Bölgesel Kalkınma Politikasının Araçları

Bölgelerarası farklılıkların ortadan kaldırılması ve kalkınmanın sağlanması için kullanılan araçlar; bölgesel planlama, kalkınma ajansları, kamu yatırımları, mali ve vergisel teşvik tedbirleri, kalkınma projeleri gibi birden çok araç kullanılmaktadır. Bölgesel kalkınma için kullanılan araçlar farklı türlerde olmaktadır.

2.2.2.1. Bölgesel Planlama

Planlama, sadece bir mekânın koordinasyonu değil, karşılaşılan veya gelecekte ortaya çıkabilecek problemlere çözüm yolları sunmak için bilimsel bir araştırma tekniği ile varılan sonuçların değerlendirilmesi ve uygulama imkânlarının önerilmesidir (Arslan, 2005, s. 278). Bu noktada bölgesel planlama ise, bölgeler arasındaki dengesizliklerin ve farklılıkların ortadan kaldırılması için uygulanan süreçtir. Bu coğrafi alandaki tüm insani güçleri ve doğal kaynakları geliştirmek üzere ele alınması ve bölgesel kalkınmanın gerçekleşmesi için gerek duyulan önlemlerin tercih edilebilirliğine göre sıraya konulup düzenlenmesi ve bunların hangi imkânlarla ne dereceye kadar, ne kadar yılda karşılanacağını tayin eden projelerin belirlenmesi, bölgesel planlamanın temelini oluşturmaktadır. Bölgesel planlamanın işlevleri ise; kalkınmaya ilişkin politikaları yerine getirmesi, yerel gereksinimlere yanıt vermesi, yerel eylemlerin gerçeğe dönüştürülmesi olarak belirtilebilir (Şahin, 2008, s. 22-24).

2.2.2.2. Kamu Yatırımları

Ülkelerin bölgelerarasındaki farklılıkları azaltmak ve dengesizlikleri ortadan kaldırmak için başvurdukları diğer bir araç kamu yatırımlarıdır. Devlet geri kalmış bölgeye, o bölgeden elde ettiği gelirden daha fazla bir harcama yaparak ilgili bölgeye

46

ek olarak bir satın alma gücü yaratabilmektedir. Bu noktada verilen satın alma gücü ile bölgede bir hareketlilik başlayacak, diğer yandan ise kamu yatırımları ile bölgenin üretim kapasitesi artırılacak ya da eksik olan altyapı yatırımları tamamlanarak, bölge işletme ve yatırımcılar için daha cazip hale getirilecektir (Dinler, 2001, s. 299). Devlet yapacağı altyapı yatırımları, sosyal amaçlı harcamalar, ekonomik ve mali harcama kalemleri ile ülke içindeki bölgesel dengesizlikleri ortadan kaldıracak, ülkede adil bir refah dağılımını sağlayacaktır.

Türkiye’de bölgesel kalkınma için sağlanan teşvikler ve istisnalar ise; olağanüstü hal bölgesinde ve kalkınmada öncelikli yörelerde 4325 sayılı kanun çerçevesinde uygulanan devlet yardımları, yatırımlarda devlet yardımları ve son olarak gelişmiş yörelerde destek unsurlarından yararlanabilecek yatırımlar olarak ifade edilebilir.

2.2.2.3. Mali ve Vergisel Teşvik Tedbirleri

Devletler mali ve vergisel teşvik tedbirleri ile işletmelerin kuruluş yeri kararlarını etkilemeye çalışmaktadırlar. Devletlerin bu tedbirlerdeki amacını; müteşebbislerin kalkınmada geri kalmış bölgeye yatırım yapmaya konusundaki düşüncelerini etkilemek ve onlara yardımcı olmak, bunun yanında müteşebbislerin üretim maliyetlerini düşürmek olarak belirtebiliriz. Geri kalmış bölgelerde vergisel teşvik tedbirleri daha çekici hale getirilerek, bölgelerarasındaki gelişmişlik seviyeleri dengelenmeye çalışılır. Temel hedefin girdi fiyatlarını düşürmeye ve çıktı fiyatlarını iyileştirmeye yönelik bu tedbirler; gelişme ve teşvik fonları, faizsiz veya düşük oranlı faiz kredileri, gümrük muafiyetleri, ihracatta vergi iadesi, yatırım indirimleri, gümrük ve resimlerinde taksitlendirme, elde edilen karın bölgelere göre farklı vergilendirilmesi, iştirakler, OSB olarak ifade edilebilir (Sarıhan, 2011, s. 27). Uygulanan teşvik tedbirleri ile hedeflenenler ise; özel sektöründe yatırım yaparak bölgelerarası farklılıkların kaldırılması, sanayinin ilerlemesini sağlayarak ülke genelinde kalkınmayı mümkün kılmak, yeni teknolojilerin gelişimini sağlamak, istihdam ortamı yaratmak, ülkeye adil bir refah ortamı yaratmak olarak belirtilebilir.

