Bölgeyle İlişkili Verimlilik Unsurları: Kentleşme Ekonomileri

Firmaların verimliliğini etkileyen dışsal faktörlerden bir diğeri de bölgesel özelliklerdir. Firmaların verimliliğinde farklılaşmalara yol açan bölgesel faktörler; doğal avantajlar, sermayenin bölgesel elde edilebilirliği, teknoloji kaynakları, kamu ve özel araştırma kurumlarının ve üniversitelerin varlığı, ARGE yatırımlarının düzeyi ile bölgede yaşam kalitesini etkileyen sosyal ve çevresel özellikler biçiminde sıralanmaktadır (Feldman 2006: 15). Bölgenin büyüklüğü başta olmak üzere istihdamı, eğitim olanakları, alt yapı olanakları vb. birçok özelliği firma verimliliğini doğrudan etkilemektedir.

Sektörel özelliklerin firma verimliliğine etkileri Ekonomik Coğrafya Yaklaşımında ele alınmaktadır. Bölgesel özellikler ya da kentsel özellikler kapsamında ele alınan kentleşme ekonomilerinin ise hem Ekonomik Coğrafya Yaklaşımında ele alındığı, hem de geleneksel yaklaşımlarca üzerinde durulduğu görülmektedir.

Bölge ile ilgili olarak ortaya çıkan ve firmaların verimliliğini etkileyen dışsal faktörler kapsamında bölgenin/kentin büyüklüğü başta gelmektedir. Bölgenin nüfus miktarı, nüfus yoğunluğu, çalışan sayısı vb. kriterlerle ölçülen bölge büyüklüğü arttıkça, bölge genelinde firmaların maliyetlerini düşüren verimlilik etkileri meydana gelmektedir. Daha büyük bir bölge daha fazla eğitim ve istihdam olanağı, daha gelişmiş alt ve üst yapı hizmetleri sunarak firmaların verimliliğini olumlu etkilemektedir. Kalabalık bir nüfus ya da kalabalık çalışan, bölgedeki tüm firmalar için daha fazla harcama ve daha geniş pazar olanağı sunmaktadır.

Bölge kapsamında verimlilikle ilgili olarak ele alınan bir başka faktör bölgede ekonomik faaliyetlerdeki yığılma düzeyidir. Yığılma düzeyi de Ekonomik Coğrafya Yaklaşımına göre firmaya dışsal olup firma verimliliğini etkileyen önemli bir unsurdur. Ekonomik faaliyetlerin belli bölgelerde kalabalıklaşması, söz konusu bölgede, firmaların ortaklaşa kullanabilecekleri avantajlar sunmaktadır. Bölgede belli sektörlerin yararlanabileceği ya da tüm sektörlerin yararlanabileceği işgücü, girdi ve hizmet piyasalarının oluşması, ortak hizmet içi eğitim programlarının uygulanması, ortak teknolojilerin geliştirilmesi bu tür yararlara örnek olarak verilebilir.

Yığılma ekonomileri, ekonomik faaliyetlerin toplandığı bölgelerde ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla yığılma ekonomilerinin ortaya çıkabilmesi için gerekli koşul yığılma olmaktadır. Bu nedenle çalışmada yığılma derecesinin belirlenmesi için firmanın OSB konumu referans kriter olarak belirlenmiştir.

Sanayinin yoğun olduğu ülkelerde sanayi işletmeleri arasında işgücü, ulaşım, hammaddeye, enerji ve pazara yakınlık gibi bazı faktörler bölgeler arasında dengesizlik yaratmaktadır. Bunların yanı sıra kuruluş yerinin yanlış seçilmesi, sanayi alt yapı sorunları, firmaların maliyetlerinde meydana gelen artış ve bunların sonucunda kaybedilen rekabet gücü gibi olumsuzluklar meydana gelmektedir. Bu olumsuzlukların giderilmesi noktasında organize sanayi bölgeleri büyük önem taşımaktadır.

