TR72 Bölgesi Temel İktisadi Özellikleri

Çalışmamızın bu bölümünde TR72 (Kayseri, Sivas, Yozgat) Bölgesi İmalat Sanayiinin analizine yer verilerek, bölgenin Savunma ve Havacılık Sanayiine dönük imkân ve kabiliyetlerinin neler olabileceğine dair ipuçlarının saptanmasına gayret edilmiştir.

Her ülkede, hele bizim gibi geniş coğrafi alana yayılmış ülkelerde iktisadi ve sosyal açıdan farklı gelişmişlik düzeylerine sahip bölgeler bulunmaktadır. Bir anlamda bölgeler, sanki kalkınmanın farklı dönemlerinde / aşamalarında gibidirler.

Yoksulluk ve gelir dağılımındaki dengesizlikler, işgücü niteliğinin düşük olması, yerelde kurumsal kapasitenin gelişmemesi, köyden kente göç ve iller arasındaki nüfus hareketleri, çarpık kentleşme gibi konular aslında Türkiye’nin iktisadi yapısındaki temel sorunların, sosyal alanlara yansıması ile oluşmaktadır. Bölgesel kalkınmanın iktisadi bir bakışla ele alınması gerektiği, sosyal olumsuz olguların ise iktisadi bakış açısı eksikliğinin bir sonucu olduğu gerçeği kabul edilmelidir.⁴⁷

Ülkemizdeki NUTS uygulamaları dâhilindeki 26 alt bölgenin gelişmişlik farklılıklarını Gayri Safi Bölgesel Hasıla (GSBH) yardımı ile saptamak yerinde olacaktır. 2011 yılı sonu itibariyle ülkemiz Gayri Safi Yurtiçi Hasıla büyüklüğü 772.3 milyar ABD doları düzeyindedir.

Bu büyüklüğün 26 alt bölgeye göre dağılımı incelendiğinde TR72 Bölgesi’nin 18.1 milyar ABD doları ile 15. sırada, kişi başına bölgesel hasıla ile değerlendirildiğinde ise 18. sırada olduğu görülmektedir⁴⁸.

Bir dönemin kalkınma iktisadı yazınında sıkça vurgulanan Gelişmekte Olan Ülkeler ya da Az Gelişmiş Ülkeler benzeri kavram setleri, egemen / hâkim iktisat yazınında yerlerini Yükselen Piyasa Ekonomilerine bırakmış durumdadır.

Bu kapsamda ampirik malzeme ile çalışan iktisatçıların çok sayıda ülke örnekleri ile geliştirdikleri ülkelerin gelir düzeyleri farklılıklarına ilişkin araştırmalar yeni bir kavramda odaklanmışlardır: Orta Gelir Tuzağı. Prof. Dr. Erinç Yeldan ve arkadaşlarının son çalışmaları, bu konuyu oldukça kapsamlı bir biçimde incelemektedir⁴⁹.

Tablo 17: Orta Gelir Düzeyi Ülke / Bölge sınıflandırması;

GSYH ya da GSBH eğer 2,000 ABD $’ın altında ise Düşük Gelir Grubu

GSYH ya da GSBH eğer 2,000 ile 7,250 ABD $ arasında ise Orta Düşük Gelir Grubu GSYH ya da GSBH eğer 7,250 ile 11,250 ABD $ arasında ise Orta Yüksek Gelir Grubu GSYH ya da GSBH eğer 11,250 ABD $’dan büyük ise Yüksek Gelir Grubu

47 Bölgesel gelişmişlik farklılıkları ve ülkemiz düzleminde son döneme ait kapsamlı bir çalışma için; Yeldan, Erinç (et.al)( 2012), Orta Gelir Tuzağından Çıkış: Hangi Türkiye? Cilt 1: Makro/Bölgesel/Sektörel Analiz. Türkkonfed.

İstanbul. Aralık. s.69.

