I. BÖLÜM
1.5 YENİ BÖLGESEL KALKINMA ANLAYIŞI OLARAK BÖLGESEL
1.5.1 Bölgesel Kalkınma Ajanslarının Oluşumu ve Gelişim Süreci
Kalkınma ajansları dünyada ilk olarak ekonomik kalkınma ajansları (EKA) olarak ortaya çıkmıştır. Daha sonraki süreçte dünya üzerinde hâkim olan küreselleşme ve yönetişim eğilimleriyle birlikte adem-i merkeziyetçi bir yapıya doğru gidilerek bölgesel kalkınma ajansları oluşturulmuştur. Ancak adı ne olursa olsun kurulan teşkilatların yegâne amacı ekonomik kalkınma idi. BKA'lar, dünyada merkezi hükümetten bağımsız bir idari yapıda, sınırları çizilmiş bir bölgenin sosyo-ekonomik imkanlarını geliştirmek amacıyla, 1930'lu yıllardan itibaren kurulmuşlardır 105
.
102Ali Apalı, "Bölgesel Kalkınma Ajansları ve İzmir Kalkınma Ajansı Örneği", Yüksek Lisans Tezi,
Erciyes Üniversitesi, Kayseri, Şubat 2009, s.10.
103 Henrik Halkier, Mike Danson, Regional Development Agencies In Western Europe: A Survey Of
Key Characteristics And Trends, European Urban And Regional Studies,1997, Vol.4, No, 3,s. 241-
254.
104 Jammes T. Hughes, The Role of Development Agencies in Regional Policy: An Academic and
Practitioner Approach, Urban Studies,1998, Vol. 35, No. 4, s. 618-620.
105
Tekin Avaner, "BKA Siyasal Rejim Sorunu Yaratır mı?", Menaf Turan (Drl.), “Bölge Kalkınma
30
Bölgesel kalkınma ajanslarının benzer fonksiyona sahip ilk örneği, 18 Mayıs 1933'te Franklin Roosevelt tarafından A.B.D.'nin Tennesse Eyaletinde kurulan Tennesse Valley Authority (TVA) adlı kurumdur ve bu kurum günümüzde de faaliyetlerini devam ettirmektedir106.
Bölgesel kalkınma ajansları, Avrupa Kalkınma Ajansları Birliği (EURADA) tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır: "Bölgesel kalkınma ajansları, sektörel veya genel gelişim problemlerini tanımlayan, çözüm için çeşitli fırsatlar ve yöntemler sunan ve problemlerin çözümlerini en iyi şekilde uygulamak için projeler geliştiren yapılardır".107
Bu tanımdan ve bölgesel kalkınmadan yola çıkarak, BKA'ların, belirli bir bölgede, sivil toplum kuruluşlarının, özel sektörün ve kamunun dikkatlerini bir noktaya çekmek ve kaynaklarını bu doğrultuda kullanmalarını sağlamak şeklinde bir fonksiyona sahip olduğunu söyleyebiliriz.
Günümüzde bölgesel kalkınma hareketleri tavandan tabana olan geleneksel modelden kurtulup tabandan tavana olan yenilikçi modele geçiş yapmıştır. Yenilikçi modele, AB'nin uyguladığı ve AB müktesebatına uyum açısından aday ülkeler tarafından da uygulanması zorunlu olan bölgesel kalkınma ajansları örnek olarak verilebilir. Tablo 2'de bu iki modelin farkları özet olarak gösterilmiştir.
Tablo 2: Geleneksel Tavandan Tabana Yaklaşım-Yenilikçi Tabandan Tavana Yaklaşım
Özellikler Geleneksel Model Yeni Model
Baskın Politika Eğilimi
Tavandan Tabana Tabandan Tavana/ Tavandan Tabana
Yönetim Modeli Merkezileşmiş Yetki Devredilmiş
Yaklaşım Devlet Baskın Ortaklık Baskın
Örgütsel Model Fordist (Genel) Post-fordist (ihtisaslaşmış) Temel Kurumsal
Amaç
Bölgesel Ekonomik Büyümeye Maksimum
Dengeli Bölgesel Gelişme
106 Tennnesse Valley Authority,, A Short History of TVA, From the New Deal to a New Century,
Tennnesse Valley Authority, 2010, s.1.
