Bölgesel Planlama Deneyimler

Türkiye‟de bölgeler arasındaki farklılıkları gidermek adına birçok proje gündeme gelmiĢ ve yürütülmüĢtür. Bunlar arasında Doğu Marmara Planlama Projesi‟ne, Çukurova Bölgesi Projesi‟ne, Zonguldak-Karabük-Bartın Bölgesel GeliĢme Projesi‟ne, Doğu Anadolu Projesi‟ne, Doğu Karadeniz Bölgesel GeliĢme Projesi‟ne, YeĢilırmak Havzası GeliĢim Projesi‟ne ve Güneydoğu Anadolu Projesi‟ne çalıĢmada yer verilmiĢtir.

8.2.2.1.Doğu Marmara Planlama Projesi

gerçeğinden hareketle, Ġstanbul‟un Anadolu yakasının geliĢtirilmesi ve sanayinin Derince, Ġzmit ve Adapazarı‟nı içeren bir koridora yayılması amaçlanmıĢtır.

8.2.2.2.Çukurova Bölgesi Projesi

Projenin baĢlıca amacı sektörler arası geniĢ kapsamlı bir yaklaĢımla bölge gelirinin artmasını sağlayacak yatırım alanlarının belirlenmesi ve bölge içinde dengeli bir gelir dağılımının sağlanmasıdır. Proje kapsamında Çukurova Bölgesi‟nin genel hatları ile analitik bir portresi çizilmiĢ, bölgenin kaynak envanteri yapılmıĢ ve ayrıntılı bir toprak kullanma planı hazırlanmıĢtır. Tarım ve sanayi ağırlıklı kalkınma temel hedef olarak seçilmiĢ, ayrıca bölgenin turizm potansiyeli değerlendirilmiĢtir.

8.2.2.3.Zonguldak-Karabük-Bartın Bölgesel GeliĢme Projesi

Türkiye TaĢkömürü Kurumu‟nun (TTK) küçültülmesi ve Karabük ve Ereğli demir çelik iĢletmelerinin özelleĢtirilmesi ile meydana gelecek ekonomik ve sosyal sonuçların değerlendirilmesi için, çok sektörlü, kamu-özel kesim iĢbirliğine dayalı bir bölgesel geliĢme projesi hazırlanması öngörülmüĢ ve bu çerçevede “Zonguldak-Karabük-Bartın Bölgesel GeliĢme Projesi”nin uluslar arası bir ihale ile gerçekleĢtirilmesi planlanmıĢtır. Projenin amacı:

 Bölgede yer alan sanayi ve madencilik kuruluĢlarından TTK‟nın küçültülmesi

ve Karabük Demir Çelik iĢletmesinin özelleĢtirilmesi sonucunda ortaya çıkacak ekonomik ve sosyal sonuçların analizi,

 Özel sektörün yeni faaliyetlerinin geliĢtirilmesi ve yatırım alternatiflerinin

belirlenmesi,

 Orta ve uzun dönemli bir bölgesel geliĢme planı hazırlanması,

 Bölgede, yatırım yapabilecek alanların tanımlanması olarak belirlenmiĢtir.

Plan çalıĢmaları olarak;

 TTK ve Kardemir raporları hazırlanarak, mevcut darboğazlara çözüm önerileri

getirilmiĢtir.

 Mevcut durum raporu ile bütün sektörlerdeki kamu ve özel sektör itibariyle

yapısı ortaya konulmuĢtur.

 Girdi-çıktı (input-output) analizi yapılarak; mevcut durumun devamı, yıllık %

geliĢtirilmiĢtir.

 Seçilen % 5‟lik ılımlı büyüme senaryosuna göre 10 yıllık bir bölgesel geliĢme

planı hazırlanmıĢtır.

 Bu plana göre; 10 yıl sonunda 645 milyon Dolar kamu, 715 milyon Dolar özel

sektör yatırımı ile değiĢik sektörlerde toplam 115 bin kiĢiye ek iĢ imkânı sağlanması öngörülmüĢtür.

 Küçük ve orta ölçekli sanayinin geliĢmesi ve yeni giriĢimcilerin ortaya

çıkması için, katılım, teknik yardım, garanti fonlarının kurulması ve pazar araĢtırmalarının kurulacak bir ajans tarafından yapılması önerilmiĢtir.