47

2.2.2.4. Kalkınma Ajansları

Kalkınma ajansları bölgesel gelişimi ve ilerlemeyi sağlamak amacıyla, yerel bir biçimde örgütlenen ve proje destekleri ile bölge insanının kalkındırılmasını hedef olarak seçen yasal kurumlardır (Eryılmaz, 2011, s. 40). Bölgesel kalkınma ajansları kuruluş şekli, işlevleri ve yapıları bakımından farklılıklar göstermesine rağmen ortak noktaları ise; sürdürülebilirlik ve katılımcılık prensibini benimsemeleri, kalkınma odaklı olmaları, belirli bir coğrafi bölgenin kalkınmasını amaç edinmeleri ve bu bölgenin içsel potansiyelini harekete geçirmeleridir (Elvan, 2012, s. 100).

Bölgesel kalkınma ajanslarının hedefleri ise;

 Bölgede büyüme, ihracat, istihdam ve teknoloji kriterlerini göz önünde bulundurarak kilit sektörleri tespit etmek,

 Bölgede iş etkinliğini, yatırımları ve rekabet gücünü geliştirmek,  Bölgede istihdam gücünü artırmak,

 Ülkenin sürdürülebilir kalkınmasına katkı sağlamak,

 Bölgede sağlıklı kentsel gelişmeyi ve kırsal gelişmeyi teşvik etmek,  Şirketlere teşvik ve finansal destek sağlamak,

 Bölgede bilgi ve iletişim bazlı yeni sektörlerin oluşmasını teşvik etmek olarak sıralanabilir (Elvan, 2012, s. 101).

2.2.2.5. Diğer Araçlar

1980’li yıllardan sonra belirlenen diğer bir araç olan kalkınmada öncelikli yörelere yatırımı özendirici politikalar doğrultusunda teşvikler verilmeye başlanmıştır. Buradaki amaç; ülkenin sosyo-ekonomik açıdan geri kalmış bölgeleri ile diğer bölgeleri arasındaki gelişmişlik farklarını azaltmak ve ilgili bölgelere yatırım yapılmasını teşvik etmektir (Eryılmaz, 2011, s. 42). Diğer bir mali araç olarak organize sanayi bölgeleriyle, sanayinin uygun görülen yerlerde yapılmasını sağlamak, kentleşme olgusunu oluşturmak, çevre sorunlarını önlemek ve teknolojiden yararlanmaktır. Teknoparklar ile de ekonomik kalkınmayı teşvik etmek, ilgili bölgenin rekabet edebilirliğini yükselterek bölgesel kalkınmayı mümkün kılmak hedeflenmektedir (Keskin, 2009, s. 51-52). Bir diğer mali araç olan Tek Köy

48

Tek Ürün’de ise; ilk kez Japonya’nın Oita bölgesinde 1979 yılında başlamış olan yerel yönetim ve halkın beraber çalışarak ortaya koydukları ve devletten hiçbir maddi destek almadan sağladıkları bir kalkınma örneğidir. Bunun yanında “Girişimciler İçin Tek Durak Ofisi” ise; KOBİ’lerin kendi firmalarını kurmak için gerekli olan tüm idari işlemleri tek bir merkezden yürütebilecekleri ve konu ile ilgili doldurulması zorunlu formlardan, finansal destek seçeneklerine kadar geniş bir çerçevede danışıp tavsiye ve destek alabilecekleri kuruluşlardır (Elvan, 2012, s. 103).