<http://www.tva. com/abouttva/history.htm>(10.02.2013).
107 The European Association of Development Agencies, Creation, Development and Management of
RDAs, The European Association of Development Agencies, Bruxelles,1999, s.16.
<http://www.eurada.org/files/RDA/Creation%20development%20and%20management%20of%20RDA.p df>(12.05.2013)
31 Destek
Ana Politika Hedefi Büyük İmalat Firmaları Farklı Büyüklükte ve Türde Firmalar Çeşitliliği
Politika Araçları Bürokratik Düzenleme Özerk Düzenleme
Finansal Teşvik Olabildiğince Finansal Destek Tavsiye Hizmetleri Tavsiye ve Destek Hizmetleri Genel Kamu Hizmetleri Kamu/Özel/Gönüllü Hizmetler Ekonomik Amaçlar Bölgelerarası Eşitlik Bölgelerarası Rekabet
Ulusal Ekonomik Büyüme Bölgesel Ekonomik Büyüme Ekonomik Odak Kamu Kesimi Yatırımı Kamu ve Özel Kesim Yatırımları Anahtar Rekabetçilik Etkenleri Ekonomik Ölçek Yaratmak Yenilik-Keşifçilik, Ağlar ve Ortaklık Oluşturmak Sosyal İçerik Düşük ve Hamiliğe Dayalı Toplumun Rolünün
Vurgulanmasına Dayalı İşlevsel Yöntem Otomatik\İsteğe Bağlı İsteğe Bağlı
Sorunlara Tepki Veren Sorunları Öngörerek Önlem Geliştiren
Kaynak: Serkan Yılmaz, Bölgesel Kalkınma Ajansları, 2006.
www.arkitera.com/UserFiles/File/download/imp/bka_2_brosur_A4.pdf (10.01.2013)
1970'li yıllara gelindiğinde, dünyada kalkınma ajanslarının gelişimine katkı yapan ve şirketlerin üretim niteliğini değiştiren fordist (büyük ölçekli) yapıdan, post- fordist yapıya doğru bir akım oluşmaya başladı. Dünyada 1970'li yıllardan itibaren oluşan krizlerin etkilerini daha kolay atlatmaya yardımcı olacağı düşünülen, değişken talep koşullarına ayak uydurabilen, fordist yapıya göre nispeten daha esnek üretim tarzının kullanıldığı işletmelerin varlığı özellikle gelişmekte olan ekonomilerde giderek artmıştır. Bugün bu yapı KOBİ'lerde karşımıza çıkmaktadır. Ortaya çıkan bu yeni akım BKA'nın oluşumuna da bir anlamda kaynaklık etmiştir108.
Avrupa'da sayıları 200'ü geçen, önemli dış merkezlerde temsilcilikleri olan ve Avrupa Bölgesel Kalkınma Ajansları Birliği (EURADA: European Association of Regional Development Agencies) adlı üst kuruluşta örgütlenmiş kalkınma ajansları
108
Faruk Ataay,Bölgesel Kalkınma Ajansları Modelinin Kalkınma Anlayışı, 2005, s.10. <www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=3662>, (21.03.2013)
32
bulunmaktadır109. Dünyada ise kalkınma ajansına benzer kuruluşların sayısı yaklaşık
20.000 civarındadır.110
1990'lı yıllarda ise Bölgesel Kalkınma Ajansları daha çok Doğu Avrupa ülkelerinde yoğunlaşmıştır. Kuşkusuz bu yoğunluğun kaynağında AB ye üye olan ülkelerin ekonomi politikalarını AB'nin temel ekonomik politikaları ile uyumlaştırmak ve AB'nin ekonomik kalkınmanın temel aracı olarak Kalkınma Ajanslarını görmesinde yatmaktadır.
Günümüzde ise kalkınma ajanslarının kurulması, bölgelerarası ve bölge içi ekonomik ve sosyal kalkınma farklılıklarının giderilmesinde AB tarafından temel argüman kabul edilmektedir.