Bölgesel Terörizmle Mücadele Yapısı (RATS)

ŞİÖ’nün terörizme karşı yürüttüğü mücadelenin en önemli bileşenlerinden biri, üye devletler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak amacıyla oluşturulan Bölgesel Terörizmle Mücadele Yapısı (RATS-Regional Anti-terror Structure) adlı birimdir. Sekreterya ile birlikte örgütün iki daimi organından biri olan RATS’ın idari merkezi Özbekistan’ın Taşkent şehrinde bulunmaktadır (Xiaodong 2012, 12-13).

Esas itibariyle, terörizmle mücadelede bölgesel bir işbirliği mekanizması oluşturulmasına dair görüşler ŞİÖ’nün kurulduğu 2001 yılından öncesine dayanmaktadır. İlk olarak 1999 yılının Ağustos ayında, Bişkek’te düzenlenen Şangay Beşlisi Zirvesi sırasında Kırgız delegasyonu bölgesel bir terörizmle mücadele ajansının kurulması teklifinde bulunmuştur. Aynı yılın Aralık ayında, Bişkek’te gerçekleştirilen güvenlik zirvesinde ise bu kez Rusya benzer bir teklifi örgütün gündemine getirmiştir (Plater-Zyberk ve Monaghan 2014). Buna karşın o tarihlerde söz konusu girişimler sonuçsuz kalmış; bölgesel bir terörizmle mücadele merkezinin kurulması kararı ancak

125

Şangay’da düzenlenen ilk ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde alınabilmiştir (Rahimov 2013, 218).

2001 yılında yayınlanan ŞİÖ Kuruluş Deklarasyonu’nda, Şangay Terörizm, Ayrılıkçılık ve Aşırıcılık Sözleşmesi’nde bahsi geçen işbirliği alanlarını uygulamaya koyabilmek amacıyla üye devletlerin bölgesel bir anti-terör birimi kurma noktasında fikir birliğine vardığı belirtilerek kurulması planlanan yapının merkezinin Bişkek olacağı kayda geçirilmiştir (SCO 2001). 7 Haziran 2002 tarihinde St. Petersburg’da düzenlenen ŞİÖ Devlet Başkanları Zirvesi’nde ise üye devletler arasında Bölgesel Terörle Mücadele Yapısı Anlaşması imzalanarak oluşturulması kararlaştırılan ajansın teşkilat yapısı belirlenmiştir (Lopez ve Jackson 2017, 15). Anlaşmada RATS’ın ana karargâhının Bişkek olacağı bir kez daha teyit edilmiştir. Fakat 23 Eylül 2003 tarihinde, ŞİÖ üyesi ülkelerin hükümet başkanları tarafından imzalanan bir anlaşma neticesinde RATS’ın merkezinin Özbekistan’ın başkenti Taşkent’e konuşlandırılması kararı alınmıştır (Plater- Zyberk ve Monaghan 2014, 4).

RATS’ın idari merkezinin hangi ülkede yer alacağına ilişkin yaşanan bu ufak çaplı krizin perde arkasında, Rusya ve Çin’in örgütün en kritik birimi üzerindeki nüfuz mücadelesi yatmaktadır. Bu noktada Rusya en başından itibaren RATS’ın merkezinin Bişkek’te yer alması gerektiğini savunmuş ancak Çin ve Özbekistan bu fikre karşı çıkmışlardır. Bu iki ülke görünürde, 11 Eylül sonrası değişen konjonktür nedeniyle o dönemde iç karışıklık içerisinde olan Kırgızistan’ın böyle bir teşkilata ev sahipliği yapmasının doğru olmayacağı argümanını ortaya koymuşlardır. Ancak her iki devletin de esas kaygısı, merkezi Kırgızistan’da bulunacak bir teşkilatın Rusya tarafından domine

126

edilmesi ihtimali olmuştur. Özellikle Özbekistan, Kırgızlar ile Özbekler arasında yaşanan etnik gerginlikler sırasında Kırgızlardan yana saf tutması nedeniyle Rusya’nın etkinliğini artırmasına karşı bir duruş sergilemiştir (Plater-Zyberk ve Monaghan 2014,

21).

RATS’ın faaliyetleri, yaklaşık 2 Milyon Dolar bütçe ve 30 personel ile birlikte 17 Haziran 2004 tarihi itibariyle resmen başlamıştır (Plater-Zyberk ve Monaghan 2014 21-22). Ajans’ın personel dağılımı ise üye ülkelerin örgüte yaptığı finansal katkı çerçevesinde şekillenmektedir. Bu minvalde RATS nezdinde, Çin ve Rusya 7, Kazakistan 6, Özbekistan 5, Tacikistan ve Kırgızistan ise 3 personel görevlendirme hakkına sahip durumdadır (Alyson ve diğerleri 2007, 5-6). Öte yandan RATS, 3 yıllığına seçilen İcra Komitesi Direktörü tarafından yönetilmektedir. Tüzel kişiliği haiz bir organ olan RATS’ın; sözleşme yapmak, gayrimenkul ya da taşınabilir mülk elde etmek, banka hesapları açmak ve yönetmek ile mahkemelerde şikâyet başlatmak ve davalara katılmak gibi hakları bulunmaktadır (HRIC 2011).

