Bütçenin geleceğe yönelik bir tahmin olması, ülkemizdeki istikrar belirsizliğin- den dolayı gereksiz bir işlem gibi görülmektedir. Türkiye'deki bir çok büyük kurum- da ise bütçeleme yapıldığı ve bunun bugünkü konumlarına gelmelerinde yardımcı olduğu yaptıkları açıklamalardan gözlemlenmektedir. Gerçekçi hazırlanmış bir büt- çede, işletme bundan büyük bir yarar sağlayacaktır. Bütün işletmenin detaylı incelen- mesi, işletme içinde iletişim ve koordinasyonun sağlanması, işletme başarısının öl- çülmesi ve bu başarının geliştirilmesi için öngürü sağlaması, doğru karar alınmasına temel oluşturması, işletmede motivasyon sağlayarak işletmenin yol haritası görevini görmesi, iyi bütçenin yararlarındandır.106
Öyleyse bütçe için şunları söyleyebiliriz.107
- Bütçe bir planlama aracıdır. - Bütçe bir denetleme aracıdır.
- Bütçe bir başarı değerlendirme aracıdır. - Bütçe bir eşgüdümlü( koordinasyon ) aracıdır. - Bütçe bir iletişim aracıdır.
2.7.1 Bütçenin Planlamaya Etkileri
Planlama, genel anlamda kurum veya işletmelerin içinde bulundukları ortamıda dikkate alarak gelecekle ilgili niyet, tasavvur, arzu ve kararlarını ortaya koydukları
105
Cem Niyazi Durmuş ve M.Vefa Toroslu, a.g.e., s.46
106
İbrahim Lazol, a.g.e., s.372-373
107
43
yazılı( formel ) olması tercih edilen bir irade beyanıdır.108 Tanımda da belirtildiği gibi
bütçe ile planlama yapıldığından işletmeye yarar sağlamaktadır. Bunun yanısıra bütün planlama faaliyetleri ciddi bir hazırlık, dikkatli bir uygulama, ısrarlı bir izleme ve geriyi besleme( feed back ) çabası ister.109
Bütçenin işletmeye, planlama açısından faydalarını şöyle sıralayabiliriz.110
- İşletme bütçeleri hazırlanırken, işletme temel politikaları ele alınır.
- İşletme bütçeleri, işletme yönetiminin tutarlı karar alma yeteneğini ilerletir. - İşletme bütçeleri hazırlanırken, tüm ekonomi ve sektörle alakalı
beklentilerinde tahmini yapıldığı için piyasalardaki gelişimlerde önceden tedbir alınmasına olanak sağlar.
- İşletme bütçeleri, yöneticilerin tahminlerinin sayısal verilere çevrilmesine öncülük eder.
- İşletme bütçesi ile işletmenin satış, üretim ve finansman politikalarının geliştirilmesi ve revize edilmesinde kolaylık sağlanır.
2.7.2 Bütçenin Denetlemeye Etkileri
İşletmenin bütçe hazırlaması tek başına yeterli olmaz. Hazırladığı bütçenin etkinliğini öğrenebilmek için bütçenin kontrolü gerekir.111
Kontrol edilmemiş bir bütçe işletme için sadece zaman kaybıdır.112
108Muzaffer Civelek ve Azzem Özkan, ‘’Maliyet ve Yönetim Muhasebesi’’, Detay Yayıncılık, Ankara,
6.Baskı, 2011, Eylül, s.598
109
A.g.e., s.603
110
Hüseyin Akay ve diğerleri, a.g.e., s.393
111
Fatih Coşkun Ertaş, a.g.e., s.69
112
44 DENETİMİN AŞAMALARI
Tablo 2.3:Denetimin Bütçe ile Olan İlişkileri
Yukarıdaki Tablo 2.3’de işletmelerdeki denetimin bütçe ile olan ilişkileri sıra- lanmıştır. Bütçenin denetleme işleminin sıralamalarını şöyle açıklayabiliriz.113
1) Bütçeler en iyi denetleme standartlarıdır. İşletmenin faaliyetlerinin denetiminde işletmeye ait geçmiş dönem faaliyet sonuçları, rakiplerinin geçmiş dönem faaliyet sonuçları ve işletmenin içinde yer aldığı sektörün geçmiş dönem ortalamaları yer alır. Buna işletmenin hazırladığı bütçeler de eklenerek geçmiş ve geleceğe dair verilerin kullanılmasıyla standartlar belirlenir.