48 Yeldan, Erinç (et. al)( 2012).s.75.

49 Yeldan, Erinç (et. al)( 2012).

78 Şekil 5: Bölgelerin Gelir Gruplarına Göre Sınıflandırılması (2004, 2008, 2011)

Kaynak: Yeldan, Erinç (et. al)( 2012).s.81.

Şekilden de kolayca izlenebileceği gibi, TR72 Bölgesi fert başına 10,000 ABD doların altında gelir düzeyi ile Orta Gelir Tuzağı Riski Olan Bölgeler arasında yer almaktadır.

Bir bölgenin sektörel üretim yapısı, o bölgenin gelir düzeyini etkileyen en önemli unsurlarındadır. Genel olarak bölgelerin iktisadi gelişme süreçleri tarımdan, sanayiye, sanayiden hizmetlere doğrudur ve bölgeler bünyelerinde her üç sektörün üretim faaliyetlerini de aynı anda barındırırlar. Hatta ileri teknolojiyi ağırlıklı olarak kullansa bile bu bölgelerde tarımsal üretim önemli gelir kaynağı olma özelliğini sürdürebilir. Bu bağlamda kritik öge; sektörel verimlilik düzeylerinin seyridir. Yeldan, Erinç (2012: 86) da tarım, sanayi ve hizmetler sektörlerine ilişkin bulgular, bölgesel parametrelerle birleştirilip Orta Gelir Tuzağı Riski ölçülebilir kılınmıştır. Bu ölçüm sonuçlarına ilişkin bulgular içerisinde TR72’ye ait sonuçlar aşağıda tablolaştırılmıştır.

Tablo 18: TR72 Bölgesinin Sektörler İtibariyle Orta - Gelir Tuzağı Risk Değerlendirmesi

Bölge Tarım Sıra

Sanayi Sıra

Hizmetler Sıra

Kişi Başı GSBH $

Gelir Grubu

Orta Gelir Tuzağı Riski

TR72 2004 2008 2004 2008 2004 2008 2004 2008

Orta Yüksek VAR

14 15 10 9 15 17 4,106 7,574

Kaynak: Yeldan, Erinç (et. al)( 2012).s.86 yardımı ile düzenlenmiştir.

Kayseri, Sivas ve Yozgat’tan oluşan TR72 Bölgesi Tarım ve Hizmetler sektörlerinin GSBH içerisindeki katkıları incelenen dönem boyunca artarken, Sanayinin katkısı azalmaktadır.

Bu nedenle de, 7,574 ABD doları kişi başına gelirle Orta Yüksek Gelir grubu içerisinde yer almasına rağmen Orta-Gelir Tuzağı Riski sürmektedir. Ayrıca, TR72’nin iki kenti olan Yozgat ve Sivas en çok göç veren ilk yirmi il arasında yer almaktadır. TÜİK’in Adrese Dayalı Nüfus Kayıtları (ADNKS) sisteminden de izlenebileceği gibi 2008 – 2012 döneminde Yozgat 58,000

79 kişi göç vererek göç veren iller arasında beşinci, Sivas ilimiz de aynı dönemde 30,000 kişi göç vererek bu olumsuz sıralamada on ikinci basamakta yer almışlardır.

Bölgenin imalat sanayii analizine geçmeden önce yine bölge için bilgi üretme ve yenilikçilik düzeyi açısından kısa bir gözlem yapmak analizimizi tamamlama açısından önemli olabilir.

Bilindiği üzere, nitelikli işgücünün tespitinde tam-zamanlı eşdeğer araştırmacı sayısı dışında en temel AR-GE ve yenilik kapasiteleri göstergeleri Marka ve Patent başvuru sayısıdır. Bu göstergelere göre Türkiye’de her ilde nerede ise marka başvurusu yapılmaktadır. Ancak patent başvurularında 2011 yılı sonu itibariyle on beş il sıfır çekmiştir⁵⁰. Bu çerçevede TR72 bölgesi illerinin durumunu gözlemek açısından aşağıdaki tablo hazırlanmıştır.