RATS’ın temel vazifesi üye devletlerin terörizm, ayrılıkçılık ve aşırıcılıkla mücadele alanındaki faaliyetlerinin koordinasyonunu sağlamak ve ŞİÖ’nün bu konudaki kapasitesini güçlendirmektir. Bu minvalde RATS; terörizmle mücadelede üye devletlere tavsiye, öneri ve yardımda bulunmak, terörizmle mücadeleye ilişkin bilgi toplamak ve analiz etmek, terörizmle ilgili mevzuat oluşturma faaliyetlerine katılmak ve terörizme mücadele alanında düzenlenen tatbikatların organizasyonuna yardımcı olmak gibi kilit sorumluluklar üstlenmektedir. RATS’ın temel görevleri arasında ayrıca küresel nitelikli meydan okuma ve tehditlere etkili bir şekilde cevap vermek amacıyla üye devletler

127

arasında çeşitli düzeylerde işbirliği mekanizmaları oluşturmak ve terörizm, ayrılıkçılık ve aşırıcılıkla mücadele alanındaki deneyimleri paylaşmak için bilimsel konferanslar ve çalıştaylar hazırlamak ve organize etmek gibi hususlar da yer almaktadır.

Bununla birlikte RATS’ın terörizmle mücadele alanındaki en kritik görevlerinden birisi, üye devletler arasında istihbarat paylaşımını sağlamaktır. Bu doğrultuda RATS üye devletlerden gelen bilgileri toplamak ve analiz etmek suretiyle bir veri havuzu oluşturmaktadır. Söz konusu veri havuzu, terörizm, ayrılıkçılık ve aşırıcılık faaliyetlerinde bulunan örgütlerin, lider kadroları, üyeleri ve yöntemlerine ilişkin bilgiler ile bölge genelinde terörizmi destekleyen kişi ve kuruluşlar hakkında kapsamlı dataları içermektedir (Plater-Zyberk ve Monaghan 2014, 24). RATS’ın bu alandaki faaliyetlerini daha tutarlı ve sistematik hale getirebilmek için 28 Haziran 2004 tarihinde RATS Veritabanı Anlaşması imzalanmıştır (HRIC 2011, 162). Öte yandan RATS’ın görev alanı yalnızca ŞİÖ üyesi ülkeler arasında yürütülen çalışmalar ile sınırlı tutulmamıştır. Üye ülkeler arasındaki işbirliği ve koordinasyon görevlerinin yanı sıra RATS, terörizm, ayrılıkçılık ve aşırıcılıkla mücadele konusunda faaliyet gösteren uluslararası kuruluşlar ile yakın bağlar kurmakla da vazifelendirilmiştir (Xiadong 2012).

Net rakamlara ulaşılamamakla beraber RATS’ın örgütün terörizmle mücadele kapasitesini güçlendirdiğine yönelik bir genel bir uzlaşı bulunmaktadır. Kimi kaynaklara göre RATS’ın kurulması ile birlikte üye devletler toplamda 600 terör eyleminin önüne geçmiş; 500 teröristin de ülkesine iade edilmesini sağlamıştır (Desai 2017). Başka bazı kaynaklar ise engellenen terör eyleminin 1000 civarında olduğunu ve yaklaşık 650 teröristin tutuklandığını ileri sürmüştür (SCO 2014). Bu muğlaklığın sebebi faaliyetleri

128

gizli olan RATS’ın periyodik olarak kamuoyunu bilgilendirmemesidir. Bu konuda 2005 yılında resmi bir açıklama yapan dönemin RATS Direktörü, 1 yıl içinde 263 terör suçunun engellendiğini ve 15 aşırıcı örgüt liderinin öldürüldüğünü veya yakalandığını deklare etmiştir (Plater-Zyberk ve Monaghan 2014, 23).

2011 yılında yapılan bir başka açıklamada ise 10 terör saldırısının önlendiği, 400’den fazla teröristin tutuklandığı, 400’ün üzerinde teröristin öldürüldüğü, terör örgütleri ile bağlantılı 480’den fazla kişinin gözaltına alındığı ve 6 terör örgütünün elimine edildiği belirtilmiştir (Plater-Zyberk ve Monaghan 2014, 23). Öte yandan RATS Direktörü Yevgeniy Syosoev yalnızca 2013-15 yılları arasında 500’den fazla terörist ve aşırıcılık suçu eyleminin engellendiğini, terör örgütleri tarafından kullanılan 440’dan fazla eğitim kampının ortadan kaldırıldığını, uluslararası terör örgütü mensuplarının karıştığı 1050’den fazla suç faaliyetinin önlendiğini açıklamıştır. Syosoev ayrıca bu süre zarfında 654 adet el yapımı patlayıcının, 5000’in üzerinde ateşli silahın ve 46 ton patlayıcının ele geçirildiğini belirtmiştir (RATS 2016).

RATS’ın son yıllarda yürüttüğü terörizmle mücadele faaliyetlerinin sonuçlarına dair en net açıklamalardan birini de ŞİÖ Genel Sekreteri Alimov yapmıştır. Alimov’un verdiği rakamlara göre; RATS’ın koordinasyonu vasıtasıyla üye devletler 2011 – 2015 yılları arasında 20 terör saldırısını planlama aşamasında engellemiş, terörist ve aşırıcı faaliyetler ile bağlı 650 suç eylemini önlemiş, 440 terör hücresi ile uluslararası terörist organizasyonlarla bağlantılı 1700 kişiyi etkisiz hale getirmiş ve 213’ünü de sınır dışı etmiştir. Buna ek olarak aynı periyotta terör suçlarıyla bağlantılı olarak arananlar listesine 180 yeni isim eklenmiş; 600 gizli silah deposu bulunmuş, 3250’nin üzerinde el

129

yapımı patlayıcıya el konulmuş ve yaklaşık 10000 adet silah ile 450000 mermi ele geçirilmiştir (SCO 2017e). Ne var ki bu başarıların ne kadarının üye devletlerin bireysel çabalarından ne kadarının ise RATS’ın koordinasyon faaliyetlerinden kaynaklandığı tartışma konusudur.