurulu, spora ilişkin uyuşmazlıklarda en etkili ve hızlı şekilde sonuca ulaşabilmek için gerekli ve önemli bir teşkilatlanmadır.

Gençlik ve Spor Bakanlığı Tahkim Kurulunun faaliyet alanı denetim kavramı ile ilişkilendirilemese de spor alanında ortaya çıkan ihtilaf ve uyuşmazlıkların çözüm merci olmakla spor teşkilatları için hayati öneme haiz bir kurul olması sebebiyle çalışma kapsamına alınarak değerlendirilmiştir.