8.2.2.4.Doğu Anadolu Projesi (DAP)

Türkiye‟nin coğrafi alan olarak en büyük, barındırdığı, nüfus olarak en küçük, ekonomik olarak da en az geliĢmiĢ bölgesi olan Doğu Anadolu bölgesinin, geliĢme hızı artırılarak diğer bölgelerle arasındaki dengesizliğin giderilebilmesi için Devlet Planlama TeĢkilatı (DPT) MüsteĢarlığı önderliğinde bölgedeki beĢ üniversitenin de katılımıyla bir bölgesel kalkınma planı hazırlanmaktadır. Planın temel araç ve hedefleri:

 Bölgenin diğer bölgelere kıyasla geride olan sosyo-ekonomik geliĢmesini

hızlandıracak politika ve uygulamaları ortaya koymak,

 Sektörel geliĢmeleri hızlandırmak üzere çeĢitli alanlarda sektörel analizler

yapmak ve öncelikleri belirlemek,

 Bölgede kırsal ve kentsel geliĢmeyi sağlamaya yönelik kamu yatırımlarını

belirlemek ve özel kesim yatırımlarını özendirici politika ve uygulamaları ortaya koyarak; bölgesel geliĢmeyi kamu, yerel yönetimler, özel kuruluĢlar ve sivil toplum kuruluĢları ile iĢbirliği içinde geliĢtirmek,

 Bölgedeki giriĢimciliği teĢvik etmeye, bölgesel dinamikleri harekete

geçirmeye ve/veya bölge dıĢındaki giriĢimcileri (yabancı sermaye dahil) çekmeye yönelik yatırım alanlarını belirlemek, yatırım projelerini hazırlamak, nitelikli iĢgücü temini, teknoloji, finansman vb. konularda somut öneriler geliĢtirmek ve bu çalıĢmaları “katılımcılık ilkesi” çerçevesinde gerçekleĢtirmek,

 SeçilmiĢ yatırım konularında mevcut potansiyeli değerlendirmek ve

yatırımları yönlendirmek amacıyla değiĢik konularda fizibiliteler hazırlamak,

talebinin sektörel ve mekânsal analizini yapmak, bölgedeki insan kaynaklarının geliĢtirilmesi konusunda sektörel yeni projeler önermek olarak sıralanabilir.

8.2.2.5.Doğu Karadeniz Bölgesel GeliĢme Projesi (DOKAP)

Bölgeler arasında geliĢmiĢlik sıralamasında 5.olan Karadeniz bölgesinin iĢsizlik ve buna bağlı olarak bölge dıĢına sürekli göçleri kiĢi baĢına düĢen gelirin düĢüklüğü, tek sektöre ve az sayıda ürüne bağımlılık gibi kronik sorunları bulunmaktadır. Doğu Karadeniz bölgesi SSCB‟nin dağılması sonrasında geliĢen doğu koridoru sayesinde yeni bir açılım imkânı yakalamıĢtır. Bu imkânın değerlendirilmesi amacıyla Japon ĠĢbirliği Ajansı (JICA) ile DPT iĢbirliğinde “Mekânsal Yapıda DönüĢüm), “Ekonomik Yapının Güçlendirilmesi” ve “Sosyal ve Çevresel Sorumlulukların Güçlendirilmesi” ana baĢlıklarından oluĢan bir master plan çerçevesinde kalkınma proje ve planları oluĢturulmaktadır.

8.2.2.6.YeĢilırmak Havzası GeliĢim Projesi

Bu proje ile havzada ekolojik dengeyi bozmayacak en uygun ve ekonomik arazi kullanım planlamasının yapılması, doğal kaynakların güncel takibinin ve yönetilmesinin sağlanması amaçlanmaktadır. Bu kapsamda erozyonun önlenmesi, su kirliliğinin belirlenmesi ve kontrolü, meraların ıslahı, orman alanlarının belirlenmesi ve izlenmesi, ĢehirleĢme ve sanayileĢmenin takibi ile planlı geliĢme konularında sorunların çözümlenmesi önem arz etmektedir. Orta ve uzun vadeli sürdürülebilir geliĢmeyi amaçlayan bu proje için bir ortak veri tabanı hazırlanması çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır.

8.2.2.7.Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP)

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Keban Barajı‟nın faaliyete girmesinden sonra, Atatürk Barajı‟na baĢlanması için kredi aranırken geliĢtirilen bir projedir (Kodaman, 2007: 42). Bölge açısından büyük öneme sahip, sulama projelerinin tam kapasite olarak faaliyete geçmesiyle tarımsal üretimde ikinci bir Türkiye yaratacak proje olarak görülen GAP, 1989‟da ön plana çıkmaya baĢlamıĢtır. GAP, “Entegre bir kalkınma projesi” olarak yalnızca çok amaçlı barajları ve sulama sistemlerini değil, tarım, enerji, ulaĢım, telekomünikasyon, sağlık, eğitim, kırsal ve kentsel altyapı geliĢimi gibi kalkınmayla ilgili diğer bütün sektörlerdeki yatırımları kapsayan bir proje olarak görülmektedir (Toklu, 2004: 797).