Tablo 19: TR72 Bölgesi İllerinde Patent ve Marka Başvuruları

İller Yüz Bin Kişiye Düşen PATENT sayısı açısından ise Türkiye’nin bir miktar altında olup tüm iller içerisinde on ikinci sırada yer almaktadır. İlde, bilgi üretme ve yenilikçilik kapasitesinin Türkiye ortalamasına paralel gittiği ve bu nedenle de orta gelir tuzağı riskinde olduğunun altı çizilmelidir.

Sivas ise, her iki parametre açısından Türkiye ortalamasının oldukça altındadır. Yüz bin kişiye düşen patent başvuru sayı sıralamasında tüm iller içerisinde 38’inci, yüz bin kişiye düşen Marka başvurusu sayısı açısından da 46’ıncı basamaktadır. İlde, bilgi üretme ve yenilikçilik kapasitesi oldukça sınırlıdır.

Yozgat iline ait parametreler ise Türkiye liginin son sıralarını paylaşmaktadır. Yüz bin kişiye düşen patent başvuru sayı sıralamasında tüm iller içerisinde 56’ıncı, yüz bin kişiye düşen Marka başvurusu sayısı açısından da 72’incidir.

Kayseri dışında bölgenin diğer illeri olan Sivas ve Yozgat’ın bilgi üretme ve yenilikçilik kapasitesinin cılızlığı, verdikleri göç miktarları ile birlikte değerlendirilmek durumundadır. Bu bağlamda her iki ilde bulunan üniversiteler, oldukça büyük sorumluluk taşımaktadırlar.

Üniversiteler süreç içerisinde bu illerdeki bilgi üretme ve yenilikçilik kapasitelerini canlandırabilirler.

Bilgi üretme ve yenilikçilik kapasitesi açısından Kayseri Erciyes Teknopark’taki umut verici gelişmelerden özet olarak bahsetmek isabetli olacaktır.

Erciyes Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi (Erciyes Teknopark) 30 Nisan 2004 tarihli Resmi Gazetede Teknoloji Geliştirme Bölgesi olarak yaklaşık 277,000 m²’lik bir alana sahip olarak ilan edilmiştir. 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Yasası kapsamında Erciyes Üniversitesi Teknoloji Geliştirme Bölgesi’nin (Erciyes Teknopark) yönetici şirketi olarak görev yapan Erciyes Teknopark A.Ş. 2005 yılında kurulmuş, 2007 yılı Nisan ayı itibari ile aktif faaliyete geçmiştir.

50 Yeldan, Erinç (et. al)( 2012).s.124.

80 Erciyes Teknopark A.Ş. ortaklık yapısı incelendiğinde sürükleyici aktör Erciyes Üniversitesi yanında, Kayseri Organize Sanayi Bölgesi, Kayseri Sanayi Odası, Kayseri Ticaret Odası, Bilkent Cyberpark diğer ortaklardır. Erciyes Teknopark bünyesinde 2013 yılı başı itibari ile 140’ın üzerinde AR-GE firması yer almaktadır. İleri teknoloji ürünü yazılımlardan, robotik sistemlere, savunma sanayisi ürünlerinden, medikal cihazlara kadar birçok alanda faaliyet gösteren Erciyes Teknopark firmaları bünyelerinde 300’den fazla nitelikli personel çalıştırırken, 150 kadar Ar-Ge projesi üzerinde çalışmalarını sürdürmektedir.⁵¹

Şekil 6: Erciyes Teknopark’ta Faaliyet Gösteren Firmaların Sektörel Dağılımı

Kaynak: Kayhan, Şahin Betül (2013), Kayseri İli Yıllık AR-GE ve Yenilikçilik Potansiyeli Raporu’ndan yararlanılarak hazırlanmıştır.