Organize Sanayi Bölgesi Üst Kurumu’na göre OSB’ler; “sanayinin uygun görülen alanlarda yapılanmasını sağlamak, kentleşmeyi yönlendirmek, çevre

sorunlarını önlemek, bilgi ve bilişim teknolojilerinden yararlanmak, imalat sanayi türlerinin belirli bir plan dâhilinde yerleştirilmeleri ve geliştirilmeleri amacıyla, sınırları tasdikli arazi parçalarının gerekli altyapı hizmetleriyle ve ihtiyaca göre tayin edilecek sosyal tesisler ve teknoparklar ile donatılıp planlı bir şekilde ve belirli sistemler dahilinde sanayi için tahsis edilmesiyle oluşturulan ve OSB Kanunu hükümlerine göre işletilen mal ve hizmet üretim bölgeleri” olarak tanımlanmaktadır (OSBÜK, 2007:2).

Birleşmiş Milletler Sanayi Kalkınma Örgütü’ne göre, "OSB, ekonomik bir ölçek içinde gruplanmış fabrika yerleşim birimlerinin, ulaşım, su, elektrik, kanalizasyon, kantin, banka, ilk yardım gibi genel gereksinimlerini giderebilecek biçimde donatılmış, teknik ve ortak hizmetlerin de sağlandığı uygun bir alan üzerinde yer almaktadır (Çezik ve Eraydın, 1982:1).

OSB’lerin oluşturulmasındaki amaçlar Eyüboğlu (2003:4)’na göre aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

1. “OSB’ler neyi ve nerede üreteceğine karar verme durumunda olan girişimcileri hem bilgilendirerek hem de cesaretlendirerek sanayinin disipline edilmesini sağlamaktadır.

2. OSB’ler sayesinde firma ihtiyaçlarına göre altyapı oluşturulmaktadır. Altyapısı hazır bulunan bölgeler girişimciler için güvence oluşturmaktadır. 3. OSB’ler birbirini tamamlayıcı ve yan ürününü teşvik eden sanayicilerin bir

program içerisinde üretim yapmalarını sağlamaktadır.

4. OSB’ler sanayinin az gelişmiş bölgelerde yaygınlaştırılmasını sağlamaktadır.”

OSB’lerin sağladığı tüm bu olanaklar, firmaların kuruluş aşamasından üretimine kadar olan süreçte firmalara büyük faydalar sağlamakta ve firmaların verimliliğini doğrudan etkilemektedir. OSB’lerin firmaların verimliliğine yaptığı bir diğer katkı ise benzer faaliyetlerde bulunan firmaların aynı bölgede toplanmasıdır. Yığılma ekonomileri ile açıklanan bu durum aynı bölge içerisinde bulunan firmaların maliyetlerini düşürmektedir.

Firmalar üretim için bazı kamu hizmetlerine gereksinim duymaktadırlar. (İmarı ve altyapı bağlantıları tamamlanmış arsaya erişim, izin ve ruhsatların

verilmesi, altyapı hizmetlerinin nitelikli ve ucuz olarak sağlanması bu hizmetlerin bazıları olarak sıralanabilir.) OSB’ler, üretim faaliyetlerinde ihtiyaç duyulan kamu hizmetlerini girişimcilere sağlayarak firmaların verimliliğini yükseltmektedirler (Çağlar, 2006:312).

OSB’lerin firmaların verimliliğine yaptığı diğer katkılar; • Firmalara verilen teşvikler,

• Firmalara sağlanan uygun koşullardaki krediler, • Firmaların pazarlama sorunlarının çözülmesi • Firma çalışanlarının eğitilmesi,

• Firmalara vergi kolaylıklarının sağlanması, • Teknoloji yatırımları,

• Firmalar arasında yapılan iş birlikler ve anlaşmalardır.

Kısaca, organize sanayi bölgeleri sanayi firmaları için oluşabilecek olumsuz etkileri en az seviyeye indirmek, firmaların daha ucuz ve uygun koşullarda üretim yapmalarını, firmaların altyapı hizmetleri gibi bazı kamu hizmetlerinden yararlanmalarını sağlayarak, verimliliklerini yükseltmelerini sağlamaktadırlar.