2) Fiili( gerçekleşmiş ) sonuçlarla, bu belirlenen standartlar ilişkilendirildi- ğinde ortaya çıkan farkların analiz edilmesi gerekir. İşletmenin hazırladığı bütçe ile süreç kolay işler.
3) Sorumluluk raporlarıyla, sorumlu olanların bilinmesi ve gözlemlenmesi sağlanır. Yapılan çalışmaların denetiminin bir merkezden kolayca yapılmasını sağlar.
113
Vasfi Haftacı,2010, a.g.e., s.18
Standartların Belirlenmesi
Fiili Sonuçların Belirlenmesi
Standartlarla Fiili Sonuçların Karşılaştırılması
45
4) Bütçeler işletmenin kayıplarından çok, oluşacak kayıpların önlenmesi için denetleme sistemine yardımcı olur.
2.7.3 Bütçenin Başarı Değerlendirmesine Etkileri
İşletme bütçesi hazırlanmadan önce, işletmenin rakiplerinin, pazar ve ekonomik değerlerin geçmiş yıldaki verilerine bakılır. Sonrasında işletmenin gelecekteki koşul- ları tahmin edilir. Fiili olarak işletmenin durumuna bakıldığında önceki yılların bilgi- leride hâlihazırda olduğu için karşılaştırma ve sapmalar daha kolay hazırlanır. Bütçe hazırlayan işletmelerin başarı değerlendirmesi bu yüzden hızlı bir şekilde yapılabilir. Var olacak başarısızlıklarda ise önceden tedbir alabilme kolaylığı sağlar. 114
2.7.4 Bütçenin Eşgüdüm (Koordinasyon)’a Etkileri
İşletmenin kuruluş amacı ve hedeflerine uygun olarak, işletmenin mevcut tüm işlevlerine ait faaliyetlerin birbiriyle uyumlu ve dengeli şekilde idare edilmesidir. Eşgüdümleme, işletmenin bütünlüğünü aynı zamanda varlığını sağlayan işlevlerden biridir. İşletmelerin hedefleri doğrultusunda istihdam ettiği çalışanlarının, çalışma- larını koordineli bir şekilde zaman, hedef ve uyum içinde birleştirmesine uyumlaş- tırma ( eşgüdüm, koordine, düzenleştirme ) denir.Koordinasyonun başarılı olması ve hedef sonuçlara ulaşabilmesi için işletmenin tüm bölümlerdeki yöneticilerin bütçe çalışmalarında aktif katılımı beklenir.Böylelikle her bölümün, kendi bölümü dışında- ki bölümlerle de istişare ederek ortak hedeflerde birlikte hareket etmesi öngörülür.115
Eşgüdümlemenin başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için günlük ve kısa dö- nemlerde haberleşme içinde olunması gerekir. Hazırlanan bütçelerin işletme çalı- şanlarına da ulaşması sağlanarak yapılacak çalışmalardan işletme bünyesindeki ortak hedef doğrultusunda çalışan tüm çalışanların bilgi sahibi olması sağlanır. Bütçeler ile yapılacak faaliyetlerin yanı sıra ihtiyaç duyulacak kaynaklar da belirlenir. İşletmenin mevcut kaynaklarını etkin kullanabilmek, koordinasyon zorunluluğunu da gerekti-
114
Nalan Akdoğan, ‘’Tekdüzen Muhasebe Sisteminde -Maliyet Muhasebesi Uygulamaları -’’, Gazi Kitabevi, 9.Baskı, 2015, Kasım, s.644
115
46
rir.116 Aynı şekilde revize edilen bütçelerin de işletme içinde bildirilmesi gerekir. Bu
da işletme içi haberleşmeyi, bütçe sayesinde daha etkin kılar.117
2.7.5 Bütçenin İletişime Etkileri
Bütçe işletme içi tüm yönetim ve alt kademelerinin birbiriyle haberleşmesine yardımcı olur. Yönetim kademelerinin bütçe hazırlanmasında etkin rol alması, diğer bölümlerle de iletişim halinde olmasını gerektirir. En son bütçelerin son hallerinin alt kademelere de iletilmesiyle tüm işletme çalışanları, işletme hedefleri ve bu hedeflere ulaşma konusunda neler yapılacağıyla alakalı tam bilgi sahibi olur. Bu da bütçenin işletme içi haberleşmeye faydalarındandır.118