Erciyes Teknoparkta yer alan firmaların yüzde 52’si yazılım ve bilişim sektöründe, yüzde 20’si de Elektronik sektöründe faaliyet göstermektedir. Firmaların yüzde 5’i Enerji, yüzde 3’ü de Gıda sektöründe araştırmalarını sürdürmektedir. Yüzde 2’lik dilimleri paylaşan iş kolları;

Telekomünikasyon, Tıp, Kimya, İleri Malzemelerdir. Savunma, Medikal – Bio Medikal, Çevre ve Tasarım firmaları da yüzde 1’erlik dilimde yer almaktadırlar.

Erciyes Teknopark’ın yanısıra Erciyes Üniversitesi’nde Teknoloji Geliştirme Merkezi (TEKMER) de bulunmaktadır. KOBİ´lerin AR-GE projelerine sahip çıkıp, KOBİ’lere teknik desteğin daha kolay ve etkin olarak sağlanması, üniversite ile sermaye arasında işbirliğinin kurulup güçlendirilmesi, bu işbirliğine başka kamu ve özel kurumların katılımıyla üretim, ihracat, kalite ve teknoloji yönetimi konularında bir sinerji yaratılması amaçlarıyla kurulan TEKMER, Mekân, Makine-Teçhizat, Danışmanlık, Fuarlara Katılım Destekleri gibi pek çok destek sunarak AR-GE yatırımı yapan firmalara katkıda bulunulmaktadır. Başta Erciyes Teknopark

51 Kayhan, Şahin Betül (2013), Kayseri İli Yıllık AR-GE ve Yenilikçilik Potansiyeli Raporu. Bilim Sanayi Teknoloji Bakanlığı. Ankara. 29 Mart. s.33.

81 firmaları olmak üzere Savunma ve Havacılık Sanayii ile ilgili alt sektörlerde teknik bilgisine, makina ve teknoloji alt yapısına güvenen yenilikçi şirketlerin bir an önce Savunma Sanayi Müsteşarlığı (SSM) bünyesinde bulunan portallarla irtibat kurmasının yeni fırsatlar yaratacağı tartışmasızdır⁵².

Bu bağlamda Savunma Sanayi Müsteşarlığı Sanayileşme Daire Başkanı Sayın Bilal Aktaş ile yapılan bir röportajdan kısa bir nota işaret etmek konunun öneminin kavranması açısından yeterince zihin açıcı olabilir;

“2012-2016 Stratejik Planında asıl kurgu “Sürdürülebilirlik” ve bunun en önemli iki unsuru olan “Sanayi Derinliği” ve “Teknolojik Yetkinlik” çerçevesinde yapılmıştır. Savunma Sanayi Portali de bu iki unsuru desteklemek üzere kurulmuştur. Savunma sanayii alanında çalışan firmaların birbirilerinden haberdar olmalarını ve iletişimlerini arttırmalarını, bu alanda faaliyet göstermek isteyen firmaların da kendilerini tanıtabilmelerini sağlayacak bu portalden elde edilecek verilerle Savunma Sanayii Ana ve Yan Sanayii firmalarıyla ilgili sürekli güncellenecek bir veri tabanı oluşturulacak ve bu veriler, 2012-2016 yılı Stratejik Planı’nda öngörülen yetenek envanteri ve potansiyel yerli alt yüklenici listesine temel teşkil edecektir.

Ayrıca, Savunma Sanayi Müsteşarlığı tarafından yürütülen projelerde faaliyet gösteren ya da göstermek isteyen firmalar için Portal’ a giriş SK/O 2011 yönergesi ile zorunlu hale getirilmiştir. Bu kapsamda Sanayileşme Portalına üyelik için http://sanayilesme.ssm.gov.tr adresinden yeni üyelik başvurusunda bulunulması gerekmektedir”. ⁵³