Sadece elektrik üretmek için barajlar kurmuĢtur (Keskin, 1999: 526). GAP için yapılan harcamaların büyük bir bölümü ulusal kaynaklardan karĢılanmıĢtır. Suriye ve Irak‟ın, özellikle GAP‟a yönelik muhalefetleri daha önceki iki projeye finansman katkısında bulunan Dünya Bankasını GAP‟ı desteklemekten alıkoymuĢ ve Dünya Bankası gibi diğer uluslararası kuruluĢlar da, ilgili ülkeler arasında su tahsisi konusunda bir anlaĢma bulunmadığı gerekçesiyle bu büyük projeye doğrudan kredi sağlamakta tereddütlü davranmıĢlardır. Dünya Bankası, bölgedeki hiçbir baraj, santral ve sulama projesi için kredi vermemiĢtir (Toklu, 2004: 797-798).

Proje tamamlandığında 1,7 milyon hektarlık bir alan sulamaya açılacak, sulanan alanın toplam GAP alanı içindeki payı % 2,9‟dan % 22,8‟e çıkacak, kuru tarım yapılan alanın payı ise % 34,3‟ten % 10,7‟ye inecektir.

22 baraj, 19 hidroelektrik santrali ve sulama Ģebekelerinden oluĢan proje, ülkenin

toplam sulanabilir alanlarının % 20‟sinin sulanmasının toplam enerji potansiyelinin %

40‟ının karĢılanmasını öngören, Türkiye‟nin bölgeler arasındaki kalkınmıĢlık farkını ortadan kaldıracak en önemli projelerinden birisidir (Toklu, 2004: 798).

GAP bölgesinde sekiz il bulunmaktadır. Bunlar Kilis, Gaziantep, Adıyaman, ġanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Siirt ve ġırnak‟tır. 73.863 km2‟lik yüzölçümü ile GAP bölgesi, Türkiye‟nin % 9,5‟ine tekabül etmekteyken, ülke nüfusunun da yaklaĢık % 10‟u proje kapsamındaki bölgede yaĢamaktadır (Kodaman, 2007: 42).

Tablo XIV: GAP’ın Getirecekleri

Toplam Yatırım 32 Milyar USD Sulamayla Gelen Yıllık Kazanç 2,5 milyar USD

Enerji ile Gelen Yıllık Kazanç 5,3 milyar USD

Üretilecek Enerji Miktarı 27 milyar KW/h

Ġstihdamdaki ArtıĢ 3.500.000 kiĢi

GAP, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin ekonomik ve sosyal açıdan geliĢmesi için çok önemli bir fırsattır. Sulu tarımla birlikte tarım sektörünün gelirlerinin artması ile tarım dıĢı sektörlere de canlılık getirecektir. GAP bitirildiğinde, Türkiye‟ye önemli girdiler sağlanacaktır. Ayrıca sınır aĢan sularımız nitelik ve nicelik açısından kontrol edilebilme gücü ile bölgede önemli bir dıĢ politika aracı olarak kullanılabilecektir (Kodaman, 2007: 44).

Tablo XV: Plan Bölgelerin SeçilmiĢ Göstergelere Göre KarĢılaĢtırılması Göstergeler Birim GAP Zong.-Bartın

Karabük DAP DOKAP

Türkiye Alan Km2 75.561 9.493 158.972 39.361 779.452 Nüfus KiĢi 6.128.973 1.027.208 5.868.535 2.911.108 62.865.574 Nüfus Yoğunluğu KiĢi/km2 81 108 37 74 81 Nüfus ArtıĢ Oranı Binde 24,2 -10,3 6,9 -2,4 15,1 KentleĢme Oranı Yüzde 64,1 43,3 53,5 48,6 65,0 KiĢi BaĢı GSYHĠH (2005) Bin TL 990 1.838 674 1.103 1.830 KiĢi BaĢı GSYĠH Endeks Değ. 54,1 100,5 36,9 60,3 100,0 GSBH/GSYĠH Yüzde 5,3 1,6 3,4 2,8 -

Kaynak: Devlet Ġstatistik Enstitüsü, GAP Ġdaresi, DPT.